The standards of liability in contract of mandate in roman law

• Author: Ar. Gör. S. Bengi Sayin Korkmaz
• Pages: 157-186

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:2 Yıl 2012 157

ROMA HUKUKU’NDA

VEKÂLET SÖZLEŞMESİNDE

SORUMLULUK ÖLÇÜTLERİ

Ar. Gör. S. Bengi Sayın Korkmaz

ÖZET

Vekâlet sözleşmesi, Roma Hukuku sözleşmeler sisteminde dostluğa

dayanan ve ücretsiz yapılan bir sözleşme olması nedeniyle özel bir yere

sahiptir. Bu sözleşmede tarafların sorumluluklarının hangi ölçütlere göre

belirleneceği ise ayrıca önemli bir husustur. Vekâlet sözleşmesinde

tarafların sorumlulukları, Roma Hukuku’nda farklı sorumluluk

prensiplerinin uygulandığı dönemler olan Klasik Hukuk Dönemi ve

Iustinianus Dönemi’ne göre iki açıdan incelenmesi gereken bir konudur.

Söz konusu dönemlerde hangi sorumluluk prensiplerinin uygulandığı ve

hangi ölçütlerden yararlanıldığı konusunda bilgi verilecek olan bu

çalışmada, dönemlere ilişkin ölçütlerden vekâlet sözleşmesinin ne

derecede etkilendiği konusu aydınlatılmış olacaktır.

Anahtar Sözcükler: Vekâlet Sözleşmesi, Roma Hukuku, Kusur,

Kasıt, İhmal

THE STANDARDS OF LIABILITY IN CONTRACT OF

MANDATE IN ROMAN LAW

ABSTRACT

As the contract of mandate is based on friendship and is gratuitous,

it has a special place in the contracts system of the Roman Law. Whithin

this contract, liabilities of parties are determined by criterias that, is

 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi.

Ar. Gör. S.Bengi Sayın KORKMAZ

158 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:2 Yıl 2012

another important point. Liabilities of the parties in contract of mandate

should be analysed in two topics; classical law period and Justinian’s Law

period, in which different principles of liability were applied. In this

article, information will be given on how the principles of liability were

applied and which criteria were benefited from and how the contract of

mandate was affected by the criteria of the periods, will be clarified.

Keywords: Contract of Mandate, Roman Law, Fault, İntent,

Negligence

GİRİŞ

Vekâlet sözleşmesi ile vekil (mandatarius), müvekkile (mandator)

ait bir işin ücretsiz olarak görülmesini taahhüt eder. Roma hukukunda

vekâlet sözleşmesinin en önemli ayırt edici noktası, sözleşmenin ücretsiz

oluşudur. Roma’da vekâlet sözleşmesinin ücretsiz olması, günümüz

hukukundakinden çok daha özel bir anlama sahiptir. Vekâlet

sözleşmesinin ücretsiz olması, Roma’nın toplumsal değerlerine, dostluğa,

güvene ve genel ahlâkına dayanır1. Ücret karşılığı yapıldığı takdirde

geçerli bir vekâlet sözleşmesi olmamakla birlikte, işin mahiyetine göre

istisna veya hizmet sözleşmesi olmaktaydı. Klasik-sonrası Hukuk Dönemi

ve Iustinianus Dönemi’nde yüksek işler için ücret kararlaştırılması

durumunda, vekâlet sözleşmesinden doğan dava açılamamakla birlikte,

sistem-dışı yargılama ile ancak şeref ücretinin ödenmesi sağlanabilirdi2.

Roma sözleşmeler alanında, objektif sorumluluk olarak kabul

edilen custodia (gözetim) sorumluluğundan, culpa (kusur) sorumluluğuna

doğru bir geçiş gerçekleşmiştir. Custodia, objektif olayları göz önünde

tutan objektif sorumluluk (kusursuz sorumluluk) ilkesi, culpa ise borcun

ifa edilememesinin sübjektif sebeplerini araştıran sübjektif sorumluluk

(kusur sorumluluğu) ilkesidir. Custodia sorumluluğunun uygulandığı

sözleşmelerde borçlu malı kendi yararı için elinde bulundururdu. Ariyet,

vedia, istisna, kira, satım ve rehin gibi iyi niyet sözleşmelerinde custodia

sorumluluğu söz konusuydu. Dolayısıyla borçlu kasıt, ihmal ve

1 Honsell H., Römisches Recht, Zürich-2011, s. 150.

2 Kaser M. / Knütel R., Römisches Privatrecht, München-2005, s. 231.