Pactums Attached to the Contract Emptio Venditio in Roman Law

• Author: Duygu TAHAN
• Pages: 199-224

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:8 Sayı:1 Yıl 2017 199

ROMA HUKUKU’NDA ALIM SATIM AKDİNE BAĞLI

PACTUMLAR

PACTUMS ATTACHED TO THE CONTRACT OF EMPTIO

VENDITIO IN ROMAN LAW

Duygu TAHAN*

ÖZET

Roma Hukuku’nda, önceleri d ava ile korunmayan ve bunu karşılamak üzere,

çıplak anlaşmalar anlamına gelecek şekilde pacta nuda olarak adlandırılan pactumlar,

zaman içerisind e ius civile tarafından, praetor faaliyetleri ve imparator emirnameleri ile

dava ile korunur konuma gelmiştir. Ius civile’nin tanıdığı pactumlar olan pacta adiectalar,

iyiniyet akitlerine bağlanarak yapılan ve bu şekilde akdin davası ile korunan şekilsiz

anlaşmalardır. Bir iyiniyet akdi olan alım satım akdine bağlı olarak yapılan pactumlarla

satıcı ve alıcı lehine birtakım şartların düzenlenmesi mümkün kılınmıştır. Bu bağlamda, bu

çalışmada satıcıya daha iyi bir teklifin varlığı halinde sözleşmeden dönme imkanı sağlayan

in diem addictio, semenin belirli bir döneme kadar ödenmemesi durumunda satıcıya

sözleşmeden dönme imkanı sağlayan lex commissoria, alıcının malı tekrar sat mak istemesi

halinde satıcıya bir önalım i mkanı sağlayan pactum protimeseos, satıcıya belirli b ir olayın

gerçekleşmesi halinde malı geri alması imkanını sağlayan pactum de retrovendendo,

alıcının malı beğenmemesi halinde sözleşmeden dö nmesine olanak sağlayan pactum

displicentiae, belirli bir olayın gerçekleşmesi halinde alıcının satıcıyı eşyayı geri almaya

zorlayabildiği pactum de retroemendo, alıcının eşyayı tadarak alım satım sözleşmesini

gerçekleştirmesine olanak veren emptio ad gustum ve dönem içerisindeki gelişimiyle her

iki tarafın da sözleşmeden dönmesine olanak sağlayan pactum arrhale incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: pacta adiecta, in diem addictio, lex commissoria, pactum de

retrovendendo,pactum displicentiae

ABSTRACT

The pactums which were not protected by actios and named as pacta nuda

meaning nude agreements in Roman Law, got under the protection of some actios by

becoming recognized by ius civile, activities of praetors and the decrees of the emperors.

Pacta adiectas, that constitute the pactums recognized by ius civile, are the pactums that

are concluded attached to the bona fides contracts and thus protected by the actios of th e

contract. It was possible to formulate some conditions in favor of seller or purchaser by

pactums attached to the sale, a bona fide contract. In this context, in this paper in diem

addictio, that gives the vendor the right to terminate the contract in case the vendo r gets a

better offer; lex commissoria, that gives the ven dor the right to terminate the contract in

case the pu rchaser fails to pay in a certain period of time; pactum protimeseos, that gives

the vendor a right of preemption in case that the purchaser decides to sell the good; pactum

de retrovendendo that gives the vendor the right of repurchase in a certain case; pactum

displicentiae, that gives the purchaser the right to terminate the contract in case that the

purchaser doesn’t enjoy the good; pactum de retroemendo, that gives the purchaser the

* Araştırma Görevlisi, Uludağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Roma Hukuku Anabilim

Dalı.

Duygu TAHAN

200 Inonu University Law Review InULR Vol:8 No:1 Year:2017

right to force the vendor repurchase the good in a certain case; emptio ad gustum, that

gives the purchaser the right to taste and pactum arrhale, that brings the right to avoid the

contract to the both parties, are analyzed.

Keywords: pacta adiecta, in diem a ddictio, lex commissoria, pactum de

retrovendendo, pactum displicentiae

I. GİRİŞ

Roma akitler sisteminin dayandığı en temel ayrım, akitleri

oluşumları açısından değerlendiren ayrımdır. Bunun yanı sıra, borcun

doğumuna ve dolayısıyla akitlere ilişkin olarak, dar hukuk davası doğuran

borçlar (akitler özelinde dar hukuk akitleri) ve iyiniyete dayanan

borçlardan (akitler özelinde iyi niyet akitlerinden) söz edilir

1

. Roma

Hukuku’nun eski dönemlerinde, katı şekli kurallar ve davaya bağlı

düzenlenen haklar, akdin kuruluşunda rızanın önüne geçen unsurların

aranması sonucunu doğurmuştur. Bir başka ifade ile taraflar arasında bir

akdin gerçekleştirildiğinden söz edilebilmesi için, consensusun yanında,

mutlaka şekle bağlı bir anlaşmanın varlığı aranmıştır

2

. Iustinianus

Dönemine gelindiğinde ise, rızanın ön plana çıktığı görülmektedir

3

.

Oluşumu açısından ayni akitler, rızai akitler, yazılı akitler ve sözlü

akitler ayrımına

4

tabi tutulan akitler, hükümleri açısından ise, dar hukuk

akitleri ve iyiniyet akitleri olarak iki başlık altında değerlendirilmektedir

5

.

Dar hukuk akitlerinden ancak ve ancak dar hukuk davalarının doğması söz

konusudur, bir başka ifade ile yalnızca ius civilenin öngördüğü koşullarda

1

KOSCHAKER, Paul: Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana

Hatları, (Kitabı yeniden elden geçiren: AYİTER, Kudret), Ankara, 1977, s. 205, 207-

209; BERKİ, Şakir: “Roma’da Borçların Kaynakları”, (İlk kısım), Ankara Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 3-4, Ankara, 1950, s. 395; BERKİ, Şakir: “Romada

Borçların Kaynakları”, (İkinci kısım), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt

11, Sayı 3-4, Ankara, 1954, s. 146-147.

2

WATSON, Alan: “The Evolution of Law: The Roman System of Contracts”, Law and

History Rewiev, Cilt 1, Sayı 4, 1984,

http://digitalcommons.law.uga.edu/fac_artchop/496, (Erişim tarihi 05.01.2017), s. 9;

BUCKLAND, W. W.: The Main Institutions of Roman Private Law, (Institutions),

Cambridge, 1931, s. 281; KOSCHAKER, s. 206.

3

KOSCHAKER, s. 207; BERKİ, İlk kısım, s. 395.

4

RADO, Türkan: Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku, İstanbul, 2006, s. 61; GÜNEŞ

CEYLAN, Seldağ: “Roma Hukukunda Contractus (Sözleşme) Pactum (Anlaşma)

İlişkisi”, (Pactum), Gazi Üniversitesi Hu kuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-2, Ankara,

2005, s. 177.

5

BUCKLAND, William Warwick: A Manual of Roman Private Law, (Manual),

Cambridge, 1953, s. 250; BERKİ, İlk kısım, s. 399; BERKİ, İkinci kısım, s. 146-147.;

RADO, s. 64.