The Evaluation of Article of Turkish Commercial Code related to the Representative Authority of Agents of Foreign Merchants in A Case From The Aspect of Private International Law

• Author: Cemil GÜNER
• Pages: 521-538

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İnÜHFD 10(2): 521-538 (2019)

Türk Ticaret Kanununun “Yabancı Tacirlerin Acentelerinin Dava da Temsil Yetkisi”ne İlişkin Hükmünün

Milletlerarası Özel Hukuk Açısından Değerlendirilmesi

521

TÜRK TİCARET KANUNUNUN “YABANCI TACİRLERİN

ACENTELERİNİN DAVADA TEMSİL YETKİSİ”NE İLİŞKİN HÜKMÜNÜN

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

THE EVALUATION OF ARTICLE OF TURKISH COMMERCIAL CODE RELATED TO THE

REPRESENTATIVE AUTHORITY OF AGENTS OF FOREIGN MERCHANTS IN A CASE FROM

THE ASPECT OF PRIVATE INTERNATIONAL LAW

Cemil GÜNER*

https://doi.org/10.21492/inuhfd.624337

Makale Bilgi

Gönderilme: 25/09/2019

Kabul: 28/10/2019

Özet

Türk Ticaret Kanunu md 105/2, kanundan doğan temsil yetkisinin bir yansıması olarak

acentelere müvekkillerini davada temsil yetkisi vermiştir. Buna göre, acente, müvekkil

adına yapmış olduğu veya aracılık ettiği sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklarla

i

lgili olarak akit karşı tarafa dava açabilir. Aynı şekilde, söz konusu sözleşmelere taraf

olan kişiler de sözleşmenin karşı tarafı olan müvekkile izafeten acentesine dava açabilir.

Türk hukukunda Avukatlık Kanunu md 35 uyarınca davada müvekkili temsil işi

avukatlara tanınmakla birlikte, acentelere verilen müvekkillerini davada temsil yetkisi ile

bu kurala bir istisna getirilmiş olmaktadır. Ayrıca kanun koyucu, acentenin yabancı

tacirler ad ve hesabına üçüncü kişilerle akdettiği ya da aracılık ettiği sözleşm

elerden

doğan uyuşmazlıklarda acentenin müvekkilini temsil etmesine ilişkin bu hükme aykırı

şartların geçersiz olduğunu hükme bağlamıştır. Söz konusu düzenlemenin yabancı unsur

ihtiva etmesinden ötürü milletlerarası özel hukukta yansımaları olacaktır. Bu

d

üzenlemenin hukukî niteliğinin maddî milletlerarası özel hukuk kuralı, doğrudan

uygulanan kural ve milletlerarası yetki kuralı bağlamında değerlendirilmesi,

çalışmamızın özünü teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Acente,

Davada Temsil

Yetkisi,

Maddî Milletlerarası

Özel Hukuk Kuralı,

Doğrudan

Uygulanan Kural,

Milletlerarası Yetki

Kuralı.

Article Info

Received: 25/09/2019

Accepted: 28/10/2019

Abstract

Article 105/2 of Turkish Commercial Code authorizes agents to represent their clients in

a case as a reflection of the authority of representation arising from the law. Accordingly,

agents can file a lawsuit against the contractual counterparty in respect of disputes arising

from contracts concluded or mediated on behalf of the client. Likewis

e, persons who are

parties to such contracts can file a lawsuit against the agent of client who is the opposite

party of the contract. Thus, in Turkish law, in accordance with article 35 of Attorneyship

Code, although representation of a client i s granted

to lawyers in a case, an exception is

made to this rule with the authority of representation given to agents in a case. Besides, if

an agent represents a foreign merchant, the legislator deems existence of provisions

contrary to this rule i n the contracts

as invalid. This regulation will have implications in

private international law as it contains foreign element. The essence of this study i s the

evaluation of the legal quality of this regulation in the context of substantive private

international law rule, mandatory rule and international jurisdiction rule.

Keywords

Agent,

Representation Authority

in a Case,

Substantive Private

International Law Rule,

Mandatory Rule,

International

Jurisdiction Rule.

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriT icari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır

* Dr. Öğr. Üyesi, Selçuk Üniversitesi, Hukuk Fakü ltesi, Milletlerarası Özel Hukuk ABD.

cguner@selcuk.edu.tr https://orcid.org/0000-0002 -1956-0118.

Inonu University Law Review – InULR 10(2): 521-538 (2019)

Cemil GÜNER

522

I. GİRİŞ

Türkiye’nin ticarî anlamda bir acenteler ülkesi hâline geldiği bilinen bir gerçektir. Zira

ticarî ilişkilerin geliştirilmesi, müşterilerin arttırılması, mal veya hizmetin daha kolay şekilde

tüketime sunulmasında acentelerin rolü önemlidir1. Ülkeler arası mesafe, yabancı pazarlarda

yapılan işlerle ilgili ortaya çıkabilecek zorluklar, kullanılan lisanın yetersizliği, örf ve âdetlerin,

piyasa şartlarının, pazarlama koşullarının ve hukuk düzenlerinin farklılığı gibi nedenlerle

acentelik faaliyetlerine ihtiyaç duyulmaktadır2. Dolayısıyla, ticarî sözleşmelerin acenteler

tarafından akdedilmesi ya da onların aracılığından yararlanılması Türkiye’de hızla

yaygınlaşmaktadır.

