The rights and obligations of the foreigners who are applicants or beneficiaries of international protection in turkish law

• Author: Yrd. Doç. Dr. Nese Baran Çelik
• Pages: 67-148

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015 67

TÜRK HUKUKUNDA ULUSLARARASI KORUMA

BAŞVURUSUNDA BULUNAN VEYA ULUSLARARASI

KORUMADAN YARARLANAN YABANCILARIN HAK VE

YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Yrd. Doç. Dr. Neşe Baran Çelik

ÖZET

Türk hukukunda, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu

(YUKK) yürürlüğe girinceye kadar, uluslararası koruma ile ilgili hususları

düzenleyen temel bir kanun bulunmamakta ve insan haklarını, millî

güvenliği ve uluslararası ilişkileri doğrudan etkileyen bu son derece önemli

konu uygulamada çoğunlukla idarî düzenlemeler aracılığıyla yürütülmeye

çalışılmaktaydı. YUKK, uluslararası korumanın uygulanmasına ilişkin usul

ve esasları düzenlemesi yanında, hem uluslararası koruma başvurusunda

bulunan hem de uluslararası korumadan yararlanan yabancıların hak ve

yükümlülüklerini de belirlemiştir.

Anahtar Kelimeler: Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu,

uluslararası korumadan yararlananlar, hak ve yükümlülükler, geçici koruma.

THE RIGHTS AND OBLIGATIONS OF THE FOREIGNERS WHO

ARE APPLICANTS OR BENEFICIARIES OF INTERNATIONAL

PROTECTION IN TURKISH LAW

ABSTRACT

Until the Law On Foreigners and International Protection (LFIP) came

into force, there was no fundemental code in Turkish law regulating the

relevant issues regardıng international protection; and this significant subject

which directly affects human rights, national security and international

relations had been regulated mostly by administrative regulations. Beside

 Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk ABD

Yrd. Doç. Dr. Neşe Baran ÇELİK

68 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015

regulating the principles and procedures with regard to international

protection, LFIP also determines the rights and obligations for both

international protection of applicants and other beneficiaries.

Keywords: Law On Foreigners and International Protection,

international protection beneficiaries, rights and obligations, temporary

protection.

Giriş

Bir devletin yabancılara ülkesinde sığınma hakkı tanıyıp tanımaması o

devletin uluslararası yükümlülükleri ve ulusal mevzuatı çerçevesinde

değerlendirilir

1

. Türk hukuku bakımından bu yükümlülük, 1951 tarihli

Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi

2

ve eki olan 1967

Protokolü

3

ile kabul edilmiştir. Ayrıca yine Türkiye’nin taraf olduğu

4

1948

tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi

5

de herkesin zulüm altında başka

ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı olduğunu

kabul etmektedir(m.14/1). Ulusal mevzuat bakımından ise YUKK

6

yürürlüğe

girene kadar, genel olarak iltica ve sığınma alanını düzenleyen kanun

düzeyinde temel bir düzenleme bulunmamaktaydı. Bu nedenle, 1994’ten

itibaren kısaca İltica Yönetmeliği

7

olarak anılan ‘Türkiye’ye İltica eden

veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep

Eden Münferit Yabancılar ile İltica ve Göç Mevzuatı Topluca Sığınma

Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus

Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’

8

ile

1

PAZARCI, H.: Uluslararası Hukuk, Ankara:Turhan Kitabevi, 2010, s.215.

2

Türkiye, Sözleşmeyi 24.08.1951’de imzalamış; 29.08.1961 tarihinde o naylamıştır.

Sözleşmenin onaylanmasına dair 359 sayılı onay Kanununun kabul tarihi: RG

05.10.1961/10898.

3

RG 05.08.1968/12968.

4

RG 27.05.1949/7217.

5

Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 10.12.1948 tarihli ve 217/A (III) sayılı kararı ile ilan

edilen Beyannamenin Türkçe metni için bkz.

http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf (Erişim tarihi

29.01.2015).

6

RG 11.04.2014/28615.

7

RG 30.11.1994/22127.

8

İltica Yönetmeliği, YUK K yürürlüğe girdikten sonra da kısa bir süre yürürlükte kalmış

ancak Geçici Koruma Yönetmeliği ile 12.10.2014 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır.

