The harmonization issiue of state surveillance with human rights and solution offers

• Author: R.Cengiz DERDIMAN, Nihal TATAROGLU
• Pages: 247-293

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 247

DEVLET GÖZETİMİ İLE İNSAN HAKLARININ

UYUMLAŞTIRILMASI SORUNU

VE

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

R. Cengiz DERDİMAN*

Nihal TATAROĞLU**

Özet

Bu makalede özgürlü k ve güvenlik ilişkisi kameralar ile izlemeler bağlamında in-

celenmiştir. Son yıllarda Dünyada yaygınlaşan ve yoğunlaşan iç güvenlik sorunları nede-

niyle birçok devlet kameralar ile kamusal hayatın tüm alanlarını izleme eğilimine girmiştir.

Ancak, devlet tarafından yapılan izlemeler, doğası gereği özgürlükleri sınırlandırma ve

insan haklarını ihlal etme eğilimindedir. Güvenliğin özgürlükler aleyhine tercih edildiği

otoriter uygulamalara ilişkin tarihsel tecrübeler düşünüldüğünde konunun ne denli önemli

olduğu ortadadır. Güvenli bir yaşamın temini, devletin varlık nedeni ve asli görevidir.

Devletin güvenlik uygulamaları insanların özgürce yaşama idealleri için var olmalıdır.

Devletin temel organları eylem ve işlemlerinde "özgürlük karinesi"ni temel ilke olarak

benimsemelidir. Bu açıdan, izlemeler ile insan haklarının uyumlu kılınması hususu önem-

lidir. Bu nedenle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Avrupa İnsan Hakları Mah-

kemesi (AİHM) kararları ve 1982 Anayasası ilgili hükümlerinin devlet gözetimi ile ilgili

kısımları incelenmiştir. Ayrıca izlemeler ile insan haklarının uyumlaştırılması noktasında

çözüm önerileri sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler: gözetim, özel yaşama saygı hakkı, özgürlük-güvenlik denge-

si, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, 1982 Anayasası.

THE HARMONIZATION ISSIUE OF STATE SURVEILLANCE WITH HUMAN

RIGHTS AND SOLUTION OFFERS

Abstract

In this article, liberty and security relationship has been examined in the context of

surveillancing with CCTV. In recent years due to internal security problems which have

been spreaded and concentrated worldwide many state tend to monitoring all areas of

public life. However the surveillancing by state inclines to limiting liberties and violating

human rights inherently. It is obvious that the importance of the subject considering the

historical experience that to sacrifice liberty and to form a ground for authoritanrianism for

*Prof. Dr., Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölü-

mü Öğretim Üyesi

** Öğr. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Muğla Meslek Yüksekokulu Yönetim ve

Organizasyon Bölümü

DOI: 10.21492/inuhfd.239942

R. Cengiz DERDİMAN – Nihal TATAROĞLU

248 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016

state security. To provide with secure life is reason of state and its fundamental duty.

State’s security applications should be exist for people’s freely ideals of life. The govern-

ment main bodies must adopt "presumption of liberty" as the core principle in their action

and activity. From this point of view, it is so important issue that the surveillancing must

comply with the human rights. Therefore, the surveillance-related parts of European Con-

vention on Human Rigths, European Court of Human Rigths' d ecision and 1982 Constitu-

tion Act are analyzed. In addition, the solution offers about harmonization of survei llance-

human rights are listed.

Keywords: surveillance, balance between liberty and security, rigth to respect for

private life, European Convention on Human Rigths, 1982 Constitution Act.

Giriş

Bilindiği gibi özgürlükler insanlara bir lütuf olarak kendiliğinden

verilmemiştir. Batıda insan hakları, yönetilenlerin yönetenlerden uzun

mücadeleler sonucunda aldıkları ve siyasal iktidarlara karşı ileri sürebil-

dikleri haklardır. Bu hakların temel felsefesi insanların siyasal iktidar ve

diğer güçlere karşı korunmasının güvence altına alınmasıdır. Ancak, bu

hakların soyut niteliği, ölçütlerinin ve içeriklerinin yeterince belirli olma-

yışı, iktidarlar tarafından Anayasa ve kanunlara aykırı olarak, keyfi bir

şekilde kullanılmalarına da sebep olmaktadır. Oysaki insan haklarının

özünü, bu haklardan her birinin, diğerleriyle birlikte bir bütün oluşturma-

ları, biri olmaksızın diğerlerinin içeriğine uygun bir anlam taşımayacakları

ve bunların herhangi birisinden feragat edilemeyeceği ilkeleri oluşturmak-

tadır. Bu kapsamda “güvenlik hakkı”nın gereği olarak uygulanan politika-

ların insan haklarını önceleyen bir yaklaşımla ele alınması gerekmektedir.