Acentelerin bağımsız tacir yardımcısı olarak çeşitli yetkileri vardır. Acentenin sahip

olduğu yetkilerden biri de davada müvekkilini temsildir. Buna göre acente, müvekkili ad ve

hesabına yaptığı veya aracılık ettiği sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıklardan dolayı müvekkili

namına dava açabileceği gibi, kendisine karşı da müvekkiline izafeten dava açılabilir. Ancak

yabancı tacirler adına acentelik yapanlar hakkındaki bu hükme aykırı şartlar geçersiz kabul

edilmiştir.

Çalışmamızda yabancı tacirler adına faaliyette bulunan acentelerin müvekkillerini davada

temsiline imkân veren emredici düzenlemenin hukukî niteliğine ilişkin tartışmalar üzerinde

durulacaktır. Bu noktada vurgulanmalıdır ki, acentenin müvekkilini davada temsil etmesinin

gerek usul hukuku gerek maddî hukukta hukukî sonuçları vardır. Bu sebeple, milletlerarası özel

hukuk bağlamında yapacağımız açıklamalara temel oluşturması bakımından konunun ticaret

hukuku ve medenî usul hukuku yönlerine de gerektiği ölçüde temas edilecektir. 6102 sayılı Türk

Ticaret Kanunu (TTK) md 105/2’nin ikinci cümlesinde öngörülen yabancı tacirler adına

acentelik yapan acentelerin davada temsil yetkisine ilişkin düzenleme, bu çalışmada

milletlerarası özel hukuk açısından değerlendirilecektir.

II. ACENTENİN MÜVEKKİLİNİ DAVADA TEMSİL YETKİSİ

A. Kanunî Düzenleme

Acentenin müvekkilini davada temsili, TTK md 105/2’de düzenlenmiştir3. Buna göre,

acente, aracılıkta bulunduğu ya da yaptığı sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıklardan dolayı

müvekkili adına dava açabileceği gibi, kendisine karşı da aynı sıfatla dava açılabilir. Yabancı

tacirler adına acentelik yapanlar hakkındaki sözleşmelerde yer alan bu hükme aykırı şartlar ise

geçersizdir. Dolayısıyla, Türk vatandaşı tacirlerin, acenteleri ile akdettikleri sözleşmede

acentenin müvekkilini davada temsil edemeyeceği kararlaştırılabilmekle birlikte, yabancı

tacirlerin acenteleri bakımından aynı durum söz konusu olamaz4.

1 FOX, William F.: International Commercial Agreement, A Primer on Drafting, Negotiating and Resolving Disputes,

2nd Ed, Kluwer Law International, Boston 1992, p.72; KAYIHAN, Şaban: Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi,

4.B, Seçkin Yayınları, Ankara 2011, s.25.

2 BADR, G. M.: Agency: Unification of Material Law and of Conflict Rules, Recueil Des Cours, Vol. 184, Hague

1984, p.19; VERHAGEN, H. L. E.: Agency in Private International Law, The Hague Convention on the Law

Applicable t o Agency, Kluwer Law International, Dordrecht/Den Haag 1995, p.1; TEKİNALP, Gülören: Acenta

Sözleşmesine Uygulanan Kanunlar İhtilâfı Kuralı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara

1972, s.12; KOSTROMOV, A. V.: International Unification of the Law of Agency, Institute of Comparative Law

McGill University, Montreal 1999, p.1; CHUAH, J. C. T.: Law of International Trade, Sweet and Maxwell, London

1998, p.32.

3 Mülga 6762 sayılı TTK md 119/2’de de acentenin müvekkilini davada temsiline ilişkin hükme yer verilmişti.

Konuya ilişkin açıklamalar için ayrıca bkz. KALPSÜZ, Turgut: “Müvekkillerine İzafeten Acentalara Karşı Dava

Açılması ve Takip Yapılması”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, XII(1), Haziran 1983, s.1-11; ALTAY, Sıtkı

Anlam: “Acentenin Müvekkilini Davada Temsil Etmesi”, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Ankara 2010, s.223-273.

4 Türk vatandaşı tacirler ile acenteler arasında akdedilen sözleşmelere konulacak acenteye karşı müvekkiline izafeten

dava açılamayacağına i lişkin bir hükmün, üçüncü kişiler bakımından, onlara karşı ileri sürülebilmesini sağlayacak

şekilde mutlaka açıklığa kavuşturulması gerektiği, bununla birlikte TTK’da bu hususta bir düzenlemenin

bulunmayışının eksikliğine, bu sebeple söz konusu düzenlemeye Türk vatandaşı tacirler adına acentelik yapanlar

hakkındaki sözleşmelerde yer alan acentenin müvekkilini davada temsil yetkisine sahip olduğuna ilişkin hükme aykırı

şartların, müvekkil tacirce ticaret siciline tescil edilmedikçe, iyiniyetli üçüncü kişiler bakımından hüküm ifade

etmeyeceğine ilişkin bir ek düzenlemeye ihtiyaç olduğuna ilişkin bir tespit için ayrıca bkz. NARBAY,

Şafak/UYUMAZ, Murat: “Acentenin Müvekkili Mahkemede Temsil Yetkisi”, Legal Hukuk Dergisi, 11(121), 2013,

s.107-108.