Trust Liability of The Deceased Person

• Author: Nurten INCE
• Pages: 153-184

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018153

MİRAS BIRAKANIN GÜVEN SORUMLULUĞU

(CULPA IN TESTANDO)

TRUST LIABILITY OF THE DECEASED PERSON

Nurten İNCE

Özet

Borçlar h ukukunda karşı tarafın güveni, irade serbestîsini sınırlarken; miras

hukukunda miras bırakanın iradesinin hâkim olduğu görülmektedir. Miras bırakan yasal

mirasçılarının saklı payları dışındaki kısım üzerinde serbestçe tasarruf edebilmektedir.

Miras hukukunda en çok karşılaşılan hukuki işlem olan vasiyetname tek taraflı olup,

varması gerekli olmayan bir irade beyanıdır; ayrıca miras bırakan (vasiyet eden) h erhangi

bir sebep göstermeksizin dilediği zaman vasiyetnameden dönebilmektedir. Bu n edenle

doktrinde mirasçılığın beklenen bir hak olmadığı, sadece bir beklenti olduğu ileri

sürülmüştür. Kanuni mirasçılık dışında ancak ölüm anında geçerli bir ölüme bağlı tasarruf

varsa kişi, mirasçı olarak hak sahibi olmaktadır. Ancak bazı olaylarda miras bırakan, biri

lehine ölüme bağlı tasarrufta bulunacağını bu kişiye bildirmekte ve kişide bu hususta

büyük bir güven uyandırmaktadır. Miras bırakanın bu iradesine güvenen ve tabu olan ölüm

konusu nedeniyle şekil şartına bağlı olan bir miras sözleşmesi yapılmasını istemeyen kişi

ise bu vaade dayanarak hayatında büyük değişiklikler yapabilmektedir. (Örneğin miras

bırakan için ücretiz çalışma, öğrenim yaptığı alanı değiştirme gibi) Bu kişiler, miras

bırakanın ölümüyle aslında kendileri lehine ölüme bağlı tas arruf yapılmadığını veya

yapılan ölüme bağlı tasarrufların geri alındığını öğrenmektedirler. Bu nedenle bu

çalışmada miras hukukunda miras bırakanın menfaati (tasarruf serbestîsi) dışında, atanmış

mirasçı olacağına güven duyan kişilerin menfaatlerini koruyacak culpa in testando

sorumluluğuna ihtiyaç duyulup duyulmadığı incelenecektir. Bilerek ve isteyerek sağlığında

bir kişinin hayatını etkileyen miras bırakanın, doğan zararlardan sorumlu olup olmayacağı

cevaplandırılması önemli bir konudur.

Anahtar Kelimeler: Miras hukuku, güven sorumluluğu, culpa in testando,

vasiyetname, tasarruf serbestîsi

Abstract

While private auto nomy defines the limit of the opponent’s trust protection in the

law of obligations, whereas the inheritance law remains largely dominated by the will of

the deceased Person. The deceased as lord of his property may arrange his financial

circumstances, referring the mandatory parts to his relatives for th e time after his death, on

the basis of testamentary freedom. The will (testament) is a unilateral legal transaction and

is not required to be received, and the testator may revoke this legal act at any time without

Dr. Öğr. Üyesi, Marmara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Hukuk Bilimleri

Anabilim Dalı. E-mail: nurten.ince@marmara.edu.tr.

Makale Gönderilme Tarihi: 16.01.2018

Makale Kabul Tarihi: 26.04.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.379585

Nurten İNCE

154 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

having to provide reasons. It is accepted that heritage does not provide a secured legal

position of eligibility; it just provides a possibility. But there are cases in which the

deceased does not silently meet his inheritance regulation; he rather offers someone a

certain testamentary dispositio n as certain. In such situations, the testamentary successors

cannot demand a formative inheritance contract from the deceased because a special bond

has been established and death is a taboo subject. The reason for the deceased’ request is

that testamentary successors made many changes in life in the hope of getting inheritance,

i.e. working free o f charge for the deceased and changing the subject of study. In the end,

it turns out that the deceased has changed his will and made nothing in favour of this

person. Therefore, it is necessary to study in this paper whether culpa in testando can find

a place for a trust liability in inheritance, which in addition to the interests of the deceased,

is also in the interests o f the te stamentary successors in need of protection. It has to be

clarified whether the responsibility of the deceased has been actually excluded if the

deceased has taken influence in the interest of another during his lifetime by culpab le

conduct.

Keywords: Inheritance, trust, culpa in testando, testament, testamentary freedom

I. GİRİŞ

Gerek Alman gerekse Türk hukukunda miras bırakanın tasarruf

serbestîsi olup Federal Alman Anayasası’nın 14. maddesi ve 1982 tarihli

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 35. maddesinde mülkiyet ve miras

hakkı güvence altına alınmıştır. Miras bırakanın saklı paylar haricinde

serbestçe tasarruf edeceği bir kısım olduğu her iki ülkede kabul edilmiştir.

