'Regulating' Fundamental Rights Andfreedoms by Decrees in Ordinary Times According to the 1982 Turkish Constitution

• Author: Mesut AYDIN
• Pages: 1-38

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:2 Yıl 2016 1

1982 ANAYASASINA GÖRE TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLERİN

OLAĞAN DÖNEM KANUN HÜKMÜNDE

KARARNAMELERİYLE ‘DÜZENLENMESİ’

Mesut AYDIN

Özet

Hukukumuzda, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname (KHK) çıkarma

yetkisi, ilk olarak, 1961 Anayasasında (m.64) tanınmıştır. 1982 Anayasasında da (m.91/1),

önceki Anayasadaki hük me benzer bir şekilde KHK düzenlenmiş ve KHK yürütme

organının düzenleyici işlemleri arasında sayılmıştır. Anayasanın 91. maddesinde, olağan

dönem KHK’lerinin “düzenleme alanı” belirtilmektedir. Bu na göre, sıkıyönetim ve

olağanüstü h aller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci

bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer

alan siyasal haklar ve ödevler KHK’lerle düzenlenemez. Buna karşılık, Anayasanın ikinci

kısmının üçüncü bölümünde yer alan sosyal ve ekonomik haklar ve ödevlerin, KHK ile

düzenlenmesi konusunda herhangi bir yasaklama öngörülmemektedir. Bu çalışmada,

olağan dönem KHK’leri ile temel hak ve ödevlerin “düzenlenmesi” konusu

incelenmektedir. Bu bağlamda, temel haklar ve ödevler alanında KHK’lerle düzenleme

yapılmasının sınırları üzerinde durulmaktadır.

Anahtar kelimeler: “Kanun hükmünde kararname”, “olağan dönem kanun

hükmünde kararnameleri”, “temel haklar ve ödevler”, “temel hakların sınırlanması”,

“sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler”.

‘REGULATING’ FUNDAMENTAL RIGHTS AND FREEDOMS BY

DECREES IN ORDINARY TIMES ACCORDING TO THE 1982

TURKISH CONSTITUTION

Abstract

The power to issue decrees was, for the first time, granted to the Council of

Ministers by article 64 of the Turkish Constitution of 1961. As the 1961 Constitution, the

1982 Constitution lays down provisions on the decrees in art. 91 (1) of the 1982

Constitution and the decrees, in ter alia, are regarded regulative power of the executive

organ o f the State. “Regulative scope” of the decrees is stated in article 91 of the 1982

Constitution. Accordingly, with the exceptions of martial law and states of emergency,

decrees cannot be issued to regulate the fundamental rights, individual rights and duties

included in the first and second chapters and the political rights and duties listed in the

fourth chapter of the second p art of the Constitution. However, there are no restrictions

 Doç. Dr., Kırıkkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakült esi Hukuk Bilimleri

Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.

Mesut AYDIN

2 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:2 Yıl 2016

with regard to social and economic rights and duties which are laid down in the third

chapter of the second part o f the 198 2 Constitution. This study d eals with regulatin g of

fundamental rights and freedoms in the ordinary times. In this regard, limits of the decrees,

on fundamental rights and freedoms, are touched upon.

Keywords: “Decree”, “ordinary times d ecrees”, “fundamental rights and

duties”, “restriction of fundamental rights”, “social and economic rights and duties”.

GİRİŞ

Kuvvetler ayrılığının geçerli olduğu parlamenter hükümet

sistemlerinde, yasama organı tarafından yürütme organına kanun

hükmünde kararname (KHK) çıkarma yetkisi verilmektedir. Böylece,

yasamaya ait kanun çıkarma yetkisi, yürütme organına tanınmaktadır.

Yürütme organı tarafından çıkarılan KHK’lerle var olan kanunlar

değiştirilebilmekte, yeni bir kanuni düzenleme yapılabilmekte ya da var

olan kanunlar yürürlükten kaldırılabilmektedir. Böylece, güçlendirilmiş

bir yürütme organı ile karşılaşılmaktadır.

