Receptum nautarum

• Author: Yrd.Doç.Dr. Kadir GÜRTEN
• Pages: 275-294

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:1 Yıl 2013 275

RECEPTUM NAUTARUM

Yrd.Doç.Dr. Kadir GÜRTEN

ÖZET

Roma Devleti'nde, deniz ticareti son derece büyük önem arz etmiş,

bu nedenle, hukuk metinlerinde, deniz taşımacılığına ilişkin hükümlere

oldukça geniş bir şekilde yer verilmiştir. Gemi işletenlerin

sorumluluğunun esas dayanağını locatio conductio operis (istisna

sözleşmesi) oluşturmaktadır. Ne var ki, bu sözleşmeden kaynaklanan

sorumluluk ile pr eator'lar tarafından tanınan bazı diğer dava haklarının

yetersiz kalması üzerine, yolcuların ya da iş sahiplerinin bu kişilere

güveninin sağlanması ve böylece gemi işletenlerin de yolcuları

kendilerine çekebilmesi için, yine praetor tarafından receptum adı verilen

bir garanti sözleşmesi tanınmıştır. Başlangıçta, gemi işletenin

sorumluluğu için receptum'un yapılmasına yönelik ifade olan "salvum fore

recipere (malların güvende olacağını üstlenmek)"nin varlığı aranmış olup,

Iustinianus Dönemi'nde, bu şart ortadan kalmış, gemi işletenin

sorumluluğu kanundan kaynaklanır hale gelmiştir.

Anahtar Kelimeler: receptum, na uta, deniz hukuku, pacta

praetoria, sorumluluk, gemi işletenin sorumluluğu

ABSTRACT

Maritime commerce has a great importance in Rome, therefore, in

legal texts, provisions regarding carriage by sea were given large

publicity. The sea carriers' responsibility was based on locatio conductio

operis mainly. However, since the responsibility arising from this contract

and some other rights to suit were inadequate, a guarantee contract was

brought by, again, the praetor, in order to make the passengers or loca tors

 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Yrd. Doç. Dr. Kadir GÜRTEN

276 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 4 Sayı:1 Yıl 2013

trust in them and thus let the sea carriers have the passengers. Initially, the

phrase "sa lvum fore recipere", which is used for receptum, was required

for the sea carrier to be responsible. In the time of Justinian, however, this

requirement did not existed and the responsibility of the sea carrier had its

source in the law.

Keywords: receptum, nauta, sea law, pacta pr aetoria, liability,

liability of the sea carriers’

I.GİRİŞ

Roma Devleti'nde erken dönemdeki denize ilişkin kavramsal ve

hukuki boşluğu inkâr edemesek de, Pön Savaşları ile birlikte Romalıların,

yalnızca deniz yolculuğu yapan kişiler haline gelmekle kalmayıp, aynı

zamanda denizlerde oldukça geniş bir alanda mutlak hakimiyet sağlamış

oldukları göz ardı edilemez bir gerçektir. Pön Savaşları neticesinde tüm

Akdeniz'i ele geçiren Romalılar açısından, deniz hukuku tartışmasız bir

ihtiyaç haline gelmiştir. Ancak, bahsetmiş olduğumuz üzere, bu alanda var

olan boşluk, Roma Devleti'ni, başka kaynaklara yöneltmiştir1. Gerçekten

Roma'da, deniz hukukuna olan ihtiyaç karşısında Rodos Kanunları

uygulama alanı bulmuş; nihayet bu kanunlar, İmparator Augustus

zamanında resmen kabul edilmiştir2.

Ancak, diğer yandan, Ulpianus ve hatta daha öncesinde, Gaius

tarafından kaleme alınan metinlerden, praetor 'un deniz hukukuna ilişkin

uygulamalarının var olduğu; dolayısıyla, Roma'da, denizle bağlantılı

hukukun esasında -çok geniş bir yelpazede olmasa da - varlık gösterdiği

ve bunun mutad olarak uygulanagelen hukuktan net bir şekilde ayrılmış

olduğu görülmektedir3. Hancı ve ahırcı ile birlikte, gemi işletenlerin

sorumluluğuna ilişkin bir kurum olan receptum, praetor pactum'larından

biri olarak karşımıza çıkar.

1 Lobingier, S. C.: "The Maritime Law of Rome (Magisterial Address Before The

Riccobono Institute of Roman Law at Washington, May 15 , 1934)", Juridical Review,

Sa. 47, 1935, s. 5.

2 Lobingier,, s. 7-8.

3 Lobingier,, s. 9.