On Grand Strategy.

• Author: Atac, Kaan Kutlu
• Position: Book review

On Grand Strategy

John Lewis GADDIS

Penguin Press, 2018, 384 sayfa, ISBN 978-1594203510

Soguk Savas Tarihcileri arasinda hakli bir une sahip John Lewis Gaddis bu kez On Grand Strategy baslikli calismasiyla bizlerle bulusuyor. Kitabin kaleme alinmasi, Gaddis'in Onsoz'de belirttigi uzere, ceyrek asirlik bir akametle birlikte, kirk uc yillik bir tecrubenin sonucudur. Gaddis, Vietnam Savasi'nda Amerikan Silahli Kuvvetleri'nin yasadigi travma sonrasi Amiral Stansfield Turner (daha sonra CIA Baskani olacaktir) tarafindan 1975-1976 akademik doneminde Deniz Harp Koleji'nde "Strategy and Policy" dersi vermek uzere davet edilir. Yazar burada iki donem ders verir. Gaddis'in stratejiyle akademik egitim alaninda yogunlasmasi 2002'de Yale Universi'tesindeki "Studies in Grand Strategy" seminerleriyle tekrar baslar. Aralarinda Gaddis'in de bulundugu akademisyenler ve saha uzmanlarinca yurutulen Grand Strateji seminerleri hal-i hazirda alanindaki en onemli akademik referanslardan birisidir.

Didaktik bir dille ve yazarimizin ifadesiyle, 'kendisi icin' kaleme alinan On Grand Strategy, bir tarihciden beklenecegi uzere kronolojik olarak duzenlenmis on bolumden olusuyor. Kitabin kapsadigi zaman, Pers Krali Xerxes'in M.O. 5. yuz yilda Canakkale Bogazi'ni gecerek kadim Yunan topraklarina duzenledigi askeri seferle basliyor ve 2. Dunya Savasi sonrasi Soguk Savas'in ilk gunlerine degin uzaniyor. Gaddis, kronolojik olarak birbirini takip eden on bolumde felsefeci Isaiah Berlin'in birbirine zit iki stratejik dusunceyi ortaya koydugu The Hedgehog and the Fox (Kirpi ve Tilki) calismasini referans almis. Berlin'e gore 'kirpi yalnizca bir buyuk seyi bilirken tilki bircok seyi bilir.' Kirpi butun durumlarda bu tek bildigini buyuk bir ozguvenle uygular. Tilki ise buyuk teorilere karsi supheye yaklasir, ongorulere karsi mutevazidir ve dusuncelerinde esneklige sahiptir.

Gaddis calismasinda iki bin bes yuz yillik surecte Grand Strateji'nin nasil olusturuldugunu hem basari hem de basarisizlik ornekleri uzerinden aktariyor. Xerxes, tarihin o gune degin gordugu en buyuk askeri gucle Yunan topraklarina saldirdiginda neden basarisiz olmustur? Atinali Pericles Sparta ile savasta Atina'nin felaketini nasil hazirlamistir? Guclu Atina neden Sicilya seferinde istedigi sonuca ulasamamistir? Buyuk Iskender bilinen dunyanin sinirlarina hukmederken neden Hindukus Daglari'nda emellerinin sonuna gelmistir? 16. yuz yilda Eski Dunya'nin en buyuk cografi alanina hukmeden Ispanya Krali 2. Philip, kendi ic sorunlariyla mucadele eden ve ada ulkesine hukmetmeye calisan Britanya Kralicesi 1. Elisabeth karsisinda neden basariya ulasamamistir? 18. yuz yilda gucunun zirvesindeki Gunes Batmayan Buyuk Britanya cok gevsek baglarla hareket eden Kuzey Amerika'daki kolonilerinin isyani karsisinda neden yenilmistir? Napolyon 19. Yuz yilin hemen basinda Avrupa'yi bir silindir gibi ezerken fethettigi Moskova'dan hayal kirikligiyla geri cekilirken henuz birkac ay oncesinin satafatli imparatorluk ordusu Kazak suvarilerince nasil pacavraya donusturulmustur? (ayni akibeti yaklasik bir bucuk asir sonra Hitler de yasayacaktir). Bir zamanlar Sirp ve Bulgar ordularindan daha buyuk olmayan Amerikan ordusu, 2. Dunya Savasi'nda on binlerce kilometre uzakliktaki iki buyuk cephede iki totaliter guce karsi ezici bir zafer elde etmisken, 1970'lerde Vietnam'da neden husrana ugramistir? Sorulari tam tersinden de sormak mumkundur. Gaddis'in cevaplari bize Grand Strateji'nin nasil okunmasi gerektigiyle ilgili onemli ipuclari veriyor.

