Withdrawal of Executed Donation in The Turkish Law and Suggestions From The German Federal Court of Justice Within The Frame Of BGB Art.313

• Author: Çigdem Mine YILMAZ
• Pages: 712-727

Inonu University Law Review – InULR 10(2): 712-727 (2019)

Çiğdem Mine YILMAZ

712

TÜRK HUKUKUNDA YERİNE GETİRİLMİŞ BAĞIŞLAMANIN GERİ

ALINMASI VE BGB. 313. ÇERÇEVESİNDE ALMAN FEDERAL YÜKSEK

MAHKEME KARARININ DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

WITHDRAWAL OF EXECUTED DONATION IN THE TURKISH LAW AND SUGGESTIONS

FROM THE GERMAN FEDERAL COURT OF JUSTICE WITHIN THE FRAME OF BGB Art.313

Çiğdem Mine YILMAZ*

https://doi.org/10.21492/inuhfd.633622

Makale Bilgi

Gönderilme:16/10/2019

Kabul: 16/12/2019

Özet

Bağışlama sözleşmesinin, sözleşme taraf

larından sadece bağışlayana borç yükleyen bir

sözleşme olması sebebiyle 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’muzda, bağışlayanı ve onun

malvarlığını korumaya yönelik düzenlemeler öngörülmüştür . Bu sözleşme ile

bağışlanan, yani kendisine değer kazandırılan kişi

nin zenginleştirilmesi amacı

güdülmektedir. Çalışmada, Türk hukukunda yapılan bağışlamanın geri istenebilmesi için

bağışlamaya özgü sebepler ve bağışlama dışında hangi hukuki kurumlara

başvurulabileceği Alman Medeni Kanunu, Burgerliches Gesetzbuch’da (BGB)

yer alan

“işlem münasebeti esası”nın felsefesine de değinilerek açıklanmaya ve önerilerde

bulunulmaya çalışılacaktır. Alman Federal Yüksek Mahkemesi, Bundesgerichtshof’un,

(BGH) yerleşik içtihat hukuku uyarınca, evliliğe ilişkin bağışlama durumu, eşlerden

birinin diğerine bir mal varlığını evlilikten dolayı ve evlilikle hayat birliğinin

gerçekleştirilmesi ve oluşturulması, muhafaza edilmesi veya güvence altına alınması

maksadıyla vermesi, bununla evlilik yaşam birliğinin var olmasını ve bu birliktelik

dâhi

linde verdiği bu mal varlığından ve onun getirilerinden istifade etmeye devam etme

düşüncesi veya beklentisi içinde olmasıyla mevcut olur. Bağışlamanın, münasebet esası

burada yatmaktadır. Ne var ki, eşlerin yasal mal rejimi çerçevesinde, evlilikten dolayı

bağışlama halleri durumu mevcutsa iade işlemlerinin -

bir mal ayrılığı rejiminin mevcut

olmasından farklı olarak – BGB

Art. 313 uyarınca halledilmesi bir istisnadır. Federal

Mahkemeye göre, kazanç denkleştirmesi gerçekleştirilir ve yalnızca bunun uygun

olmayan bir sonuca yol açması durumunda BGB

Art. 313. uyarınca bir iade işlemi

düşünülebilir.

Anahtar Kelimeler

Bağışlama,

Bağışlamanın Geri

Alınması,

İşlem Münasebeti

Esası,

İşlem Temelinin

Çökmesi.

