Ucuncu Dunya Guvenlik ve Postkolonyal Guvenlik Yaklasimlari Arasindaki Farkliliklar: Devlet, Kultur ve Modernite/Differences between Third World Security Approaches and Postcolonial Security Approaches: State, Culture and Modernity.

• Author: Dikmen-Alsancak, Neslihan
• Position: Report

Giris

Elestirel (yeni) guvenlik yaklasimlari 1990'li yillarda guvenligin askeri konularin otesinde insan, cevre ve kimlik gibi baska hususlari da icerecek sekilde gelistirilmesini tartismislardir. (1) Feminist Guvenlik Calismalari, Post-Yapisalcilik ve Insaci guvenlik kuramlari, postkolonyal guvenlik yaklasimlari, Kopenhag Okulu, Aberyswyth Okulu ve Paris Okulu gibi guvenligin unsurlarina farkli perspektiflerden yaklasan pek cok guvenlik kurami vardir. (2) Bu kuramlar, guvenlik calismalarinin dayandigi "gercekci" (realist) ve "yeni gercekci" (neorealist) kuramlarin varsayimlarini elestirerek, guvenligin sadece askeri boyutu uzerinden calisilmasinin dunyadaki diger guvenliksizliklerin (insecurities) (3) anlasilmasini kisitladigina dikkat cekmislerdir. (4)

Elestirel guvenlik yaklasimlarinin cikmaya baslamasi 1990'li yillara dayansa da, 1980'li yillarda guvenligin genisletilmesini tartisan kuramsal calismalar vardir ve Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari bunlardan biridir. (5) Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari arastirmacilari calismalarinda Ucuncu Dunya'da guvenlik tanimlamasini kullanmislardir. (6) Ucuncu Dunya'da guvenlik, bu devletlerin askeri guvenlik disindaki guvenlik kaygilarinin da goz onunde bulundurulmasi gerekliligini ifade eder. (7) Gercekci ve yeni gercekci yaklasimlardan farkli olarak uzerinde durduklari nokta, devlet insasi sureclerinin Ucuncu Dunya'daki devletlere ve toplumlara getirdigi guvenliksizliklerdir. Boylece, guvenlik kavrami genisletilirken, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari arastirmacilari, devletin karsilastigi hem dis hem de ic tehditlerin goz onunde bulundurulmasini tartismislardir. Gercekci yaklasimlarin paylastiklari devletler-arasi iliskiler ve dis-odakli askeri guvenlik anlayisinin genisletilmesini savunurken kimi guvenlik kuramlari gibi guvenligin tanimlanmasinda her zaman devlet-temelli guvenlik anlayisini elestirmezler. (8) Diger uzerinde durduklari nokta ise, Ucuncu Dunya'da Kuzey-Guney gerilimi ile ortaya cikan bircok guvenlik sorununun Dogu-Bati gerilimi nedeniyle disarida birakilmasidir. (9)

Postkolonyal (10) guvenlik yaklasimlari, 1990'li yillarda gelismeye baslayan elestirel guvenlik yaklasimlarindandir. (11) Elestirel guvenlik yaklasimlarina gore, guvenligin genisletilmesi ve askeri guvenlik disinda devletin diger guvenlik unsurlarinin goz onunde bulundurulmasi yeterli degildir. Guvenligin turetilmis bir kavram oldugunun da dikkate alinmasi gerekir. Bundan kasit, "guvenlik ne demektir sorusunun tum zamanlar ve mekanlar icin gecerli olacak tek bir cevabi yoktur" ve kisilerin, toplumlarin siyasi goruslerine gore guvenlik kavrayislari farkli sekillenir. (12) Sadece devletin cok yonlu guvenlik kaygilarina dikkat cekmezler, ayni zamanda "guvenlik nedir?", "kimin icindir?" sorularina cevap ararlar. Devlet guvenliginin, "ulusal guvenlik" ve "bolgesel guvenlik" soylemleri ve pratikleri ile nasil tek guvenlik kaygisi olarak anlasildigi ve bu surecte insan guvenliginin goz ardi edildigine isaret ederler. (13) Burada insan guvenligi terimi ile devlet guvenligi geri plana itilmez, ancak guvenlik calismalarinda devletin tek guvenlik oznesi olarak dogallastirilmasi tartisilir. (14)Postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalari elestirileri de guvenlik kavraminin sorgulanmasi gerekliligini isaret eder. Postkolonyal guvenlik yaklasimlari, guvenlik soyleminin dunyada suregelen bilgi-iktidar iliskilerini orterken Kuresel Guney'de insanlarin ve topluluklarin kolonyal pratiklerle deneyimledigi guvenliksizliklerin nasil uretildigine dikkat cekmislerdir.