Türk Hukukunda Uluslararası Koruma Başvurusunda Bulunan veya Uluslararası Korumadan Yararlanan

Yabancıların Hak ve Yükümlülükleri

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015 69

düzenlenen konu daha çok İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan genelge ve

talimatlarla yürütülmekteydi. Belirtilen bu eksiklik dışında, mevcut

düzenlemelerin güncel sorunlar karşısında yetersiz kalması; Türkiye’de,

münhasıran göç alanında uzmanlaşmış sağlam bir maddî alt yapıyla

donanmış, bu alanda görev yapacak yetkin bir kurumsal yapılanmaya ihtiyaç

duyulması

9

ve de Türkiye’nin uluslararası koruma sistemi ve

uygulamalarının Avrupa Birliği müktesebatıyla uyumlu hâle getirilmesi

10

de

bu alanda bir Kanunun gerekliliğini ortaya koymaktaydı

11

. Belirtilen

gerekçelerle hazırlanan YUKK, gerek göç gerekse de iltica alanındaki

eksiklikler ve ihtiyaçlar gözetilerek hazırlanmış olan çağdaş ve kapsamlı bir

yasadır. Kanunun gerekçesinde de ifade edildiği üzere, uluslararası koruma

başvurusunun şartları ve prosedürü, başvurunun incelenme kriterleri,

incelemede dikkat edilecek usûller, karar ve itiraz aşamaları, uluslararası

koruma statüsünün sona ermesi ve iptali, uluslararası koruma başvuru

sahipleri ile uluslararası koruma statüsü sahiplerinin hak ve yükümlülükleri

düzenlenerek, bir uluslararası koruma başvurusunun muhtemel tüm

9

Bu bağlamda YUKK, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (m.124) ile Göç Politikaları Kurulunu

(m.105) o luşturmuştur. YUKK’tan önce, Türk hukukunda iltica ve sığınma prosedüründe

görev ve sorumluluklar farklı birimler tarafından paylaşılmış olup iltica ve sığınma

başvuruları ile ilgili işlemler yerel düzeyde valilikler bünyesinde il emniyet müdürlüklerine

bağlı yabancılar şubeleri tarafından yürütülürken, merkezdeki işlemler ise İçişleri Bakanlığı

bünyesinde Emniyet Genel Müdürlüğü'ne bağlı Yabancılar Hudut iltica Daire Başkanlığı

tarafından yerine getirilmekteydi. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. ÇİÇEKLİ, B.:

“Mülteci, Sığınmacı ve Göçmenler: Sınıflandırma ve Yasal Statünün Belirlenmesine İlişkin

Sorunlar, V atandaşlık Göç ve Yabancılar Hukukundaki Güncel Gelişmeler’’, Uluslararası

Sempozyum Bildirileri, TBB Yayınları, Yayın No:175, 2009, s.36.

10

2003 yılında yürürlüğe giren “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye

Ulusal Programı”nın (RG 24.07.2003/25178) 24,1 faslı “İltica Alanında AB Mevzuatına

Uyumun Başlatılması ve İltica Alanında Kapasitenin Geliştirilmesi” başlığını taşımaktadır.

Bu program doğrultusunda hazırlanan ‘İltica ve Göç Ulusal Eylem Planı’ Avrupa Birliğine

katılım müzakereleri süresince, Türkiye’nin göç mevzuatı ve sisteminin AB müktesebatıyla

uyumlu hâle getirilmesi için yürürlüğe konması gereken hukukî düzenlemeleri, idarî

yapılanma ve fizikî alt yapının tamamlanması için alınması gereken tedbirleri ve yatırım

projelerini belirlemiştir. ‘İltica ve Göç Alanındaki Avrupa Birliği

MüktesebatınınÜstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Eylem Planı’ metni için bkz.

http://goc.gov.tr/icerik3/iltica-ve-goc-ulusal-eylem-plani_327_344_699

11

YUKK’un genel gerekçesi için bkz. http://goc.gov.tr/icerik3/genel-gerekce_327_328_330

(Erişim tarihi 29.01.2015).