Article Info

Received: 16/10/2019

Accepted: 16/12/2019

Abstract

Since the donation contract is a contract that burdens only the donating party with debt,

the provisions aiming to protect the donator (i.e., the donating party) and his/her assets

were set forth in Turkish Code of Obligation

s Nr. 6098. With this contract burdening a

single party with debt, it is aimed to richen the donee, who is provided with value. In this

study, besides making suggestions, it is also aimed to explain to which legal bodies one

might apply in order to withdra

w the donation by mentioning the philosophy of

“principle of transaction connection”, which is regulated in German Civil Law

(Bürgerliches Gesetzbuch [BGB]), besides the reasons specific to donation and the

donation itself. According to the settled case la

w of German Federal Court of Justice

“Bundesgerichtshof” (BGH), a marriage-

related donation occurs when an asset is

donated because of the marriage and in order to construct, maintain or secure a spousal

partnership and with the idea of continuing the marr

iage community and benefiting from

the asset and its revenues during the marriage. The connection of donation depends on

this principle. However, if the spouses have made a donation because of the marriage

and within the scope of marital property (differen

t from the regime of separation of

estates), then, it is an exception to perform the retrocession in accordance with BGB. Art.

313. According to the Federal Court, the acquisition equalization is performed and then a

retrocession transaction according to B

GB Art. 313 may be considered only if the

equalization yields an unsuitable situation.

Keywords

Donation,

Principle of Transaction

Connection,

Withdrawal of Donation,

Collapse of Transaction

Connection.

Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 U luslararası Lisansı ile lisanslanmıştır

* Dr. Öğr. Üyesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Huku k Fakültesi, Medeni Hukuk ABD.

cigdemineyilmaz@gmail.com https://orcid.org/0000-0003-2961-0040.

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İnÜHFD 10(2): 712-727 (2019)

Türk Hukukunda Yerine Getirilmiş Bağışlamanın Geri Alınması ve Bgb. 313. Çerçev esinde Alman Federal Yüksek Mahkeme

Kararının Düşündürdükleri

713

I. GİRİŞ

Alman Medeni Kanunu’nun 313. maddesinde düzenlenen “işlem temelinin bozulması”

kanunda yer alan pek çok hukuki düzenlemeyle de benzerlik göstermektedir. Hukuki ihtilafların

bazılarında bu düzenlemelerin yarışabileceği kabul edilmektedir. Nitekim çalışma konumuza

esas Federal Mahkeme kararına konu teşkil eden, “yerine getirilmiş bağışlamanın geri alınması”

halinde, eşler arasındaki geçerli olan mal rejiminin tasfiyesine ilişkin hükümler ya da bağışlama

sözleşmesinin saik hatası sebebiyle iptali gibi farklı hukuki kurumlara müracaatın mümkün

olabileceği ileri sürülebilir. Ne var ki hakkın ileri sürülmesinin süre ile kısıtlandığı bu hallerde,

mevcut hukuki sonuca katlanmak, hak ve nesafet duygusunu zedelemektedir. Esasen Türk

Borçlar Kanununda bağışlayanı koruyucu da pek çok hüküm bulunmaktadır1. Lakin bu

hükümlerin yetmemesi karşısında BGB 313 ile bağışlayanın korunması mümkün olabilecektir.

Nitekim BGB 313 ile sözleşmenin yapılması sırasında sözleşmenin a macı ve ekonomik değeri

için önemli olan her türlü hal ve koşulun sözleşmenin yapılmasından sonra değişmesi de “işlem

temeli” olarak kabul edilmektedir.

İşlem temelini düzenleyen Alman Medeni Kanunu’nun 313. maddesi, ilk fıkrasıyla

sözleşmenin yapılmasından sonra koşulların ve durumun değişmesini, ikinci fıkrası ile ise

sözleşmenin yapılması sırasında yanlış tasavvurların da birinci fıkrada belirtilen durumlarla eş

olduğunu düzenlemektedir. Alman hukuku bu hükümle Türk-İsviçre hukukundan farklı olarak

tarafların esaslı saik hatalarını da işlem temeli kapsamında ele almıştır ki, bu da iki hukuki

düzenleme arasında karşımıza çıkan en önemli farktır. Zira Türk Borçlar Kanunu madde 138’de,

ancak taraflardan kaynaklanmayan ve alışagelmiş olan sözleşme risklerini aşan, daha çok her iki

tarafı da etkileyen enflasyon, deprem gibi felaketlerin sözleşmeyi temelden sarstığı kabul edilip,

uyarlaması kabul edilmektedir. Oysa, çoğu zaman “evlilik” gibi çok uzun sürmesi beklenen bir

ilişkinin varlığı dolayısıyla bağışlamada bulunulduğunda, bu evlilik münasebetinin ortadan

kalkması sonucu artık işlemin temelden çöktüğü kabul edilmelidir.

