Turkiye'de Uluslararasi Iliskiler: TRIP 2018 Sonuclari Uzerine Bir Degerlendirme/International Relations in Turkey: An Evaluation on the Findings of TRIP 2018.

• Author: Aydin, Mustafa
• Position: Report

Giris: Metodoloji ve Demografik Bilgiler

Uluslararasi Iliskilerin (UI) bagimsiz bir disiplin olarak kurulmasindan bu yana disiplinin gelisimi, varligi, diger disiplinler ve politika uygulayicilariyla etkilesimi, alanda egitim, sorunlar ve cozum onerileri gibi konular akademisyenler tarafindan siklikla calisilmistir. (1) Ozellikle 1990'li ve 2000'li yillarda artis gorulen bu tur calismalar, disiplinin varligi ve kimligine iliskin tartismalarin yani sira "merkez" ulkeler olarak tanimlanan Anglo-Amerikan ulkeleri ile "cevre" ulkeleri arasinda bilgi uretimi ve akisini da sorgulamaya acmistir. (2)

Pinar Bilgin'in "cevre"de, Emre Iseri ve Nevra Esenturk'un ise "cevrenin de cevresinde" konumlandirdiklari Turkiye'deki UI disiplininin dunyadaki gelismelere paralel gecirdigi donusum ile bilgi uretimine sagladigi katki da 2000'li yillardan bu yana calismalara konu olmustur. (3) Son yillarda ise calismalarin cesitlenmeye basladigi ve Turkiye'deki UI egitiminin tarihsel evrimi, egitimde yeni yontemler ve yaklasimlar, lisans ve lisansustu mufredat karsilastirmalari, alanda calisan akademisyenlerin karsilastiklari sorunlar, akademisyenler arasi baglantilar vb. farkli konularin eler alinmaya basladigi gorulmektedir. (4) Her ne kadar disiplinin Turkiye'deki sorunlari ve calisilma yontemlerine yonelik artan akademik ilginin pratige yansimasi sinirli kalmissa da, bu calismalar alandaki eksiklerin tespiti ile cozumu yonunde neler yapilabilecegini ortaya koymalari bakimindan onemlidir. Bu kapsamda, Turkiye'de UI alanindaki teorilesme cabalarinin zafiyetinden yola cikarak 23-24 Eylul 2016 tarihinde Bilkent Universitesi'nde gerceklestirilen calistayin All Azimuth dergisinde yayinlanan desifresi dunyada ve Turkiye'de UI alanindaki teorilesme cabalarini ve Turkiye'deki sorunlari ele alirken, (5) ayni derginin 2019 yilinda yayimlanmasi planlanan kabul almis calismalari verdigi cevrimici sayfasi disiplindeki farkli metodolojik arayislari ve son donem gelismelerini ele alan calismalara yer vermistir. (6)

Tum bu calismalara ek olarak, Turkiye'de UI calismalarinin gelisimi, evrimi ve dunyada UI disiplini icerisinde konumuna yonelik arastirmalar yuruten ve periyodik araliklarla duzenledigi "Uluslararasi Iliskiler Calismalari ve Egitimi" baslikli kongreler kapsaminda konuya isik tutmaya calisan Uluslararasi Iliskiler Konseyi (UIK), (7) Turkiye'de calisan UI akademisyenlerinin alana yaklasimlari, ilgi alanlari, katkilari ile guncel dis politika konulariyla ilgili tutumlarina iliskin veri eksikliginin giderilmesi ve bu yondeki tartismalara katki saglamak amaciyla 2007 ve 2009'da anketler gerceklestirilerek, sonuclari Uluslararasi Iliskiler dergisinde yayimlamistir. (8) Bu anketler ile Turkiye'deki UI calismalarinin gelisimi, mevcut durumu, temel ozellikleri ile kuresel UI disiplini icerisindeki konumu ve alanda calisanlarin kuresel, bolgesel ve ulusal konulara yonelik tutumlarina iliskin bir veri setinin temeli atilmistir.

