The Necessity Of The Re-Evaluation Of Mahr In Terms Of The Turkish Positive Law

• Author: Ayse Nur KILINÇ - Ahmet KILINÇ
• Pages: 103-118

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İnÜHFD 10(1): 103-118 (2019)

Mehrin Türk Pozitif Hukuku Açısından Yeniden Değerlendirilmesi Gerekliliği 103

MEHRİN TÜRK POZİTİF HUKUKU AÇISINDAN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKLİLİĞİ

THE NECESSITY OF THE RE-EVALUATION OF MAHR IN TERMS OF THE TURKISH POSTIVE LAW

Makale Bilgi

Gönderilme:

14/12/2018 Kabul:

22/04/2019

Özet

Mehir İslam-Osmanlı hukuku menşeili bir kavramdır. Bu nedenle mehrin konusu, alt ve üst limiti, mehr-i

müeccel ve mehr-i muaccel, mehr-i misil ve mehr-i müsamma gibi ayırımlar, İslam aile hukukunun

kendisine has sistemi içerisinde anlam kazanmaktadır. Türk pozitif hukuk doktrininde mehrin hukukî niteliği

“bağışlama s özü verme” ve “boşanmanın fer’i sonuçlarından tazminat üzerine anlaşma” olarak

nitelendirilmiştir. Yargıtay ise 1959 tarihli İçtihadı Birleştirme Kararı ile mehri, “bağışlama vaadi” olarak

kabul etmektedir. Mehrin bu şekilde çözümlenmesi, bir yandan eşler arasında boşanma sonrası uyuşmazlık

sayısını artırmakta diğer taraftan Türk Medeni Kanunu’nda eşler arasında eşitlik esasına dayanan adalet

anlayışına zarar vermektedir. Öte taraftan, bu çözüm tarzı, müessesenin menşei olan İslam hukuku ile de

uyuşmamaktadır. Yargıtay’ın “mehir” adı altında nihayete erdirdiği ihtilaf konuları İslam hukukuna göre

“mehir” olmayabilmektedir. Kanaatimizce her hukuk sisteminde aile hukuku eşler arasında adaleti tesis edici

araçlarıyla bir bütündür. Bu nedenle mehrin “toplumsal kabulü” göz önünde bulundurulmalı; ancak müessese

“pozitif hukukta” uyuşmazlık konusu olmaktan çıkarılmalıdır. Bunun için bizce, en ideal çözüm, müesseseyi

TMK’nın “aile cüzdanı ve dinî tören” kenar başlıklı 143. maddesine eklenecek bir fıkra ile “eksik borç”

haline getirmektir. Böyle bir düzenleme, Türk aile hukukunda eşler arasında eşitlik esasında kurulan adil

dengeye zarar vermez; karı koca arasındaki uyuşmazlık sayısını azaltır ve uygulamaları “mehr-i muaccele”

yönlendirerek İslam hukukuna aykırılık teşkil etmez.

Anahtar Kelimeler

Mehir

Anlaşmaları,

Bağışlama Sözü

Verme,

Boşanmanın Fer’i

Sonuçlarına İlişkin

Anlaşma,

Mehr-İ Müeccel,

Mehr-İ Muaccel,

Eksik Borç.

Article Info

Received:

14/12/2018

Accepted:

22/04/2019

Abstract

Mahr,which is derived from Islamic Law, is a legal instrument for the benefit of the female spouses in

Islamic family law. Therefore the subject, the upper and lower limits of the Mahr, kinds of Mahr (such as

mehr-i müeccel and mehr-i muaccel, mehr-i misil and mehr-i müsamma) have a specific significance in its

original system. According to the doctrine of Turkish positive law, the legal nature of the Mahr has been

determined as “a promise to make a gift (donation)” or “a compensation derived from divorce”. The General

Assembly on the Unification on the Judgements of the Court of Cassation used a simple contract approach to

resolve a dispute over Mahr and accepted the claims to mahr in 1959. As a result of this approach, the

number of post-divorce disputes has increased and the fair balance based on equality between the spouses in

Turkish civil law has disturbed. Also, the solutions achieved by this approach do not correspond with Mahr’s

original meaning in Islamic law. Some disputes which the court of Cassation identifed as a Mahr, can not be

described as a Mahr in accordance with Islamic law. It is thought that in every legal system, family law

constitutes an entity with its own legal instruments which ensure justice between the spouses. Therefore,

Mahr should not be a matter of dispute in Turkish positive legal system. In our opinion, the ideal solution for

this is to regulate Mahr as a natural obligation in Turkish Civil Law. This kind of provision will neither give

harm to the fair balance betweeen the spouses nor increase the number of post divorce disputes. On the other

hand it will lead spouses to mehr-i muaccel which is not contrary to Islamic law.

