Protection of spare parts in terms of design and unfair competition law and Turkey's problem of political economy preference

• Author: Yrd. Doç. Dr. Hamdi PINAR, LL.M
• Pages: 740-774

Yrd. Doç. Dr. Hamdi PINAR, LL.M.

740 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:2 Yıl 2015

Anahtar Kelimeler: AB Hukuku, Türkiye, Tasarım Hukuku,

Otomotiv sektörü, Yedek Parça, Görsel Zorunluluk Arz Eden Yedek

Parçalar (must match)

PROTECTION OF SPARE PARTS IN TERMS OF DESIGN AND

UNFAIR COMPETITION LAW AND TURKEY’S PROBLEM OF

POLITICAL ECONOMY PREFERENCE

Abstract

On 14th September 2004, the EU Commission has issued a draft

regarding spare parts for reparation, the purpose of which is to renounce

the design protection of spare parts within the EU. Through this liberation,

consumers in the spare parts market would be enabled to access low-

priced goods, which would be to their benefit. Moreover, competitive

environment would be enhanced, since the protection of spare parts

through design law does not have any effect on its technical function or its

quality. Unfortunately, this liberalization process could not be finalized.

The EU Commission, on 21 May 2014, has withdrawn the draft that

aimed to amend Directive 98/71.

According to Turkish Law, it is possible to manufacture spare parts

(must match) for reparation purposes after 3 years. After the

abovementioned discussions that has taken place in the EU, Turkish law,

of which the predecessor is EU Law, has to be revaluated regarding the

matter. 78% of the automobiles sold in Turkish automotive sector are

imported. However, there is a strong a widespread subsidiary industry.

Nevertheless, market studies have revealed that, due to the existence of

protective legal rules in Turkey, manufacturing of spare parts had evolved

into a manufacturing based on assemblage, and that the market shares of

independent spare part manufacturers had declined. In this work,

discussions and various arguments regarding the issue will be analysed in

depth. Furthermore, the ought-to-be legal rules and limits to protection

appertaining to Turkish automotive and spare parts markets will be

presented.

Tasarım ve Haksız Rekabet Hukuku Açısından Yedek Parçaların Korunması ve Türkiye’nin Ekonomi

Politik Tercih Sorunu

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:2 Yıl 2015 741

Keywords: EU law, Turkey, design law, automotive sector, spare

part, must match

GİRİŞ

Otomobil sektörü içinde yedek parçalar önemli bir hacme sahiptir.

Türk sanayisinde otomobil üretiminin yanında özellikle yedek parça

üretimi sektörde büyük önem taşımaktadır

1

. Bu konuya ilişkin olarak Türk

hukukunda bazı hükümler sektörün geleceğine ilişkin ekonomik tercihler

açısından da önem arz etmektedir. Zira hukuki hükümler, ekonomik

tercihlerin yönünün belirlenmesinde etkili olmaktadır. 554. sayılı

Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname (TasarımKHK) 5. maddesine göre, yeni ve ayırt edici niteliğe

sahip olduğundan tasarım olarak tescil edilen yedek parçalar koruma

altındadır. Ancak bu özelliği taşımayan ve görsel zorunluluk arz eden

yedek parçaların onarım amaçlı kullanımının şartları TasarımKHK m.

22’de düzenlenmiştir. Gümrük Birliği sürecinde çıkarılan 554. sayılı

TasarımKHK’nın mehazı AB Yönerge’sinin taslak metniydi. Ancak bu

taslağın AB’deki yasallaşma sürecinde üzerinde anlaşmazlık olduğu için

ilgili hüküm, düzenlemeden çıkarılmış olmasına rağmen, bundan daha

önce yasallaşmış olan TasarımKHK 22. maddesinde belli bir süre (3 yıl)

ile yedek parça üretimi ve tamir amaçlı kullanımı yasaklanmıştır.