UI disiplininde egitim, arastirma ve politika yapimi arasindaki baglantinin ortaya cikarilmasi yonunde dunyada yurutulen en kapsamli calisma ise, ABD'de bulunan William and Mary College bunyesindeki Institute for the Theory and Practice of International Relations tarafindan 2004 yilindan bu yana yurutulen Teaching, Research, and International Policy Project (TRIP) projesidir. (9) Projenin temel hedefi, epistemolojik ve ontolojik anlamda UI disiplininin sinirlari ve ozgun karakteri ile alanda calisanlarin egitim ve arastirmalarinda kullandiklari teori, yontem ve pedagojik yaklasimlarin evrimini anlamaktir. Ayrica, proje kapsaminda gerceklestirilen ankette yer verilen guncel kuresel dis politika gelismelerine iliskin sorularla da UI akademisyenlerinin ilgili alandaki tercihlerine isik tutulmaya calisilmaktadir.

Proje kapsaminda kullanilan anket orneklemi dar sekilde tanimlanarak, anketin gerceklestirildigi ulkelerdeki yuksekogretim kurumlarinda UI, Siyaset Bilimi, Uluslararasi Calismalar, Sosyal Bilimler gibi bolumlerde UI konularinda aktif olarak ders veren ve/veya arastirma yapan UI akademisyenleri (IR scholars) olarak tespit edilmistir. Orneklem belirlenirken akademisyenlerin ana calisma alanlarinin UI ya da UI disiplinini destekleyen yan calisma alanlari olmasina ozen gosterilmekte, incelenen bolumlerde calisan ancak UI disiplini cercevesinde calismalar yurutmeyen ve genel anlamda Ekonomi, Hukuk, Sosyoloji vb. alanlarda uzmanlasan akademisyenler orneklem disinda tutulmaktadir. 2014 yilinda alti kitada 31 ulkede uygulanan anket, 2018 yilinda alti kitada 35 ulkede yurutulmustur. (10) 22 Subat-6 Temmuz 2018 tarihleri arasinda uygulanan TRIP-2018 (11) anketi dunya genelinde toplam 13.549 UI calisanina yoneltilen 69 genel ve 10 devam sorusu ile katilan ulke ozelliklerine gore gelistirilen farki sayidaki ozel sorulardan olusmustur.

TRIP projesinin Turkiye olceginde yurutulmesine katki saglamak amaciyla UIK, 2011 yilinda bolgesel ortaklar arasina dahil olmustur. Bu kapsamda, 2011 ve 2014 yillarinda UIK ortakliginda yurutulen TRIP Turkiye anketlerinin ozet sonuclari Uluslararasi Iliskiler dergisinde yayimlanmistir. (12) 2018 anketi icin olusturulan Turkiye orneklemi kapsaminda 114 universitede (71 devlet ve 43 vakif) UI ile ilgili oldugu tespit edilen programlarda tam ve yari zamanli olarak calisan 811 ogretim elemani tespit edilmistir. Ornekleme, UI alaninda ders verdigi ve/veya doktora derecesine sahip oldugu tespit edilebilen arastirma gorevlileri de dahil edilmis, fakat devlet kurumlari ile ozel sektorde veya dusunce kuruluslarinda uluslararasi iliskiler uzerine calisan arastirmacilar orneklemin disinda tutulmustur. Tespit edilen 811 ogretim elemanina TRIP koordinasyon merkezinden 22 Subat 2018 tarihinde gonderilen e-posta ile, TRIP anketi genelinde belirlenen 69 soru ile Turkiye ozelinde eklenen 9 soruyu web tabanli anket uzerinden cevaplandirmalari istenmistir.

Es zamanli olarak 35 ulkede yurutulen ankete katilim saglayan bireyler ile cevaplari arasinda iliskilendirme yapilmasinin mumkun olmadigi web tabanli sistem uzerinden gonderilen ilk e-postalar ve ardindan belirli araliklarla yapilan hatirlatmalar sonucunda Turkiye'den ankete cevap verme orani %22,19 (180 kisi) olarak gerceklesmistir. Bu oran, %28,43'luk dunya geneli ortalama katilim oraniyla uyumludur. (13)

Ankette yer alan sorularin buyuk cogunlugu tum ulkeler icin ayni olmakla birlikte, ulkeler ozelinde terminoloji, siniflandirma, akademik kurumlar, unvanlar vb. konulardan dogan farkliliklar nedeniyle bazi soru ve cevap seceneklerinde kullanilan ifadeler ve/veya yazim bicimleri ozellestirilmistir. Ayrica her ulkede uygulanan anketlerde, ilgili ulkede anketi gerceklestiren ekip tarafindan hazirlanan ek sorulara da yer verilmistir.

