Uluslararasi Iliskiler Disiplini ve Niteliksel Yöntem: Türkiye'de Göç Çalismalari Örnegi/The Discipline of International Relations and Qualitative Methods: Migration Studies in Turkey.

• Author: Göçer, Derya

Giris

Bu çalisma Türkiye'de Uluslararasi Iliskiler (UI) Disiplini perspektifinden 2011 sonrasi Suriyeliler üzerine yapilan arastirmalarin niteliksel yöntemle kurduklari iliskiyi irdelemektedir. (1) Böylelikle 1) UI disiplini ile Türkiye'de son dönemde göç alaninda kurulan özel iliskiyi, 2) yöntem seçimini belirleyen faktörleri, 3) niteliksel yöntemin bu iliskiye getirdigi artilari ve eksileri, 4) arastirma etigiyle ilgili beliren konulari ele almaktadir. Arastirma verisini dergi ve tez taramalari ile uzman mülakatlarindan derlemektedir. Farkli kaynaklardan toplanan veri ile örneklem sonucu ortaya çikabilecek herhangi bir tarafliligin önüne geçmeyi hedeflemektedir.

Türkiye'de UI disiplini kapsaminda "Göç" konulu akademik çalismalarin sayisi Suriyelilerin Türkiye'ye zorunlu ve kitlesel göçünü takip eden 2011 yili sonrasi artmistir. Türkiye'deki Suriyelilerin yasam kosullari, sosyal uyumlari, yerlestikleri yerlerde yerel halkla iliskileri, yasanan göç dalgasinin Türkiye'nin dis politikasina ve uluslararasi iliskilerine, ulusal güvenlik algisina, sinirlarina etkisi ve konunun bölge siyasetindeki dönüstürücü etkisi gibi çok farkli çalismalar yapilmistir. Türkiye'ye gelen Suriyelilerin kisa sürede dört milyona yakin bir sayiya ulasmasi konuyu sosyo-ekonomik ve siyasi gündemin üst siralarina tasimis ve kalici bir yer edinmesine yol açmistir. Benzer sekilde UI disiplininde pek kolay görülmeyen yöntemsel çesitlilige zemin hazirlayan bir durum ortaya çikmistir. Suriyeliler hakkinda yapilan çalismalar temelde uluslararasi teori ve yaklasimlar ile sekillense de durumun boyutu ve yogunlugu açisindan yenilikçi yaklasim ve önermelere de firsat tanimaktadir. Normal sartlarda küçük N problemi ile çalismak Uluslararasi Iliskiler disiplini açisindan önemli bir sorunsal olsa da (2) özellikle karsilastirmali siyaset alaninda disiplinin dogal bir durumu olarak da görülmektedir. (3) Bu alanda çalisan arastirmacilar Suriyeliler üzerine yaptiklari çalismalarinda veri toplama yöntemleri açisindan saha çalismasi yapmanin görece kolay ve erisilebilir olmasi ve örneklem için sayinin yükseltilebilmesi nedeniyle yöntemsel çesitlilikle çalisabilmektedir. (4) Ancak, göç konusunun niteliksel yöntemlerle çalisilmasi kendi basina metodolojik bir tartismanin konusudur ve bu tartisma akademik dünyada giderek yayilmakta ve derinlik kazanmaktadir. (5) Böylesine zorlu bir konuda Türkiye'de artan UI ve göç konulu çalismalarin yöntemsel tercih ve uygulamalarinin kapsamli sekilde incelenmesine gerek duyulmaktadir.

Bu çalismanin amaci UI disiplini ve göç iliskisini yöntem lensinden degerlendirerek akademik anlamda yasanan yayin ve tez enflasyonunu bilimsel bir çerçeveye oturtmak ve bütünlesik bir degerlendirmeye tabi tutmaktir. Bu arastirmanin, yapilan çalismalarin kapsamli bir taramasini, özeti ve analizini yapma hedefi veya yapilan çalismalarin kalite ve kapsamlarini degerlendirme gibi bir amaci bulunmamaktadir. Temel olarak göç konusunda UI disiplini altinda yapilan çalismalarin yöntemsel tercihleri, bu tercihlerin ortaya çikardigi fayda ve çeliskileri ve zaman içinde yasanan yöntemsel gelisme ve degisiklikleri tespit etmektedir. Buna ek olarak, konunun etik boyutu da elestirel bir yaklasimla ele alinmaktadir. Bu tespitler sonucunda da Türkiye'de çokça çalisilan ve tartisilan son göç dalgasi temel alinarak hem Türkiye'de göç alaninda yapilan UI çalismalarinin genel egilimleri ortaya koyulacak hem de bundan sonra yapilacak çalismalarin yöntem konusunda daha derin ve bilgili bir süreç takip etmelerine katkida bulunmaya çalisilacaktir.

