Right of property in the decisions of the constitutional court of turkey

• Author: Ars. Gör. Kürsat AKÇA
• Pages: 544-596

Arş. Gör. Kürşat AKÇA

544 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015

RIGHT OF PROPERTY IN THE DECISIONS OF THE

CONSTITUTIONAL COURT OF TURKEY

Abstract

Property is meaning of the relationship which formed with the

establishment of dominance on goods by people. This relationship has

been discussed by societies, judicial systems, political thoughts and

religions throughout history. On the other hand, property has been

recognized and protected as "Right of Property" in many constitutions and

international instruments.

Right of property is arranged as a fundamental right in the 1961 and

1982 Constitution of Republic of Turkey. 1961 and 1982 Constitutions

arranged that usage form couldn’t be against to community usefulness and

right of property is limited with public usefulness. However, these

limitation causes are not arbitrary and unlimited. Also limitations of

limitation causes of fundamental rights and freedoms have been arranged

in the 1961 Constitution and the 1982 Constitution. For example, limiting

provisions of the right of property must be fair balanced in the 1982

Constitution. Limitations causes and limitations of limitation causes are

not defined in the Constitution of 1961 and 1982. Therefore, what

meaning of these regulations will be revealed by decisions of

Constitutional Court of Turkey.

Right of property has been arranged in the Protocol No. 1 of

European Convention on Human Rights. European Court of Human

Rights has been interpreted autonomously right of property from the law

systems of the countries. In recent years, individual application decisions

of Constitutional Court of Turkey are influenced by decisions of European

Court of Human Rights

Keywords: property, right of property, constitution, Constitution

Court of Turkey, European Court of Human Rights.

GİRİŞ

Tarih boyunca birçok felsefi, siyasi ve hukuki tartışmaların

odağında bulunan mülkiyet, insanın şey üzerinde hâkimiyet kurmasıyla

ortaya çıkan ilişkiyi ifade etmektedir. Bu ilişki zamanla bir insan hakkı

olarak kabul edilmiş daha sonra devletler ve hukuk düzenleri tarafından

tanınarak bir temel hak olarak ulusal ve uluslararası belgelerde kendine

yer bulmuştur. Mülkiyet hakkını diğer temel hak ve hürriyetlerden ayıran

en önemli özelliklerinden birisi bu hakkın içeriğinin hiçbir zaman tam

Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015 545

olarak saptanamamasıdır. Zira mülkiyet hakkı içinde bulunduğu toplumun

siyasi, sosyolojik ve hukuki faktörlerinden etkilenmekte ve buna bağlı

olarak sürekli değişim göstermektedir.

1961 Anayasası’nda mülkiyet hakkı “Sosyal ve İktisadi Hak ve

Ödevler” bölümünde düzenlenmiştir. Düzenlemede ilk olarak herkesin

mülkiyet hakkına sahip olduğu vurgulanmış devamında ise bu hakkın

kamu yararı amacıyla sınırlanabileceği ve malikin bu hakkı toplum

yararına aykırı kullanamayacağı hüküm altına alınmıştır. Böylece

mülkiyet hakkı kamu yararı ve toplum yararı amacıyla sınırlanabilen bir

anayasal hak olarak düzenlenmiş bulunmaktadır.

1982 Anayasası’nda ise mülkiyet hakkı her ne kadar “Kişinin Hak

ve Ödevleri” başlığı altında düzenlense de 1961 Anayasası’nda olduğu

gibi mülkiyet hakkının kamu yararı ve toplum yararı amacıyla

sınırlanabileceği kabul edilmiştir. Anayasa Mahkemesi de vermiş olduğu

kararlarında mülkiyet hakkının sosyal bir hak olduğunu, toplum ve kamu

yararı gerektiğinde sınırlanabileceğini kabul etmiştir. Aynı şekilde

Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 1

Protokol’de mülkiyet hakkının devletler tarafından sınırlanabileceği ve

kullanımının düzenlenebileceği kabul edilmiştir.

1961 ve 1982 Anayasası’nda mülkiyet hakkının kamu yararı ve

toplum yararı ile sınırlanabileceği hüküm altına alınsa da bu sınırlamalar

keyfi ve sınırsız değildir. Her iki anayasada tüm temel hak ve hürriyetler

için geçerli bir takım sınırlama sınırları öngörülmüştür. Örneğin;

sınırlamanın ölçülü olması, hakkın özne dokunmaması gibi… Mülkiyet

hakkına yapılacak sınırlandırmalarda da geçerli olan bu sınırların ne

anlam ifade ettiği Anayasada düzenlenmemiştir. Dolayısıyla Anayasa

Mahkemesi bu sınırların ne anlam ifade ettiğini kararlarıyla ortaya

koyacaktır.