Dunya genelinde, onceki yillara paralel olarak, anketi cevaplayanlarin cinsiyete gore dagiliminda erkek akademisyenlerin orani (%68,1) kadinlarin oranindan (%31,9) iki kattan fazladir. Turkiye'de ise bu oran daha dengeli gerceklesmis, ankete katilanlarin %53'u erkek, %47'si kadin olmustur. Bu oranlar Turkiye'de universite calisanlari arasindaki kadin oraninin diger ulkelere gore goreli olarak daha yuksek olmasi ile uyumludur. (14) Dunya genelinde ankete katilanlarin ortalama yasi 46,02 iken, Turkiye'de bu 43,7 olarak olusmustur.

Bu makale kapsaminda sunulan tum tablo ve grafikler 35 ulke ortalamasi ile Turkiye verilerini karsilastiracak sekilde hazirlanmistir. Ayrica yeri geldikce 2014 verileriyle karsilastirma da yapilmistir. Ote yandan, ankette yer alan sorular ve sonuclari, sorulma sirasiyla degil, birbiriyle iliskili veriler bir arada olacak sekilde sunularak, genel cerceveyi daha rahat gormemize olanak saglayacak bir format benimsenmistir. Yine bu amacla, bazi sorularin sonuclari birlestirilerek verilmis, bazilari ise makale kapsami disinda tutulmustur. (15)

Tablo ve grafiklerde oransal dagilimlara yer verilmis olup, birden fazla secenegin isaretlenmesine imkan saglayan sorular ozelinde oransal dagilimlarin toplamda %100 oranini asacak ya da altinda kalacak bir dagilima yol actigi bastan belirtilmelidir. Ayrica, ankette yer alan sorularin bazilari icin kapali uclu cevap secenekleri sunulurken, bazilari ankete katilan akademisyenlerin tercihlerini yansitacak sekilde acik uclu birakilmistir. Acik uclu cevap seceneklerinin cesitliligi ve bu cesitlilik icinde ortusen cevaplarin oransal degerleri goz onunde bulunduruldugunda, acik uclu sorularda genel toplamda diger sorulara oranla daha sik %100 oranini asan ya da altinda kalan dagilim olusabilmektedir. Bu tur sorularda, makale kapsaminda ele alinan tablo ve grafiklerle anlamli bir butun olusturan acik uclu sorulara verilen yanitlara da calismada mumkun oldugunca yer verilmistir.

Makalede ilk olarak 'Uluslararasi Iliskilerde Arastirma' basligi altinda ankete katilan akademisyenlerin calisma alanlari, arastirmalarinda yogunlastiklari bolgeler, benimsedikleri teorik ve epistemolojik yaklasimlar ile kullandiklari arastirma yontemlerine iliskin cerceve ortaya koyulmaktadir. Ikinci bolum UI alaninda dunyada ve Turkiye'de etkili akademisyenler, akademik dergiler ve yayinevlerine iliskin goruslere odaklanirken, ucuncu bolum UI alaninda egitim, istihdam ve sektorlerle iliskilere yogunlasarak, bu cercevede akademisyenlerin lisans ve yuksek lisans duzeyinde verdikleri dersler ve dersleri planlama yontemleri ile akademik ve profesyonel kariyer icin lisans ve lisanstu duzeyde en iyi oldugunu dusundukleri programlari ortaya koymaktadir. Ayrica akademisyenlerin politika yapicilariyla iliskileri de bu bolumde ele alinmaktadir. Son bolum ise, UI akademisyenlerinin guncel dis politika olaylarina iliskin gorus ve tutumlarina yer vermektedir.

Uluslararasi Iliskilerde Arastirma

Belirli araliklarla ve giderek daha fazla sayida ulkede ve kisiyle gerceklestirilen TRIP anketleri, UI alaninda calisan akademisyenlerin arastirmalarina iliskin ayrintili verileri; disiplinin gidisati, one cikan calisma alanlari, bolgeler, teorik ve epistemolojik yaklasimlar ile arastirma yontemlerine yonelik belirli...