Veri ve Örneklem

Bu arastirma kapsaminda Türkiye'deki Suriyelilerin UI çalismalari kapsaminda incelenmesi üzerine üç temel kaynaktan veri toplanmistir. Ilk asamada Türkiye'de ve agirlikli olarak UI çalismalarini yayimlayan dergiler, ikinci olarak ise agirlikli olarak göç çalismalarini yayimlayan dergilerdeki 2011 sonrasi Suriyeliler üzerine yapilmis UI temelli çalismalar incelenmistir. Bu kapsamda, Göç Arastirmalari Dergisi, Toplum ve Bilim, Göç Dergisi, Perceptions, Turkish Studies ve Uluslararasi Iliskiler (6) dergileri taranmistir. Taranan makaleler iki açidan kapsamli olarak analiz edilmistir: ilk olarak yazarlarinin kurumsal ve unvan olarak kategorizasyonlari yapilmis ve Uluslararasi Iliskiler, Siyaset Bilimi ve Uluslararasi Iliskiler olarak tanimlananlar seçilmistir. Bir sonraki asamaya kalan 18 makale ise rehber sorular esliginde okunmus ve manuel kodlama yapilmistir. UI disipliniyle iliskili olarak yapilan bu çalismalara dair kullanilan rehber sorularin tamami metodolojiye yöneliktir. Makalenin kullandigi verinin kaynagi (birincil veri veya ikincil veri), veri toplama yöntemi, veri analiz yöntemi, genel metodolojik yaklasimini nasil açikladigi ve etik çerçevesini paylasip paylasmadigi kodlanmistir. Bu soru seti kisitli olsa da yöntemsel olarak sistematik bir biçimde uygulandigindan daha sonra alanin gelisimini takip etmek açisindan tekrarlanabilir bir yapidadir.

Ikinci asamada ise, YÖK ulusal tez merkezi veri tabaninda bulunan yüksek lisans (YL) ve doktora çalismalari taranmistir. Bu kapsamda 2011-2020 yillari arasinda Türkiye'de sosyal bilimler alaninda Suriyeliler ve göç hakkinda toplam 648 YL ve doktora tezi yazildigi tespit edilmistir. Çalisma kapsaminda konu olarak "Uluslararasi Iliskiler" alanina giren tüm tezler incelenmistir. (7) Bunlardan 113 çalismanin konu olarak UI alanina girdigi fakat on tanesinin çalisma alani olarak Türkiye disina odaklandiklari görülmüstür (Almanya'daki Suriyeli Göçmenler gibi). Bu çerçevede, kalan toplam 103 (100 YL ve 3 doktora) tez üzerinden konu ve yöntem incelemesi yapilmistir. Tezlerin tamami erisime açik olmadigindan, daha kisitli bir kodlama kullanilmistir. Öncelikle tezde birincil veri toplanmasi, veri toplama ve analiz yöntemi ve etik çerçeve üzerinden tezlerin özleri taranmis, erisime açik tezlerde ise yöntem bölümleri de kapsamli olarak okunmus ve kodlanmistir.

Son olarak ise, Türkiye'de UI alaninda görev yapan ve göç konusunda gerek akademik çalisma ve arastirmalariyla gerekse uzman kimligiyle yaptiklari akademi disi arastirma ve faaliyetleri ile ön plana çikmis 10 akademisyen/uzman belirlenmistir. Kendilerine UI alaninda göç çalismalari ve yöntemsel yaklasimlari Suriyeliler kapsaminda degerlendirmeleri için mülakat sorulari yazili olarak gönderilmistir. (8) Temmuz-Kasim 2020 tarihleri arasinda yapilan bu çalismada on uzmandan sekizi soru formunu doldurmustur. (9) Bu mülakatlar niteliksel yöntemin Türkiye'de UI alanindan Suriyelileri çalisan arastirmacilara sundugu olanaklar ve yöntemin uygulanmasinda ortaya çikan sorunlar olarak iki eksende incelenmis ve kodlanmistir. Dergi ve tezlerden gelen veriyle birlikte uzmanlarin alanda gördükleri olanaklar ve sorunlar analiz edilmistir.

