Where in freedom of expression is hate speech?

• Author: Elif Çelik
• Pages: 206-239

Elif ÇELİK

206 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:2 Yıl 2013

WHERE IN FREEDOM OF EXPRESSION IS HATE SPEECH?

Abstract

This paper aims to undertake hate speech - a conceptually debatable

concept - to its relation to freedom of expression and accordingly search

for the definition, content and interpretations of the concept. In this

regard; the reference to the concept to define certain expression and

actions, the position of the concept in relation to freedom of speech and

what constitutes this position will be point at issue. Because it is

considered to be important to define the concept in order to avoid

unjustified limitations to freedom of speech along with protecting the

individuals and areas that are subjected to hate speech; the paper will

examine international and national human rights documents while trying

to hold a critical position. Finally, the concept which lacks certain

conceptual and legal frame, will be examined through the interpretations

of ECHR case law.

Keywords: Freedom of expression, human right, hates speech,

discrimination

I. Giriş

Nefret söylemi hukuk terminolojisinde yeni sayılabilecek bir

kavramdır. Bununla beraber neyin nefret söylemi kapsamına alınacağı ve

nefret söylemine konu olan ifadenin ne noktada ceza konusu olacağı,

halen kesinlik kazanmış değildir. İfade özgürlüğünün; bilimsel, eleştirel,

sanatsal, politik, kişisel ve daha başka geniş alanları kapsadığı

düşünülecek olduğunda bu belirsizliğin nedeni de anlaşılabilir. Öte

yandan kavramla çatışma halinde olduğu düşünülen alan olan ifade

özgürlüğü, geçmişten bu yana tam anlamıyla mutlak bir hak olarak ele

alınmamış, bilhassa; inanç özgürlüğü, mahremiyet, eşitlik ve ayrımcılık

yasakları ile dengelenmesi gereken bir özgürlük olarak hayat bulmuştur

1

.

İfade özgürlüğünden kendi başına var olan bir değer olarak

1

Anne Weber, Nefret Söylemi El Kitabı, Avrupa Konseyi Yayınları 2009, s.8

Nefret Söylemi İfade Özgürlüğünün Neresinde?

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:2 Yıl 2013 207

bahsedilemeyeceğini ve bunun olsa olsa “politik bir ikramiye”

2

olabileceğini dile getirirken bir düşünür, tarihin hemen her döneminde

ifade özgürlüğünün siyasi olanla sınırlı olduğuna işaret etmek istemiştir.

İfade özgürlüğü, tüm düşünce ve ifadeleri kapsayan bir alan olarak

düşünüldüğünde “nefret söylemi” olarak değerlendirilecek ifadelerin bu

alanın ne noktada dışında kalacağı ve bu konumlandırmanın yapılmasında

hangi toplumsal kaygıların güdüleceği, zaman ve mekânsal olarak değişik

yorumlamalara bağlı kalmaktadır. Yine, çatışma altında kalan hak ve

değerlerin dengesinin sağlanmasında ve öncelik sıralarının

belirlenmesinde farklı dönemlerde, farklı egemenlerin, farklı

hassasiyetlerinin rol oynadığı da bir gerçekliktir.

Diğer yandan nefret olgusunu irdelemek, bu yazının amacı ve

kapsamı dışında olmakla birlikte, nefret olarak adlandırılabilecek

ifadelerin salt yıkıcı argümanlar olarak ele alınamayacak kadar çok yönlü

olduğunu hatırlamakta da fayda vardır. Siyasal gelişime yön vermiş kimi

ifadeler, geçmişte içinde bulundukları toplumsal iktidarlar tarafından,

iktidarlarına yönelik nefreti körüklediği gerekçesiyle ceza konusu

edilebilmiştir; bugün konu edindiğimiz insan hakları devrimlerinden

bağımsız düşünülemeyecek bir isim olan Thomas Paine’in “Rights of

Man” eserinin bunlardan biri olduğunu düşünecek olduğumuzda neyi ne

gerekçe ile nefret ifadesi olarak ele alacağımız konusu bilhassa önem

kazanır

3

. Bu bakımdan ifade özgürlüğünden söz ederken, Orwell’in:

“özgürlük şayet herhangi bir şeyse; insanlara duymak istemediklerini

söylemektir” tespiti göz ardı edilemeyecek kadar anlamlıdır.