Bu kapsamda güvenliği sağlama gerekçesi ile özgürlüklerin ve özel yaşam

hakkının ihlal edilmesi kabul edilemez.

Devletin, güvenliği sağlamak gibi toplum nezdinde kabul edilebilir

bir gerekçeyle kamusal alanlarda kamera ile yaptığı izlemelerin insan

haklarına uygunluğunun sağlanabilirliği sorunu bu çalışmanın konusunu

oluşturmaktadır. İlk bölümde güvenlik, kamu düzeni kavramları ve bunla-

rın özgürlükler ile ilişkileri açıklanmış, devletin bu olgulardaki işlevi sor-

gulanmış ve özgürlüklere ilişkin felsefi ve sosyolojik bakış açıları “göze-

tim” kavramı çerçevesinde analiz edilmiştir. İkinci bölümde güvenlik

hakkının bir parçası olarak algılanan izlemelerin özel yaşam hakkı ve

özgürlüklerle ilişkisi hukuki açıdan sorgulanarak Türkiye'deki mevcut

durum değerlendirilmiştir. Son bölümde "güvenlik hakkı"nın bir uzantısı

olarak değerlendirilebilecek izlemelerin insan hakları ile uyumu bakımın-

dan öneriler sıralanmıştır.

Devlet Gözetimi ile İnsan Haklarının Uyumlaştırılması Sorunu ve Çözüm Önerileri

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 249

Yukarıdaki bilgilerden anlaşılacağı gibi, suç teşkil eden bir olayın

soruşturulması için öngörülen teknik araçlarla takip ve benzeri adlî tedbir-

ler konu dışında tutulmuştur. Konumuz kapsamındaki incelemede işyerle-

rinin ve kamusal alanların kameralarla gözetlenmesi esas alınmıştır.

1. Güvenlik, Kamu Düzeni ve Özgürlük Kavramları Açı-

sından Devlet

Güvenlik insanoğlunun var oluşundan beri önemli bir ihtiyaç ol-

muştur. Bireysel bir ihtiyaç olan güvenlik, insanların bir arada yaşar hale

gelmeleri ile birlikte kolektif bir nitelik kazanmış ve toplumsal sürdürüle-

bilirliğin temel unsurlarından biri olmuştur.

Güvenlik ihtiyacı insan topluluklarının devleti kurmalarında gözet-

tikleri temel amaç ve argümanlar arasında yer almıştır. Bu konuda farklı

yaklaşımlar olmakla birlikte, devletin varlık sebebi ile güvenlik arasında

doğrudan bağlantı kuran önemli yaklaşımlar bulunmaktadır. Sosyolojinin

öncüsü İbn-i Haldun'a göre (Haldun,1982:271-276), insanların toplumsal

yaşama geçmeleri beslenme ve güvenlik ihtiyaçları doğrultusunda verdik-

leri akli kararlar ile olmuştur. İnsanlar kendileri dışındaki canlılara karşı

kendilerini savunmak için diğer insanlarla yardımlaşmak zorunda oldukla-

rını fark etmeleri neticesinde toplum halinde yaşamaya başlamışlar ve

akabinde tabiatları gereği insanların saldırma ve haksızlık yapma güdüsü-

ne karşı kendilerini birbirlerine karşı korumak için de bir otoriteye ihtiyaç

duymuşlardır.

Devletin meşruiyetini güvenlik arayışına dayandıran John Locke,

insanların doğa durumunda düzen içinde olduğunu, ancak bu düzenin her

bireyin kuralları çiğneyen kimseleri cezalandırma hakkını kendisinde

görmesi ile bozulduğunu belirtmektedir. Korku ve tedirginlik halinde olan

insanlar hayatlarını ve mülkiyetlerini birbirlerine ve sivil toplumun üyesi

olmayanlara karşı güvence altına almak ve birbirleriyle rahat, güvenlik ve

barışçı bir yaşam sürdürmek için anlaşarak siyasal toplum aşamasına

geçmişlerdir (Locke, 2012; 15,64).

Güvensiz ortamı ortaya çıkaran gelişmeler açısından yaklaşım fark-

lılıkları olmakla birlikte diğer toplumsal sözleşme teorileri de, Locke gibi

insanların güvende olma ihtiyacı ile ilk kez uzlaşma temelinde bir araya

geldiklerini ve kendilerini koruma görevini bir anlaşma ile kurdukları

devlete verdiklerini ifade etmektedirler. Bu konuda güvenliğe vurgu ya-

pan en meşhurunun, Hobbes’in “insan insanın kurdudur” deyişinden il-

ham alan ve toplumsal sözleşmenin güvenliği sağlamak için ihtiyaç oldu-