Üç yıllık süre geçtikten sonra ise onarım amaçlı yedek parça

üretimi ve kullanımı için tasarım hakkı sahibinden izin alınmasına da

gerek kalmamaktadır. Bir diğer ifade ile yan sanayi olarak yedek parça

üretimi ve bunların tamir amaçlı olarak tamirciler tarafından kullanılması

bir tasarım hakkını ihlâl etmez. Oysa uygulamaya yansıyan bazı davalarda

1

Bu çalışmanın konusu çerçevesinde sadece otomotiv yedek parçaları incelenmiştir. Oysa

yasal metinde geçen birleşik bir ürünün yedek parçası denildiğinde otomobiller dışında

örnek olarak elektronik ev aletleri, motosikletler, saatler vs. gibi birleşik ürünlerin yedek

parçaları da girmektedir. AB Komisyonu, otomobil sektörü dışında diğer ürünlerin yedek

parçalarının pazar payının düşük kalması bu alandaki düzenlemelerin de etkisinin çok az

olacağı ifade etmektedir. Bkz. AB Komisyonu tarafından bu konuya ilişkin sorular ve

cevaplar olarak hazırlanan “Commission proposes enhancing competition in the market

for replacement parts for cars: Frequently Asked Questions”, Brüksel 14.9.2004,

(http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-04-215_en.htm, erişim: 15.9.2015).

Yrd. Doç. Dr. Hamdi PINAR, LL.M.

742 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayı Cilt:2 Yıl 2015

yan sanayinin bu üretimi yapabilmesi için otomobil şirketi ile ilişkisinin

olması, bir diğer ifade ile onların bilgi ve izni doğrultusunda üretimin

yapılması istenilmektedir. Bir diğer sorun ise sigorta şirketleri tarafından

tamir ettirilen araçlarda orijinal olmayan yan sanayi ürünleri kullanıldığı

halde araç sahiplerine bu konuda eksik, yanlış veya yanıltıcı bilgi

verdikleri veya nitelikleri çok yetersiz ürünler kullanılarak müşterilerin

aldatıldığı iddiasıdır.

Bu Tebliğ kapsamında güncel ve uygulamada ortaya çıkan sorunlar

dikkate alınarak yedek parçalar hem tasarım hem de haksız rekabet

hukuku çerçevesinde değerlendirilerek uygulamaya yol göstermesi için

çözüm yolları ortaya konulacaktır. Ayrıca Türk hukukunda olması

gereken açısından Türkiye’nin ekonomi politik tercihi noktasında mevcut

düzenlemesindeki hükmün korunup korunmaması ile değişikliğin gerekip

gerekmediği tartışılacaktır.

I. OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE YEDEK PARÇALAR

Otomotiv sektöründe yedek parçaları teknik açıdan esasen dörde

ayırmak mümkündür

2

. Ancak bu çalışma kapsamında özellikle ikisi

üzerinde duracağız. Bunlardan ilki, işlevsel zorunluluk arz eden tasarımlar

(must fit) olarak adlandırılır. TasarımKHK m. 10/2’ye göre, tasarlanan

veya tasarımın uygulandığı ürünü, başka bir ürüne mekanik olarak monte

edebilmek veya bağlayabilmek için ancak zorunlu biçim ve boyutlarda

üretilebilen tasarımlar koruma kapsamı dışındadır. Bu tür yedek parçalara

misal olarak tekerlerdeki bijonlar gösterilebilir. Mevcut aracın ihtiyacı

olan parçanın, aracın yedek parçası aynı işlevi görecek şeklinde zorunlu

olarak aynı biçim ve boyutta olmasıdır. Aksi takdirde bu aracın tekerinin

ne düzgün bir şekilde montajı ne de bu şekilde kullanılması mümkün

olacaktır.

2

Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Suluk, Cahit / Orhan, Ali: Uygulamalı Fikri Mülkiyet

Hukuku, C. III: Tasarımlar, Ankara 2008, s. 176 vd.