Farkliliklarina ragmen, hem Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari hem de postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalarina bakislarini en genel anlamda "Bati"nin dunya siyasetindeki hiyerarsik soylem ve pratiklerine getirdikleri elestiriler sekillendirir. Ancak her iki yaklasimin bu hiyerarsik soylem ve pratiklerle ilgili anlayislari farklidir. Bu makalenin amaci, bu iki yaklasimin guvenlik calismalarina bakislari arasindaki farkliliklari tartismaktir. Turkce literaturde, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlarina ve postkolonyal guvenlik yaklasimlarina ozellikle elestirel guvenlik kuramlarinin gelisimini anlatan (15) veya ornekleyen (16) kaynaklarda yer verilmistir. Ancak, her iki yaklasimi da temel alan ve bunlarin guvenlik calismalarina getirdikleri elestirileri tartisan bir kaynak Turkce literaturde mevcut degildir. Bu yonuyle bu makale, bu alanda Turkce literature bir katki sunmaktadir. Diger yandan, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlarinin elestirel guvenlik yaklasimlarindan nasil farklilastigini gosteren calismalar vardir. (17) Makale hem Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari hem de postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalarina getirdikleri elestirileri tartisirken bu iki yaklasimin elestirel guvenlik calismalarindan ne olcude farklilastigini gostermesi acisindan elestirel guvenlik calismalari literaturune de katkida bulunmaktadir.

Makale karsilastirmali analizi uc kavram uzerinden yapacaktir. Bu kavramlar devlet, kultur ve modernitedir. Bu kavramlarin onemi, guvenlik calismalarinda Bati'nin dunya siyasetindeki hiyerarsik soylem ve pratikleri elestirilerinin temelini olusturmalaridir. Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari guvenlik calismalarina getirdikleri bu elestirileri devlet kavrami uzerinden temellendirirken, postkolonyal guvenlik yaklasimlari kultur ve modernite kavramlari uzerinden de bu elestiriyi sunmaktadir. (18) Bu durum, iki yaklasimin uluslararasi iliskiler yaklasimlari arasindaki farkliliklarla ilgilidir. Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari devlet-merkezli uluslararasi iliskiler perspektifine sahipken, postkolonyal guvenlik yaklasimlari bu perspektifin kisitliligina dikkat ceker.

Makale karsilastirmali analiz yaparken, once elestirel guvenlik kuramlarinin guvenlik calismalarina getirdigi elestirilerden kisaca bahsedecek, sonrasinda ise Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari ve postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalarina getirdigi elestirilerin ne olduguna odaklanacaktir. Bu ikisi arasindaki farklilik ise, postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin, hem Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari hem de elestirel guvenlik kuramlarina getirdigi elestiriler uzerinden tartisilacaktir. Bu tartisma, postkolonyal guvenlik calismalarinin Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlarindan nasil daha kapsayici bir elestiriyi guvenlik calismalarina getirdigi uzerinde durmaktadir. Bunun nedeni, postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin sadece devlet kavramini degil, ayni zamanda guvenlik kavramini da tartismaya acmalaridir.