KHK çıkarma yetkisinin yürütme organına verilmesinde; değişen

hayat şartlarına göre mevzuatın acele bir şekilde değiştirilmesine ihtiyaç

duyulmasının önemli bir payı bulunmaktadır

1

. Ayrıca, yürütme organının,

parlamento karşısında teknik ve ekonomik bilgisinin fazla oluşu, kitle

iletişim araçlarının kontrolünü sağlaması ve hızlı karar alabildiği dikkate

alındığında, ister istemez yürütme organı lehine bir üstünlük ortaya

çıkmaktadır

2

. Bu nedenle, acele durumlarda, yasamanın ağır işleyen

yönteminden kurtulmak, etkili ve durumun gereklerine uygun karar almak

ve uygulama olanağı oluşturmak amacıyla KHK tercih edilebilir

3

. Öte

yandan, konunun yasama organınca gereği gibi düzenlenemeyecek

derecede teknik olmasının ya da mevzuatın hızla değişen şartlara

intibakını sağlayacak belli bir esneklik sağlanması ihtiyacının da KHK

yoluna başvurulmasının nedenleri arasında bulunduğunu belirtmek

1

Kuzu, Burhan, Türk Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararnameler, Üçdal

Neşriyat, İstanbul, 1985, s.174.

2

Bkz. Kuzu (1985), s.174-175;

2

Savaş, ayaklan ma, buhran gibi ülkenin güvenliğini ve

ekonomik gelişmesini tehlikeye sokan olağanüstü durumlarda, yürütme organının takdiri

ve yetkisiyle düzenleme alanı genişlemektedir. Bkz. Oytan, Muammer, “Fransa,

Almanya ve Türkiye’de Yasama Yetkisinin Devredilmesi ve Yürütme Organının Kanun

Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi”, Onar Armağanı, İÜHFY, İstanbul, 1977,

s.543.

3

Gözübüyük, Şeref/Cahit Tutum, “Yasa Gücünde Kararnameler”, Amme İdaresi Dergisi,

C.8, S.1, Mart 1975, s.3.

1982 Anayasasına Göre Temel Haklar ve Ödevlerin Olağan Dönem Kanun Hükmünde

Kararnameleriyle “Düzenlenmesi”

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:2 Yıl 2016 3

gerekir

4

. Buna ekonomik konularda alınacak tedbirlerin uzun süre askıda

kalmasının sakıncalı olmasının da eklenmesi mümkündür

5

.

1982 Anayasasına göre (m.91/1), Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma

yetkisi verilebilir. Anayasada ayrıca, KHK’lerin düzenleme alanı konu

bakımından sınırlandırılmaktadır. Buna göre, Anayasanın ikinci kısmının

birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve

ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasal haklar ve ödevler

KHK’lerle düzenlenemez. Bu durumda, söz konusu temel haklar ve

ödevler konusunda Meclis tarafından Bakanlar Kurulunun

yetkilendirilmesi söz konusu olamayacaktır. Başka bir deyişle, KHK’lerle

söz konusu alanda herhangi bir “düzenleme”nin yapılması mümkün

değildir. Anayasada “düzenleme” kavramı kullanılmaktadır. Düzenleme

kavramının seçilmiş olması ile ilgili şu tespitin yapılması mümkündür.

Düzenleme kavramı sınırlamadan daha geniş ve farklı bir kavramdır.

Şöyle ki, “hakkı sınırlayıcı düzenlemeler olabileceği gibi, hakkı

güçlendiren, onu daha etkili bir kullanıma kavuşturan, hatta ona, önceden

sahip olmadığı belli bir içerik kazandıran düzenlemeler de söz konusu

olabilir”

6

Bu durumda, temel haklar ve ödevler alanında sınırlamayı

içeren bir düzenlemenin yürürlüğe konulamayacağını ancak bazı temel

haklar bakımından hakkı güçlendiren düzenlemelerin söz konusu

olabileceğini belirtmek gerekir.

Bu çalışmada, olağan dönemde Bakanlar Kurulu tarafından

çıkarılan KHK’ler ile temel hak ve ödevlerin “düzenlenmesi” konusu

üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda, KHK’ler ile temel haklar ve

ödevler alanında Bakanlar Kurulunun düzenleme yapma yetkisinin

kapsamı incelenmektedir.

1. KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME

1.1. GENEL OLARAK

Ülkemizde, ilk kez, 1488 sayılı Kanunla

7

1961 Anayasasının 64.

maddesinde yapılan değişiklikle, Bakanlar Kuruluna KHK düzenlemesi

yapma yetkisi tanınmıştır. Söz konusu düzenlemeden önce, 1924

Anayasasında ve 1961 Anayasasının ilk şeklinde KHK düzenlemesine

4

Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 15. B., Yetkin Yayınları, Ankara, 2014, s.258.

5

Gözübüyük, Şeref, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, 19. B., Ankara, 2013, s.261.

6

Sağlam, Fazıl, “Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisinin Sınırları Uygulamanın

Yaygınlaşmasından Doğabilecek Sorunlar”, Anayasa Yargısı, AYMY, 1984, s.268.

7

RG.22.09.1971/13964.