Keywords

Mahr Agreements,

Promise To Make

A Gift (Donation),

Contract About

Compensation

Derived From

Divorce,

Mehr-İ Müeccel,

Mehr-İ Muaccel,

Natural

Obligation.

DOI: 10.21492/inuhfd.497061

Ayşe Nur KILINÇ

Arş. Gör. Dr., Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Medeni Hukuk ABD (aysenurilgin@gmail.com). ORCID: 0000-0001-8190-6557.

Ahmet KILINÇ

Dr. Öğr. Üyesi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Hukuk Tarihi ABD (akilinc@ybu.edu.tr). ORCID: 0000-0002-8977-9588.

Inonu University Law Review – InULR 10(1): 103-118 (2019)

Ayşe Nur KILINÇ/ Ahmet KILINÇ 104

I. GİRİŞ

Mehrin toplumsal değerinin olduğu, saha araştırmaları ile ortaya konmaktadır

1

. Literatür de mehrin toplumda

yaşayan bir olgu olduğunu kabul etmektedir

2

. Bunun yanında güncel yargı kararlarında eşler arasında “mehir

senedinden kaynaklı alacak taleplerine” rastlanılması mehrin hukukun gündemini oluşturduğunu göstermektedir.

Mehrin, pozitif hukuk bakımından tahlili hem doktrin hem de Yargıtay tarafından yapılmıştır. Doktrin, mehrin

hukukî niteliği konusunda farklı söylemlere sahipken; uygulama Yargıtay’ın 1959 yılında vermiş olduğu içtihadı

birleştirme kararına dayanarak uyuşmazlıkları çözmektedir. İşbu karar ise, 1926 yılında yürürlüğe girmiş Türk

Kanunu Medenisi ve bu kanunun oluşturduğu aile hukuku sistemi yürürlükteyken ve evliliklerin bir kısmının Osmanlı

Hukukuna göre yapıldığı dönemde alınmıştır.

Günümüzde bir yandan aile hukuku sistemine yeni bir bakış açısı getiren 2002 tarihli Türk Medeni Kanunu

yürürlüktedir öte taraftan müftülüklere de “nikâh kıyma” yetkisini veren yasal düzenleme hayata geçmiştir. İslam-

Osmanlı aile hukukunun terk edilişinin üzerinden doksanı, anılan kararın üzerinden ise elliyi aşkın yıl geçmiştir.

Ancak aradan bunca zaman geçmesine rağmen hem doktrinin ileri sürdüğü görüşler hem de Yargıtay’ın mehre ilişkin

yaklaşımı eleştirilegelmiştir.

İşbu çalışmayla mehre ilişkin ihtilafların çözümündeki mevcut yaklaşımların hem pozitif hukuk açısından hem

de müessesenin menşei olan İslam-Osmanlı hukuku açısından ne gibi sorunlara sebebiyet verdiği tespit edilmektedir.

Çalışma aynı zamanda tespit ettiği sorunların nasıl giderilebileceği hususunda bir öneri teşebbüsünde de

bulunmaktadır.

Çalışmamız, İslam-Osmanlı hukukuna göre mehrin tasviri ile başlamakta; böylece müessesenin tarihi ve teorik

temeli oluşturulmaktadır. Ardından pozitif hukukta hem doktrinin hem de yargının mehirle ilgili yaklaşımı tespit

edilmekte; bu sayede bu çözümlerin ne gibi sonuçlar doğurduğu ortaya konulmaktatır. Akabinde bu sonuçların hem

Türk pozitif hukuku açısından hem de İslam hukuku açısından ne gibi sorunlar çıkardığı izah edilmektedir. Çalışma

olması gereken hukuk açısından bu sorunları nihayete erdireceğini sandığı teklifi değerlendirme ile son bulmaktadır.