Makale dort bolumden olusmaktadir. Ilk bolumde makale, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari ve postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin Bati'nin dunya siyasetindeki hiyerarsisini nasil anladiklarina odaklanacaktir. Bu, iki yaklasimin Ucuncu Dunya ve postkolonyalizm kavramlarindan ne anladiklari ile ilgilidir. Sonraki uc bolum ise, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari ve postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalarina getirdikleri elestirileri devlet, kultur ve modernite kavramlari uzerinden irdeleyecektir. Makale, boylece, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari ve postkolonyal guvenlik yaklasimlarinin guvenlik calismalarina getirdikleri elestirileri ve elestirel guvenlik yaklasimlarina yaptiklari katkilari karsilastiracaktir.

Ucuncu Dunya Guvenlik Yaklasimlari ve Postkolonyal Guvenlik Yaklasimlari

Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari, guvenlik calismalarinda guvenligin Soguk Savas baglaminda genel olarak iki super gucun guvenlik kaygilari ve cikarlari dogrultusunda calisilmasini ve Ucuncu Dunya'da guvenligin sadece bu perspektiften anlasilmasini elestirmislerdir. (19) Soguk Savas sonrasinda Ucuncu Dunya'nin sadece Bati perspektifinden calisilmasi elestirilmis (20) ve Ucuncu Dunya'yi baska yaklasimlar ile degerlendirmek gerektigini soyleyen calismalar yapilmistir. (21) Bati'nin dunya siyasetindeki hiyerarsik soylem ve pratiklerinin elestirisi, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari ile ilgili yeni bir perspektif sunmaktadir. Buna gore, Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlari, modern devletler sisteminin gelisimini tarihsellestirirken, bu gelisimi analiz eden tarihsel sosyolojiyi guvenlik calismalari ile bulusturmuslardir.

Tarihsel sosyoloji kaynakli bu calismalar, modern devletler sisteminin gelisimini hiyerarsik bir duzen uzerinden aciklar. Caroline Thomas bu hiyerarsik devletler sistemini cevrenin merkeze olan bagimliligi uzerinden tanimlar ve bu bagimlilik iliskisinin Ucuncu Dunya'nin Dogu-Bati jeopolitigi nedeniyle ozgur secimlerini sinirladigi gibi yapisal savunmasizligina da neden oldugunu soyler. (22) Ikili dunya sisteminden bagimsiz devletlerin olamayacagi anlayisi, bu toplumlarin kendi endiselerini dile getirememesine sebep olmaktadir. Muhammed Ayoob ise modern devletler sistemindeki hiyerarsik duzeni, devlet insa surecleri arasindaki ucurumun devletlerin sistem icinde oynadiklari ve konumlandiklari role yansimasi olarak aciklar. Ayoob'a gore, devletler sistemi oncelikli ve ikincil ya da sisteme gec giren aktorler (Ucuncu Dunya devletleri) tarafindan olusmaktadir. (23) "Kalkinma" (Development) ve "Bagimlilik" (Dependency) yaklasimlarindan farkli olarak, "Ucuncu Dunya guvenlik cikmazi" (Third World security predicament), Ucuncu Dunya devletlerinin devlet insasi sureclerinde karsilastiklari cok yonlu guvenlik kaygilarini tanimlamaktadir. (24)

Ucuncu Dunya'da guvenlik sorunlarinin anlasilmasinda, Ucuncu Dunya devletlerinin bu hiyerarsik devletler sistemi ile olan etkilesimi uzerinde de durulur. Buna gore, Ucuncu Dunya devletleri sistemin ikincil aktorleridir ve bu hiyerarsik iliski bir guvenliksizlik faktorudur. Bu Thomas ve Wilkin'e gore, dunyada cogu insanin ve ulkenin deneyimledigi kendi hayatlari uzerinde soz sahibi olamayisi ve kontrolleri disindaki savunmasizligi yansitir. (25)

Ucuncu Dunya guvenlik yaklasimlarina gore, Ucuncu Dunya'da guvenlik daha cok devlet insasi sureci ve kalkinma boyutlari ile ilgilidir. Kimi arastirmacilar ise, Ucuncu Dunya'da guvenligin saglanmasinin uluslararasi...