Shafa Right and Its Borders in Islamic Law

• Author: Metin CEYLAN
• Pages: 561-582

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018561

İSLAM HUKUKUNDA ŞEFE HAKKI VE SINIRLARI*

SHAFA RIGHT AND ITS BORDERS IN ISLAMIC LAW

Metin CEYLAN**

Özet

İslam hukukunda insanların su ihtiyacının karşılanmasına özel bir önem

verilmektedir. İslamiyetin doğuşundan sonra İslam hukuku kaynaklarının oluştuğu ilk

dönemlerde şirb hakkı içerisinde görülen su içme hakkı daha sonraki yüzyıllarda şefe

hakkı olarak isimlendirildiği görülmektedir. Şefe hakkı, en dar anlamda insanın

susuzluğunu gidermesi için gerekli su ihtiyacını sağlama hakkı o larak ifade edilmektedir.

Geniş anlamda insanın günlük hayatında ihtiyaç duyduğu suyu temin etme hakkı olarak

karşımıza çıkmaktadır. Bu hakkın sularda kullanılmasında suyun genel ve özel su olması

önem arz etmektedir. Genel sularda şefe ha kkının kullanımında serbestlik bu lunmaktadır.

Muhrez sular h ariç olmak üzere özel sularda da serbestlik kabul edil mektedir. Muhrez

sularda şefe hakkının varlığı kabul edilmemektedir. Bu sularda şefe hakkının

kullanılabilmesi zaruret durumunun olması veya malikinin izni gereklidir. Zaruret halinde

bulunan kişinin muhrez suyu kullanması durumunda bunu tazmini gerekir. Şefe hakkı ile

yakın ilgisi bulunan suların satışında şefe ha kkı kapsamındaki suların satışına cevaz

verenler olmakla beraber daha çok bunun ücretsiz olması gerektiği yönünde görüş

belirtenler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Hak, hukuk, şefe hakkı, su.

Abstract

Special emphasis is given to the provision of water for people in Islamic law. In

the early periods when Islamic law sources were formed after the b irth of Islam, the right

to drink water, which is seen in shirb right, is seen as shafa right in later centuries. Shafa

right is expressed in the narrowest sense as the right to provide the water necessary for

man into thirst. In other saying shafa right is seemed as the right to supply the water that a

person needs in his daily life. When this right is used in the water, it is important that the

water is general and special water. There is freedom in the use of shafa right in the general

waters. Freedom is also accepted in special waters except mohraz waters. It is not

considered the presence of shafa right in the mohraz water. This right can be used with

owner's permission or who used this right in to the state of necessity. The person who is

using mohraz water in case of necessity must indemnify it. There is a close interest with

shafa right the selling of the waters. Some lawyers give permission to sell water within the

scope of shafa right. But some lawyers say th at the water which is seemed in shafa right

must be free of charge.

Keywords: Right, law, shafa right, water.

*Bu çalışma, “İslam Hukukunda Suların Statüsü” adlı doktora tezinden türetilmiştir.

** Dr. Öğr. Üyesi, İnönü Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Hukuk Tarihi Anabilim

Dalı. (E-mail: metin.ceylan@inonu.edu.tr)

Makale Gönderilme Tarihi: 16.05.2018

Makale Kabul Tarihi: 30.06.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.423832

Metin CEYLAN

562 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

I. GİRİŞ

İnsanların temel ihtiyaçlarından biri de sudur. En önemli ihtiyaç

hava olmasına rağmen onun tabiatta serbest halde bulunmasından dolayı

şu anda ticari bir meta haline gelmemiş bulunmaktadır. Hastalık vs

nedenler dolayısıyla kişilere ayrıca oksijen verme nedenleri dışında hava

insanların ticari hayatına girmemektedir. Solunum yaptığı müddetçe

hariçten hava alabilmektedir. Bunun için bir ödemede bulunmaya ve

özellikle temini için günümüzde yasal bir düzenlemeye de ihtiyaç

duyulmamaktadır. Bu konuda ileride düzenleme yapılmayacağı anlamına

da gelmez. Hava gibi su da temel ihtiyaçlarındandır.

Su tabiatta serbest halde bulunmaktadır. Dünyanın beşte üçü sularla

kaplıdır. Bu suların çokluğuna rağmen tabi halde içilebilir su

kaynaklarının bu sular içerisinde çok az bir orana sahip olduğu

görülmektedir. Bu oran, yaklaşık %3 civarındadır. Bu düşük yüzdeliğe

rağmen içilebilir suların dünya karasına dağılımı da orantılı değildir. Bazı

ülkelerde içilebilir su kaynakları kendilerine yeterli olmasına ragmen

bazılarının ki yeterli değildir.

İçilebilir suların tarımsal amaçlı su kullanımlarında yer alması, bu

kaynakların çabuk tüketilmesine neden olmaktadır. Yeryüzü sularından

yararlanılamadığı takdirde bu durumda gerek içme gerekse sulama için

yeraltı su kaynaklarına başvurulmaktadır. Yeraltı suları da hem içme hem

de sulamada kullanılmaktadır. Yeraltı sularının bilinçsizce kullanımı

sonucunda içme ve sulama sularında sorunlar yaşanmaktadır. İçilebilir su

kaynaklarını ve diğer suları besleyen kaynakların arasında buzullar,

yağmur, dolu ve kar sayılabilir. Bu kaynakların da dünyanın her yerinde

yeknesak bir dağılıma sahip olduğu söylenemez.

Suların elde edilmesi, getirilmesi insanların ve diğer canlıların

hizmetine verilmesi başlı başına bir çalışma alanıdır. Özel ihtisas isteyen

işlerdendir. Ayrıca insanların ihtiyaçları ve diğer nedenlerle kullanılan

suların tekrar kullanılabilir hale getirilmesi de ciddi bir bilgi birikimi,

teknolojik düzey ve imkanı gerektirmektedir. Tüm bunlara rağmen halen

mevcut olan kaynaklardan yararlanma konusunda çeşitli düzenlemeler

bulunmaktadır. Burada bu düzenlemelerden ziyade dar anlamda insanın

günlük içeceği, geniş anlamda insanın kişisel su kullanımı, sahip olduğu

hayvanlarının su ihtiyaçlarını ve eşyaları için gerekli suyu ifade eden

"şefe" hakkı üzerinde durulacaktır. İslam hukuku kaynaklarında içilecek

su hakkı için "şefe", sulamada kullanılacak su hakkı için "şirb" kavramı

genellikle kullanılmaktadır.