II. İSLAM-OSMANLI HUKUKUNDA MEHİR

Günümüzde mehrin toplum nazarında kabul edilmesi kanaatimizce iki nedenle izah edilebilir. Bunlardan ilki ve

öncelikli olanı, toplumumuzun büyük bir kısmının Müslüman olmasıdır. Çünkü mehir, İslam hukukunda ayrıntılı bir

şekilde düzenlenmiş hukukî bir müessesedir. İkinci etken ise, bu müessesenin toplumda bir gelenek haline dönüşmüş

olmasıdır

3

. Mehrin gelenek haline gelmesi ise bu müessesenin hem sosyolojik hem de tarihi alt yapısından

kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bu başlık altında mehir müessesesi, İslam hukuku teorisi ve Osmanlı hukuk pratiği

çerçevesinde izah edilmeye çalışılmaktadır.

Mehir, İslam hukukunun tüm mezhepleri tarafından kabul edilmiş bir aile hukuku müessesesidir. İslam

hukukunun asli kaynakları olan Kur’an-ı Kerim

4

, Sünnet

5

ve İcmada

6

kendisi hakkında ziyadesiyle hükümler

mevcuttur. Keza birçok İslam fakihi müessese hakkında fetvalar

7

, görüşler “içtihat”lar oluşturmuş hem klasik fıkıh

eserlerinde hem de çağdaş İslam hukukçularının eserlerinde hakkında görüşler dercedilmiştir.

Mehrin hukukî niteliği hususunda mezhepler arasında farklı söylemler söz konusudur. Maliki mezhebi mehri

evlenme akdinin “sıhhat şartı” olarak değerlendirmekteyken, çoğunluğu oluşturan diğer mezhepler, mehri

“evlenmenin kaçınılmaz bir sonucu” olarak görmektedir

8

. Bu nitelendirme, mehirle ilintili ihtilaflarda ortaya çıkacak

hukukî sonucu değiştirmektedir. Örneğin mehri evlenme akdinin sıhhat şartı olarak düşündüğümüzde mehrin mevcut

1 1700 kadını içeren bir araştırmada %90 açısından mehrin evlenmeye ilişkin dinî t ören esnasında belirlendiği ifade edilmiştir (OKUR

GÜMRÜKÇÜOĞLU, Saliha: “İslam Aile Hukukunda Kadının Mehir Hakkına Toplumun Bakışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(4), 2013, s. 233-235).

2 CİN, Halil: “İslâm Hukukunda Mehr” (Mehr), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29 (1), s. 224; OKUR GÜMRÜKÇÜOĞLU, s.

254; HATEMİ, Hüseyin: Hukuka ve Ahlâka Aykırılık Kavramı ve Sonuçları (Özellikle BK m. 65), Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1976, s. 276

vd.

3 Ortaylı da günümüzde Medeni Kanun dışı bazı uygulamaları anlamak için XVI. Yüzyıldaki evlilik ilişkilerini bilmek gerektiğini ifade etmiştir

(ORTAYLI, İlber: “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1980, s. 33).

Günümüzde mehrin bir örfe dönüştüğüne ilişkin görüş için bkz. ACAR, H. İbrahim: “Mehrin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”,

İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 17, 2011, s. 387; SAĞLAM, Hadi: “İslâm Hukukunda Mehir Evlilik Sigortası mıdır?”, Universal Journal

of Theology, I (I), 2016, s. 5.

4 Nisa 4/4, Nisa 4/24, Nisa 4/25, Nisa 4/20, Bakara 2/237 ve Bakara 2/236.

5 BUHÂRÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail: el -Câmiu’-Sahih, (Sahihu’l- Buhârî), Çağrı Yayınları, İstanbul 1981, Nikâh, 14, 32, 44, 56;

MÜSLİM, Ebu’l Hüseyin b. el-Haccac b. Müslim el-Kuşeyri en-Nisâburi: Câmiu’s-Sahih,(Sahihi Müslim), Çağrı Yayınları, İstanbul 1981,

Nikâh, 13, 11, 212, 215, 217.

6 Örneğin, mehrin kadına verilmek üzere erkeğe vacip olduğu; mehrin üst limitinin olmadığı hususu icma ile sabittir (ŞİRİN, Şükrü: “İslam

Hukukunda Mehir Davaları”, Marife, 15 (2), 2015, s. 301; SAĞLAM, s. 4; ACAR, s. 368, 376).

7 DÜZDAĞ, Ertuğrul: Şeyhülislâm Ebussûud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1972, s. 42.

8 CİN, Mehr, s. 204, 207, 223-224; HATEMİ, s. 279; AYDIN, Mehmet Akif: Tür k Hukuk Tarihi, 7. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2009, s.

283-284; CİN, Halil/AKYILMAZ, Gül: Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Sayram Yayınları, Konya, 2014, s. 416.