Mülkiyet hakkının konusu ve muhtevası da doktrinde oldukça

tartışmalıdır. Mülkiyet hakkının konusuna taşınır ve taşınmaz malların

gireceği noktasında herhangi bir sorun olmasa da fikri ve sınai hakların,

alacak hakları gibi gayri maddi malların mülkiyet hakkına konu olup

olmayacağı noktasında görüş birliği yoktur.

Doktrinde hâkim olan görüş ve Anayasa Mahkemesi’ne göre

mülkiyet hakkının muhtevasını malı kullanma, maldan yararlanma ve

mala tasarruf etme yetkileri oluşturmaktadır. Roma Hukukundan

günümüze kadar gelen ve Türk Medeni Kanunu’nun benimsediği bu üçlü

yetkinin mülkiyet hakkını tam olarak yansıtıp yansıtmayacağı ise

Arş. Gör. Kürşat AKÇA

546 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:1 Yıl 2015

tartışmalıdır. Diğer taraftan günümüz mülkiyet anlayışı sadece hak ve

yetkiler tanımamakta aynı zamanda malike ödevler de yüklemektedir.

Çalışmamızda ilk olarak mülkiyet hakkının tarihi gelişimi hakkında

kısa bilgi verilecektir. Akabinde Anayasa Mahkemesi kararları ışığında

mülkiyet ve mülkiyet hakkı kavramına, 1961 ve 1982 Anayasalarında

Mülkiyet Hakkının nasıl düzenlendiğine, mülkiyet hakkının hangi hallerde

ve nasıl sınırlanacağı konularına değinilecektir. Son olarak Avrupa İnsan

Hakları Mahkemesi’nin mülkiyet hakkı ile ilgili kararları ve bu kararların

bireysel başvuru kararlarına nasıl yansıdığı konuları ele alınacaktır.

I. MÜLKİYET HAKKININ TARİHİ GELİŞİMİ

A. Batıda Mülkiyet Hakkının Gelişimi

Antik Yunan’da mülkiyet hakkı ilk zamanlarda dinsel kökenli ve

aile mülkiyeti şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Ancak ticari hayatın büyük

bir gelişme göstermesi ve mübadele aracı olarak kullanılan mücevheratın

ve taşınır malların öneminin artmasıyla bu durum değişmiş ve taşınır

mülkiyeti ile özel mülkiyet önem kazanmaya başlamıştır.

Roma İmparatorluğu’nda mülkiyet hakkı tıpkı Antik Yunan’da

olduğu gibi din eksenli aile mülkiyeti şeklindeydi ve örfi kurallara tabii

idi. M.Ö. 451-M.Ö. 449 yılları arasında hazırlanan 12 Levha Kanunları ile

bu örfi kurallar yazılı hale getirilmiştir

1

. 12 Levha Kanunlarında toprak

mülkiyeti, aile reisinin malvarlığı üzerinde miras yoluyla tasarruf

edebilmesi, komşuluk hukuku sebebiyle mülkiyetin sınırlanması gibi

hukuki kurumlar düzenlenmiştir

2

. 12 Levha Kanunları’nın en önemli

özelliklerinden birisi özel mülkiyete yer vermesidir

3

. Genel olarak Roma

Hukuku’nda mülkiyet hakkı üç önemli yetkiyi bünyesinde

1

ÇELEBİCAN, Özcan Karadeniz, Roma Hukuku, Yetkin Yayınları, 15. Baskı, Ankara

2012, s. 58; TAHİROĞLU, Bülent / ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Hukuku Dersleri, Der

Yayınları, 8. Baskı, İstanbul 2012, s. 44; GÜRİZ, Adnan, Teorik Açıdan Mülkiyet

Sorunu, AÜHF Yayınları, Ankara 1969, s. 27; AKAD, Mehmet / DİNÇKOL, Abdullah,

1982 Anayasası ve Anayasa Mahkemesi Kararları, Der Yayınları, İstanbul 2007, s. 31;

KÜÇÜKBIÇAKÇI, Erdem, “Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları”, Ankara

Üniversitesi SBE, Ankara 2010 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), s. 6.

2

TAHİROĞLU / ERDOĞMUŞ, s. 47; KÜÇÜKBIÇAKÇI, s. 15, 22 ve 27.

3

ÜNAL, Mehmet, “Ferdi (özel) Mülkiyetin Tarihi, Dini ve Beşeri Kökenleri”, Prof. Dr.

Fikret Eren’e Armağan, Yetkin Yayınevi, Ankara 2006, s. 908; F ENDOĞLU, Hasan

Tahsin, Hukuk Tarihimizde Temel Haklar, Mimoza Yayınları, Konya 1994, s. 148;

TAHİROĞLU / ERDOĞMUŞ, s. 47; GÜRİZ, Mülkiyet, s. 27; KÜÇÜKBIÇAKÇI, s. 20.