Turkish Legal System in the Monism-Dualism Conundrum: the Reasons of the Doctrinal Disagreement on the Viewpoint on International Law and a Review in the Light of EU Law

• Author: Deniz TEKIN APAYDIN
• Pages: 529-560

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018529

MONİZM-DÜALİZM İKİLEMİNDE TÜRK HUKUK SİSTEMİ:

ULUSLARARASI HUKUKA BAKIŞ ÜZERİNE DOKTRİNEL

UZLAŞMAZLIĞIN NEDENLERİ VE AB HUKUKU IŞIĞINDA BİR

DEĞERLENDİRME

TURKISH LEGAL SYSTEM IN THE MONISM-DUALISM

CONUNDRUM: THE REASONS OF THE DOCTRINAL

DISAGREEMENT ON THE VIEWPOINT ON INTERNATIONAL LAW

AND A REVIEW IN THE LIGHT OF EU LAW

Deniz TEKİN APAYDIN

Özet

Uluslararası hukuk ve ulusal hukuk ilişkisini ulusal hukuk perspektifinden

açıklayan klasik teorik görüşler, b u iki hukukun tek bir hukuk sisteminin parçaları

olduğunu savunan monist görüş ile bu iki hukukun birbirinden tamamen ayrı düzlemlerde

var olan iki farklı hukuk düzenini temsil ettiğini savunan düalist görüştür. Türk Anayasal

sisteminin bu görüşlerden hangisini kabul ettiği meselesi günümüze kadar pek çok

hukukçu ya da akademisyen tarafından tartışılmış olmakla beraber, üzerinde henüz bir fikir

birliğine varılamamıştır. Literatüre bakıldığında konuyla ilgili bir birinden oldukça farklı

görüşlerin, çok çeşitli kurgularla savunulduğu görülmektedir. Türkiye’nin en ileri gelen

anayasa hukukçuları ve uluslararası hukukçuları dahi konuyu irdelerken kimi zaman

birbirine tamamen zıt değerlendirmeler yapmış ve sonuçlara varmışlardır. Bu çalışma, aynı

kabul noktasından hareket edip, aynı donelerin incelenmesiyle bu denli farklı yargılara

varılmasının sebeplerini ortaya koymak ve bunlardan yola çıkarak, yeni b ir bakış açısıyla

aynı konuyu bir kez daha inceleyerek literatüre bir katkı yapmayı hedeflemektedir.

İncelemeler esnasında Avrupa Birliği hukukuna özgü bir takım kavramlara

başvurulmasının kavramsal karmaşaya neden olan bazı mefhumların açıklığa

kavuşturulmasında fayda sağlayacağı düşünülmektedir. Konunun yeniden analizi

sonucunda Türk hukuk sisteminin monist bir yapının özelliklerini sergilediği vargısı, temel

gerekçeleri ve tartışmalarıyla birlikte ortaya konacaktır.

Anahtar kelimeler: Monizm, düalizm, Anayasa m.90, uluslararası andlaşmalar,

self-executing andlaşmalar, AB hukuku, doğrudan uygulanabilirlik, doğrudan etki, tüzük,

direktif

Abstract

The theoretical views, which explain international law - intern al law relationship

from a national law perspective are: the monist view that accepts those two laws as parts of

Bu çalışmanın kısa bir versiyonu 04 Mayıs 2018’de 4. Uluslararası Asoscongress’de

“Türk Hukuk Sistemi’nin Uluslararası Hukuka Bakış Üzerine Doktrinel Uzlaşmazlığın

Nedenleri” adıyla sunulmuştur.

 Doktor Öğretim Üyesi, Marmara Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Hukuk

Anabilim Dalı. (E-mail. deniz.apaydin@marmara.edu.tr)

Makale Gönderilme Tarihi: 23.05.2018

Makale Kabul Tarihi: 29.06.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.426596

Deniz TEKİN APAYDIN

530 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

a single body of la w; and the dualist view that accepts the two laws as representing two

separate and different s ets of laws, which exist in completely different planes. The

question on which of the two approaches has the Turkish Constitutional system adopted

has been the focus of many debates by the legal scholars; yet, as of today, no consensus

upon th e subject could be reached. Scanning the literature, it is observed that dissimilar

opinions that vary immensely have been argued with differing illustrations. Even Turkey’s

most notable constitutional law scholars and international law scholars have, from time to

time, come up with completely opposite assessments and ended up with opposite

conclusions. This paper aims to reveal the reasons for drawing such different conclusions

from the same data, and in the light of those findings re-examine the subject with a fresh

perspective, hence, contribute to the literature. It is conceived that referring to some of the

concepts peculiar to the European Union law might be beneficial to elucidate some notions

that are the source of conceptual complexity. Consequently, the conclusion that the

Turkish legal system represents the p eculiarities of a monist structure will be drawn with

its rationales as a result of the re-analysis of the subject.

Keywords: Mon ism, dualism, Turkish Constitution Art.90, international treaties,

self-executing treaties, EU law, direct applicability, d irect effect, indirect effect,

regulations, directives

GİRİŞ

Uluslararası hukuk ve ulusal hukuk arasındaki ilişki, uluslararası

hukukun temel konularından biridir. Bu ilişki uluslararası hukukun

uygulanışı bakımından özel bir öneme sahiptir. Zira gitgide artan maddi

uluslararası hukuk kurallarının uygulayıcıları çoğu kez ulusal otoriteler ve

ulusal mahkemelerdir1. Yine çoğu kez uluslararası hukuk bu tür

uygulamaların ulusal düzeyde nasıl yapılacağına ilişkin özel hükümler

öngörmez2. Oysaki özellikle insan hakları ve uluslararası ceza hukuku

bağlamında uluslararası hukukun artık gerçek kişiler için de haklar ve

yükümlülükler tesis edebilir hale gelmesi her bir hukuk sisteminin

diğerine ait mahkemedeki karar verme sürecinde nasıl değerlendirilip

uygulanacağı sorusunu daha da elzem kılmaktadır3.

Uluslararası hukuk ve ulusal hukuk arasındaki ilişkiyi iki farklı

perspektiften ele almak mümkündür. İlki uluslararası hukukun ulusal

hukuka bakışı, ikincisi ise ulusal hukukun uluslararası hukuka bakışıdır.

Uluslararası hukuk, ulusal hukuklara bakış açısından gayet nettir:

1 DENZA, Eileen: “The Relationship between International and National Law” in EVANS,

Malcolm David (ed), International Law, OUP, Oxford, 2014, s.412

2 ibid.

3 SHELTON, Dinah (ed.) “International Law and Domestic Legal Systems: Incorporation,

Transformation and Persuasion”, 2011, s.3

https://scholarship.law.gwu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1389&context=faculty_publ

ications (Erişim tarihi: 21.05.2018)