II. TÜRK BORÇLAR KANUNU’NDA BAĞIŞLAMA SÖZLEŞMESİ

A. Bağışlama Sözleşmesine İlişkin Temel Esaslar

Bağışlama sözleşmesi TBK’nın 285-298. maddelerinde düzenlenmiş olup, 285. maddede

tanımlanmıştır. Bu tanımdan çıkarıldığı üzere, bağışlama sözleşmesi, temlik borcu doğuran,

ivazsız, tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir2. Bağışlama sözleşmesi, tarafların karşılıklı ve

birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulmakta olup, kural olarak bağışlanan malın teslimi

gerekmemektedir. Ancak sadece bağışlayanın, bağışlanana belli bir değer vermesi veya vermeyi

üstlenmesinden dolayı tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir3. Bağışlama sözleşmesinin

unsurları; “kazandırma yoluyla zenginleştirme, karşılıksız (ivazsız) olma ve anlaşma” şeklinde

kabul edilmektedir.

Bağışlama sözleşmesi ile bağışlayanın malvarlığından ayni hak, alacak hakkı ya da başka

malvarlığı değerlerinin, bağışlananın malvarlığına devri borcu üstlenilmektedir4. Bağışlama

sözleşmesinin unsurlarından ilki “kazandırma yoluyla zenginleştirme” dir. Satım sözleşmesine

konu olabilen her şey bağışlama sözleşmesinin mevzuunu teşkil edebilir. Bağışlanan mal,

bağışlananın aktifinde artışa yol açabileceği gibi pasifinin de azalmasını sağlayabilir. Nitekim

borcun ibrası veya borcun devralınması gibi işlemler bağışlama olarak kabul edilmektedir5.

1

Bu nitelikteki hükümler için bkz. 6098 sayılı TBK. m. 286, 287, 288, 293; ARAL, Fahrettin/AYRANCI, Hasan:

Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, 11. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara 2018, s.236 vd; OLGAÇ Senai: Borçlar

Hukuku Akdin Muhtelif Nevileri II, İstanbul 1966, s.217; EREN Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara

2018, s.298 vd: ZEVKLİLER, Aydın/GÖKYAYLA, K.Emre: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Turhan Kitabevi,

Ankara 2019, s. 165 vd.; KILIÇOĞLU, M. Ahmet: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara 2019,

s.190 vd; YAVUZ, Cevdet; Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler) İstanbul 2012, s.163 vd; GÜMÜŞ, Mustafa

Alper: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2012, s.245 vd; SEROZAN Rona: Borçlar

Hukuku Özel Bölüm, Onikilevha Yayıncılık, 4. Bası, s.289.

2 EREN, s.298; ARAL/AYRANCI, s.236; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.165; KILIÇOĞLU, s.190; YAVUZ, s 163.;

GÜMÜŞ, s.246; SEROZAN, s.287.

3 OLGAÇ SENAİ, Borçlar Hukuku Akdin Muhtelif Nevileri, İstanbul 1966, s.217; EREN, s.298; ARAL/AYRANCI,

s.236; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.165; KILIÇOĞLU, s.190; YAVUZ, s 163.; GÜMÜŞ, s.246; SEROZAN,

s.287.

4 TANDOĞAN Haluk: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Cilt: I/1, Evrim Dağıtım, İstanbul 1988, s.342;

ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.166.

5 TANDOĞAN, s.345.