Bu nedenle eleştirel düşünce ve nefret söylemi arasındaki farkın

egemenler tarafından kolaylıkla görmezden gelinebileceğini unutmamak

gerekir. Nefret söylemi, ifade özgürlüğünün mutlak olmadığı bir noktaya

işaret edip söylemi suç olarak ele almayı öngörürken acaba ne noktada

söylemin zarar verdiği kişi, grup ya da menfaati, ne nokta da ifade

2

Stanley Fish, There’s No Such Thing as Free Speech and It’s a Good Thing Too, Oxford

University Press, 1994, s.102

3

Robert Post, Hate Speech, Extreme Speech a nd Democracy (ed. Ivan Hare, James

Weinstein) Oxford University Press, 2009, s.125

Elif ÇELİK

208 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:2 Yıl 2013

özgürlüğünü sınırlama gücünü elinde bulunduran otoritelerin “değer

yargılarını”

4

koruyor olacaktır? Hukukun bu hususu ayırt etmeye yönelik

ölçütler sunup sunamayacağı ve bu ölçütlerin kim tarafından nasıl

yorumlanacağı noktaları, kavramı hassasiyetle ele almayı ve içeriğini

belirlemeyi gerekli kılmaktadır.

Buna paralel, pek çok yeni kavram için geçerli olduğu gibi, nefret

söylemi kavramına da gündelik ve politik dilde içeriği ve amacını aşacak

biçimde atıfta bulunulduğu gözlemlenmekteyken, kimi durumlarda tam da

nefret söylemi olarak addedilmesi gereken ifadelerin bu nitelendirmeden

yoksun kaldığı görülmektedir. Nefret söylemi olarak adlandırılan alanın

ne derece kaygan bir zemin olduğuna bir örnekse; Hollanda’da 2007

yılında önde gelen bir politikacının Müslümanların kutsal kitabının nefret

söylemi içerdiği ve şiddete teşvik ettiği gerekçesi ile yasaklanması

gerektiğini söylemesi ve bunun akabinde aynı politikacı hakkında nefret

söyleminde bulunduğu gerekçesi ile ceza davası açılmasıdır

5

. Öte yandan

insan hakları ile ilişkisi dâhilinde problem edinilmesi gereken ve çoğu kez

göz ardı edilen nokta; politik ve hukuksal alanda ifade özgürlüğü

sınırlamalarına temel teşkil eden motivasyonların gerçekte insan hak ve

özgürlüklerini korumaya ne denli hizmet ettiğidir. Bu bakımdan, bir insan

hakkı olan ifade özgürlüğünün sınırlandırılması gerekçelerinin yine insan

hakları düşüncesine hizmet etmek adına olacak olması gerekliliği ve

nefret söylemi kavramının tam da bu noktada önem kazanacağı

unutulmamalıdır. Bu açıdan kavramı bir çerçeveye oturtmak gerekliliği;

1- Nefret söyleminin hedef aldığı ve korunması gereken alan, kişi

veya grupları korumak bakımından,

2- Bizzat ifade özgürlüğü alanını, nefret söylemi argümanı ileri

sürerek yapılabilecek kısıtlamalardan, yani nefret söyleminin

istismarından koruyabilmek adına önemlidir.

4

Değer yargısı ifadesi Ioanna Kuçuradi’nin değer felsefesinde ele aldığı ayrımlar

düşünülerek yapılmıştır. Bknz: Ioanna Kuçuradi, İn san ve Değerleri, TFK yayınları,

2000

5

http://www.bbc.com/news/world-europe-13883331