Mirasçıların, saklı pay dışında beklenen başka hakları olmadığı kabul

edilmektedir. Mirasçıların beklenen herhangi bir hakkı olmadığını ifade

etmek için nuda spes (çıplak ümit) kavramının kullanıldığı

görülmektedir1. Mirasçılar beklenen bir hakka sahip olmadığı için miras

bırakanın, birine vasiyetname veya miras sözleşmesiyle bir şeyi

vadetmesinin geçerli olmadığı belirtilmektedir2. Hatta bu husus Alman

Medeni Kanunu’nun 2302. maddesinde açıkça yer almaktadır. Bu

maddeye göre miras bırakanın ölüme bağlı bir tasarruf yapıp

yapmayacağı ya da ölüme bağlı tasarrufu geri alıp almayacağına ilişkin

yaptığı borçlandırıcı sözleşmeler geçersizdir. Her ne kadar Alman Medeni

Kanunu’nun 2302. maddesinde bu tarz borçlandırıcı sözleşmelerin

geçersiz olduğu belirtilmiş olunsa da bunun tek taraflı hukuki işlemlere

1 GUTMANN, Thomas: Freiwilligkeit als Rechtsbegriff, C.H. Beck, München 2001, s.

208; NEHLSEN, Hermann: ”Die Einwirkung von Grundrechten auf die Gültigkeit von

Verfügungen von Todes wegen am Beispiel von Heiratsklauseln-Ein Beitrag zur

Wirksamkeit erbrechtlicher Potestativ Bedin gungen” Verfassungsrechtlliche Grenzen

der Gestalltungsmöglichkeiten im Familien-, Erb-, und Gesellschaftrecht, Mathias

Schmoeckel (Hrgs.), Baden Baden 2008, s. 28;BLOMBERG, Eva Maria: Freiheit und

Bindung des Erblassers, Mohr Siebeck, Tübingen 2011, s. 190.

2 GUTMANN, s. 208; BLOMBERG, s. 190, NEHLSEN, s. 26.

Miras Bırakanın Güven Sorumluluğu (Culpa in Testando)

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İnÜHFD Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018 155

yani vasiyetnamelere de uygulanacağı kabul edilmiştir3. Miras bırakan

tarafından mirasçıda haklı beklentiler yaratılan bazı hallerde miras

bırakanın vasiyetname yapma zorunluluğu olmasa bile mirasçı olacağına

inanan kişide yarattığı bu güvene aykırı hareketten dolayı sorumlu olup

olmayacağı (culpa in testando) son yıllarda tartışılmaya başlanmıştır4.

Türk-Alman hukukunda mevcut olan kanuni düzenlemelerin bu güven

ilişkisini korumakta yeterli olup olmadığı ve culpa in contrahendo

(sözleşme öncesi) sorumluluğuna benzer bir sorumluluğun miras

hukukunda geçerli olup olmadığının incelenmesi son derece önemlidir. Bu

çalışmada öncelikle lehine ölüme bağlı tasarruf yapılacağına güven duyan

kişilerin bu güveninin boşa çıktığına dair örnekler verilip, Alman ve Türk-

İsviçre hukukunda kanunda bu konu hakkında yeterli korumanın olup

olmadığını ve yeterli korumanın olmaması halinde culpa in testando

sorumluluğunun gündeme gelip gelmeyeceği incelenecektir.

II. MİRAS BEKLENTİLERİNİN BOŞA ÇIKTIĞI OLAY

ÖRNEKLERİ

Miras bırakan, birinin lehine vasiyetname yapacağını bildirerek o

kişinin hayatında büyük değişiklikler yaratabilir. Bu gibi hallerde miras

bırakanın sorumluluğunu incelemeden önce konunun daha açık

anlaşılabilmesi için aşağıda Alman hukukunda mahkeme kararlarına konu

olan olaylardan esinlenerek yazılmış olan üç örneği incelemeyi uygun

bulduk.

Sevdiği yeğenine çiftliğini bırakacak olan miras bırakan olayı:

Bay M tarım ve çiftlik işleriyle uğraşmakta olup kendisine bu işlerde

yardımcı olacak bir erkek çocuğu bulunmamaktadır5. İktisadi İdari

Bilimler Fakültesi’nde işletme 2. sınıf öğrencisi olan yeğen Y ise vakit

buldukça amcasına yardıma gelmekte olup karşılığında amcasından cüzi

bir miktar harçlık almaktadır. Yeğen Y’nin 20 yaşına girmesi nedeniyle

yapılan doğum günü kutlamasında amcası kutlamaya katılan misafirlerin

önünde yeğenine duyduğu sevgiyi dile getirip, çiftliğinin tamamını

vasiyetnameyle yeğenine bırakacağını belirtir. Miras bırakan M bu

3 BayObLG, FamRZ 2001, s. 771; BayObLG, NJWE-FER 2001, s. 126; MUSIELAK,

Münchener Kommentar zum BGB 7. Auflage 2017, § 2303 BGB, Nr. 1.

4 MISERRE, Roman: Die „Culpa in Testando“ Ernst und Werner Giekseking, Bielefeld,

2002, s. 24; ZANK, Wolfgang: “Culp a in Testando bei Widerruf und Formungültigkeit

letztwilliger Verfügungen“, NZ 1995, s. 265; SEROZAN, Rona: ”Wohin steuert das

Ebrecht?“ Successio 2014, s. 10.

5 Benzer olay için bkz. MISERRE, s. 24; ZANK, NZ 1995, s. 265; ATLAN, Hülya: Miras

Sözü Vermeden Doğan Kusurlu Sorumluluk: Culpa In Testando Sorumluluğu, MÜHF-

HAD, C. 23, S. 2, 2017, s. 269.