Uluslararasi Iliskiler ve Göç Çalismalari

Uluslararasi Iliskiler disiplini ve hatta bazen altinda konumlandirildigi Siyaset Bilimi ve Uluslararasi Iliskiler birlesik alani, göç çalismalari alaninda üretimini diger ilgili disiplinler olan iktisat, sosyoloji ve antropolojiye göre daha geç baslatmistir. (10) Özellikle zorunlu göç kategorisindeki hareketliliklerin bu üç disiplin tarafindan kolay nüfuz edilen sebep ve etkileri varken, UI disiplini kendi arastirma eksenleriyle zorunlu göçü yan yana getirmekte zorlanmistir. Nüfus hareketlerinin uluslararasi siyaset alaniyla iliskisi çok belirgin olmamakla birlikte, özellikle Soguk Savas'in bitmesi ve uluslararasi siyasetteki yapisal dönüsüm ve 11 Eylül saldirilarinin ABD ve diger Batili aktörler tarafindan yorumlanma biçimi, geleneksel bir UI konusu olan güvenlik ile farkli göç biçimlerini iliskilendirmistir. (11) 21. yüzyilin ilk on yilinda ise güvenlik ve göç konusunun "devlet kapasitesi, sinir güvenligi, terörizm, siginmacilar ve çevre krizlerinin yarattigi çatismalar" konulariyla baglantilari UI disiplininin tartismalarina dahil edilmistir. (12)

Zorunlu göç konusu, UI'nin -giris bölümünde sayilan- devletin yönetim kapasitesi, sinirlarini koruma kapasitesi, ülke içi güvenligi saglama kapasitesi gibi konulariyla ulus devlet ölçegi üzerinden iliskilendirilmistir. Özellikle göçün iç güvenlik ve sinir güvenligi arasindaki iliskisi Bati'daki göçmen nüfusun içinden çiktigi düsünülen 'terör tehdidi' üzerinden görünür olmustur. Avrupa Birligi'nin (AB) ulusüstü temsil ettigi degerler ve bir yandan da korumaya çalistigi sinirlar arasindaki gerilim ise hem Avrupa çalismalarinin hem de UI disiplininin göçle iliskilendigi üretken alanlardan biri olmustur. (13) Güvenlik çalismalari alani bu kavramsallasma sonucu göç konusunu sikça ele almis ve bir tehdit unsuru olarak göç üzerine kapsamli çalismalar ortaya koyulmustur. (14)

Bir inceleme ve arastirma konusu olarak "göç", UI'nin merkezinde duran analiz seviyesi meselesini bir kez daha ortaya çikarmaktadir. (15) Arastirma sirasinda inceledigimiz çalismalarin birçogunda uluslararasi göç rejimi, onun normlari, kurumlari, araçlari ve uluslararasi hukuk açisindan yapilan düzenlemeleri kapsayan bir küresel seviye mevcuttur. Ulus devlet seviyesi de giderek artmakta, özellikle göç ve dis politika ekseninde çalismalar farkli ülke ve AB gibi ulusüstü ve uluslararasi yapilar temelinde incelenmektedir. Genelde UI disiplini zorunlu ve dis göçe odaklanmayi tercih etmektedir. Iç göç ve gönüllü göç biçimleri, ulus-alti ve yerel seviyelere bakan UI disiplinin inceleme konusu olarak kisitli bir sekilde ele alinmaktadir. (16)

Bu seviyeler ve nasil çalistiklari bu arastirmanin odagiyla yakindan ilgilidir. Türkiye'de Suriyelilerin varligi Türkiye'nin farkli yerelliklerinde farkli etkiler ve dönüsümler yaratmaktadir, Suriyelilerin kendileri de bulunduklari ulus-alti bölgeye göre farkli deneyimler yasamaktadir. UI geleneksel olarak bu ulus-alti seviyesine pek odaklanmamaktadir. Zira yerelliklerdeki farkliliklarin ulus-devlet güvenligi ya da uluslararasi göç rejimi gibi konularla iliskisi çok bariz degildir. Halbuki Tarihsel Sosyoloji ve Uluslararasi Siyaset Sosyolojisi gibi daha ana akim disinda kalan UI kuramsal...