Gaddis calismasinda seckin bir tarihci olmasinin yani sira, onceki eserlerinde de alisik oldugumuz uzere kalemini cok mahir bir sekilde kullaniyor. Thucydides'in The History of the Peloponnesian War, Sun Tzu'nun The Art of War, Machiavelli'nin The Prince, Claucewitz'in On War, Toltstoy'un War and Peace gibi alanin klasiklesmis eserlerinin derin okumalarinin otesinde, okuyucuyu Virgina Woolf, Lewis Caroll'un edebi dunyalarina davet ediyor. Okuyucu ayni zamanda sinema dunyasinin insanustu kahramanlarinin dunyasina goturerek Hollywood klasigi olan Steven Spielberg'in Spider-Man'deki Ben amca karakterinin ifadesini buyuk stratejistin ozelliklerinden birisi olarak kullanmaktadir: 'Buyuk guc buyuk sorumluluk yukler! Gaddis, yine Spielberg'in Abraham Lincon'un Ic Savas'taki rolunu anlattigi Lincon filmine Grand Strateji anlatiminda yer veriyor.

Crossing The Hellespont (Dardanel/Canakkale'yi Gecmek) baslikli birinci bolumde Gaddis, Pers Krali Xerxes'in Yunan topraklarina duzenledigi seferdeki basarisizliginin nedenlerini acikliyor. Yazarimiz Xerxes'in kadim Yunan'daki basarisizligini izah ederken Isaiah Berlin'in Tolstoy'un tarih felsefesi uzerine calisirken kaleme The Hedgehod and the Fox (Kirpi ve Tilki) kitabini referans aliyor. Berlin'e gore kirpiler butun soyledikleri ve yaptiklarinin onemi oldugundan hareketle 'her seyi tek bir merkezi bakis acisiyla iliskilendirirler.' Buna karsin tilkiler ise, tam tersi, bir olcude de facto olarak birbirleriyle celisen ancak bir sekilde baglantili olan 'bircok amac guderler'. Bu noktada kirpi ile tilki arasindaki fark, gercek bir arastirmanin (a genuine investigation) 'farkli bakisi ve mukayese edilmesi' uzerinde sekillenir. Gaddis, kirpi ve tilki tipolojisini Amerikali Siyasal Psikolog Philip E. Tetlock'un hayatla ilgili ongorulerde bulunan universiteler, dusunce kuruluslari, hukumetler ile medyadaki uzmanlar' uzerine yaptigi arastirmanin sonuclarina uyarlar. Buna gore, daha dogru ongorulerde bulunanlar tilkilerdir. Cunku icgudusel dusunurler olarak tilkiler 'buyuk cercevelerden' olaylara bakarak indirgemeci yaklasimlarda bulunmazlar. Farkli kaynaklardan bilgileri bir araya getirme konusunda tilkiler daha basarilidirlar. Iddialarini belirli temele oturtmaya calisirlar ve olaylara elestirel yaklasirlar. Daha az basarili olanlar ise kirpiler yani ideologlar ve dik baslilardir. Tetlock'un kirpileri, tilkilerin tam tersine, kendi kendilerini kanitlama egilimindedirler ve elestiriyi bir kenara iterler. Hirsli bir sekilde buyuk aciklamalar ortaya koyarlar ve bu aciklamalari anlamayanlara karsi asiri sabirsizlik gosterirler. Kirpiler 'kendi on kabullerinin esiri olurlar' ve kendi kendilerini ovmenin tuzagindadirlar. Bu durum kulaga hos gelse de kirpiler neticede, olan seyler konusunda cok az iliski kurarlar. Tetlock icin 'iyi degerlendirmenin teorisi' sudur: kendini elestiren dusunurler gelisen olaylarin celiskili dinamiklerini ortaya koymada daha iyidirler, hatalarini kabul etmede daha dogru davranirlar, zamana uygun olarak inanislarini guncellemeleri daha muhtemeldir. Olaylarin bir sonraki gelisiminde gercekci ihtimalleri daha iyi saptarlar. Neticede tilkiler daha iyidirler. Gaddis'e gore bu sekliyle iyi teori gecmisi aciklama yetenegi, gelecek hakkinda soyleneceklere daha fazla guvenmede yatmaktadir. Iste bu noktada Xerxes'in basarisizliginin temel nedeni belirginlesmektedir. Ordusunun buyuklugune guvenen Pers krali, Canakkale Bogazi'ni gecerken butun Yunanlilarla birlikte Bati Avrupa'daki tum insanlarin toplamindan daha buyuk bir orduyu yenecegine yonelik kesin bir inanca sahiptir. Ancak...