The alevism and the new constitution (constitutional perspective)

• Author: Prof. Dr. Hasan Tahsin FENDOGLU
• Pages: 2-34

Prof.Dr.Hasan Tahsin FENDOĞLU

2 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:1 Yıl 2013

THE ALEVISM AND THE NEW CONSTITUTION

(CONSTITUTIONAL PERSPECTIVE)

Abstract

Alevism is one of the major problems not only in Turkey but the

certain districts of the world. In order to understand the subject

thoroughly, should be analyzed objectively and tracking back to the

proper sources. In this article, the actual size of the constitutional aspects

of the subject and his process were analyzed. The electoral system of the

period examined which is the cornerstone of the subject The Caliph Ali on

the grounds that after specifying the concepts and types of Alevism. The

sects of Islam Shia, Sunnis and Kharijites are analyzed after examination

of the electoral system. The electoral system in terms of views on the

topic these three sects are utmost importance. Caferilik is more numerous

in the Iran, Iraq and Azerbaijan and Zeydiis are more intense group in

Yemen and the Fatımis established a government in Egypt has been

analyzed to determine the different aspects of these from Sunni sect.

Subject of historical periods was tried to clarify, to establish to the

structure of the Shia in the period of Umayyads and the Abbasids, and

analised of the Ottoman period and tried to reach a conclusion after the

analise of the Anatolian Alevism.

Keywords: Freedom of religion and faith, Shiism, Alevism,

Sunnism, Hz. Ali, caliphate, the electoral system, sect, Presidency of

Religious Affairs.

I. ALEVİLİK

A. GİRİŞ

Mevcut Anayasanın 2, 24 ve 174 üncü maddeleri bağlamında, Türk

anayasa hukukunun en çok tartışılan konularından biri laikliktir.

Anayasayı yorumlama yetkisinin çoğunlukla tekelinde olduğu Türk

Anayasa Mahkemesi de, laiklik konusunda epey karar vermiştir. Anayasa

Mahkemesi kararlarında yorumlanan laiklik, akademik tezlere konu

olmuş, Mahkeme kararlarının lehinde ve aleyhinde çok yazı kaleme

alınmıştır. Laiklik kavramıyla doğrudan veya dolaylı bağlantılı olan

Aleviliğin Kökeni (Anayasal Perspektif)

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:: 4 Sayı: 1 Yıl 2013 3

Alevilik konusunda, anayasal açıdan da durulması gerektiği kanısındayız.

Laiklik kavramı yanında, Türk anayasa hukuku tarihinde seçim kuram ve

olgusunun da analizinde yarar görmekteyiz. Seçim kuram ve olgusu bizi

doğrudan demokrasi kavramına götüreceğinden bu yazı, demokrasinin

kökenleri ile de ilgilidir. Bu makalede odaklanan bir başka kavram da

mezhep olmuştur. Mezheplerin seçim teori ve uygulamasıyla ilgili

görüşleri burada irdelenmiştir. Bu yazıda, asırlar boyu toplumlarımızı

kemiren Alevilik sorununun temeline inildiği gibi geçirdiği aşamalar da

ihmal edilmemiştir.

1. Kavram

Mezhep kelimesi sözlükte gitmek, takip etmek veya gidilen yol

demektir. Mecâzi olarak da, görüş, kanaat, inanç ve doktrin anlamlarına

gelir. Terim olarak mezhep, İslâmî bilgi kaynaklarından faydalanılarak,

meseleleri anlama ve değerlendirme konusunda, hukukçuların usul ve

esaslarda meydana getirdikleri farklılıklara denilir. Mezhep, bir İslâm

hukuku metodolojisi konusudur; istinbat (hüküm çıkarma) konusundaki

farklılıklardır.1 Sahabe devrinden itibaren gelen ihtilafların nedeni nassları

(ayet-hadis) bilmemek, farklı yorumlamak ve değişik anlayışlara sahip

olmaktır. İlk tabiûn devrindeki çevre ve üstad farkları da ihtilafa sebep

oluyordu. Son tabiûn devrinde ise, özellikle yöntem, içtihat ve

prensiplerde ihtilaf vardır. Müçtehid imamlar devrinde henüz mezhepler

teşekkül etmemişti. Ebu Yusuf (731-798) ve Muhammed (749-805),

hocaları olan Ebu Hanife'ye bazen muhalefet ediyorlar ancak Ebu Hanife

(699-767)'de bunu doğal karşılıyordu. İnsanlar arasındaki düşünce ihtilafı,

konunun derin oluşu; arzu, istek ve mizaçların farklılığı, ölçülerin ayrı

oluşu, eskileri taklit geleneği, anlayış ayrılığı, baş olma, hükmetme arzusu

gibi nedenlerden doğmaktadır. İslâm toplumundaki anlaşmazlığın

nedenleri şöyle özetlenebilir; Arap ırkçılığı ihtilafın önemli bir nedenidir.

Emevî kabilesi ile Haşimî kabilesi arasındaki ihtilaf, geçmişte az zararlı

olmamıştır. Mudar kabilesine karşı Haricilerin büyük ekseriyetinin Rabia

1 Zeydan, Abdulkerim, el-Medhal li diraseti’ş-Şeriati’l-İslamiyye, XI B. Beyrut, 1990, s.

130.

Prof.Dr.Hasan Tahsin FENDOĞLU

4 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:1 Yıl 2013

kabilesinden olması da burada hatırlanmalıdır. Bir diğer neden, hilafet

tartışmalarıdır. Müslümanların, kâdim dinlerin mensuplarından pek

çoğuna (İran, Roma) komşu olmaları da kültürel zenginlikle birlikte,

anlaşmazlık getiriyordu. Felsefenin tercüme edilmesi, asırlardır kesin

netice elde edilmemiş sorunlarla uğraşmak, asılsız hikayeler, müteşabih

ayetlerin değişik yorumları ve dinî hükümler çıkarmadaki yöntem

farklılıkları çekişmelere yol açabiliyordu2.

Şia kelimesi topluluk veya taraftar, Şii kelimesi ise Şia grubuna

mensup anlamında olup, Hz. Ali (599-661) taraftarlarına verilen isimdir.

Bu grup, Hz. Osman devrinde ortaya çıkmış olup, Şiiler, Hz. Peygamber,

halifeyi tayin etmiştir ve bu da Hz. Ali'dir diyen gruptur3 Alevi ise, Ali

kelimesinden türeyen Arapça bir kelime olup, Hz. Ali’ye mensup olan kişi

demektir. Bu konu ile ilgili olarak Şia, Şii ve Alevi kavramları yanında

Kızılbaş, Bektaşi, Osmanlı Safevi İlişkileri, Safevi İslamı olarak Alevilik

gibi kavramlar da konumuzla bağlantılı ise de burada bu konulara

girilmeyecektir. Alevilik ile Şiilik aslında farklı kavramlar olup, bu iki

kavram daha sonra temasa geçmişlerdir.

2. Kapsam

Bu araştırmada anayasal açıdan konunun kökenine inilmeye

çalışılmış, dönemin seçim sistemi ve ekolleri (mezhepleri) ışığında

konuya yaklaşılmıştır. Avrupa Birliği İlerleme Raporlarında Alevilik,

Avrupa Birliği’nin Alevileri azınlık şeklinde nitelemesi, Avrupa’da

yaşayan Aleviler ve bunların çocuklarına verilecek din dersinin içeriği,

Aleviler ve Türkiye’de zorunlu din dersleri, Diyanet İşleri Başkanlığının

anayasal konumu gibi konulara girilmemiştir. Bu çalışmada sadece Şianın

çıkışı, Şianın geçirdiği dönemler ve konumuz bağlamında Anadolu

Aleviliği incelenmeye çalışılmıştır. Bu yazının konusu İslam içi Şia’dır,

2 Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara, 1946, s. 25 vd.

3 Şehristani, Muhammed, el Milel ve'n Nihal, Tahkik M. Seyyid Kilani, II. Baskı, Cilt I-II.

Beyrut, 1975, Dar ül Ma'rife, C. I, s. 146 vd; Wellhausen, Julius, İslamiyetin İlk

Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 1989, TTK

Yayını, s. 89 vd.