Nuclear Plant Operator's Civil Liability in the Framework of International Nuclear Civil Liability

• Author: Ars.Grv. Ayse Aslihan ERBASI ÇUHADAR
• Pages: 342-378

Uluslararası Nükleer Sorumluluk Rejimi Çerçevesinde Sivil Amaçlı Nükleer Santral İşletenin Hukuki

Sorumluluğu

342 İ Ü H F D Ö S C Y 

Nuclear Plant Operator's Civil Liability in the Framework of

International Nuclear Civil Liability

Abstract

The countries hitherto wished to promote nuclear energy production

from the earlier stages of nuclear industry have always been inclined to

act with the awareness of their responsibilities regarding the protection of

the welfare of their citizens and proper compensation of the losses of

possible victims in the event of a nuclear accident. Thus countries have

always sought to protect public from the exceptional risks created by the

nuclear energy production and to reconcile the economic interests of the

nuclear power industry and their protection against the destructive

compensation demands of investors and suppliers. This, in turn,

culminated in the formulation of a special regime where the extraordinary

risks involved in the nuclear power production are taken into

consideration by withdrawing from tort law rules. Such regime

constitutes the foundation of the international nuclear liability law

acknowledged by most industrialized countries today. "

Keywords: Nuclear Energy, Nuclear Power Plant, Nuclear

Damage, Civil Liability Regime for Nuclear Damage, State Liability

GİRİŞ:

Nükleer endüstrinin gelişmeye başladığı erken dönem sırasında

sanayileşmiş ülke hükümetlerinin birçoğu, nükleer enerjiyi ekonomilerini

hızla kalkındıracak ve refah seviyesini arttıracak çekici bir kaynak olarak

algılamıştır. Her ne kadar bu dönemde hükümetler, Çernobil gibi büyük

bir felaketin gerçekleşebileceğini tahmin edememiş olsalar da, iyonize

radyasyonun geniş çapta yayılması sonucunu doğuracak ciddi bir nükleer

vakıanın gerçekleşmesi halinde insan sağlığının, kamuya ve özel kişilere

ait mülklerin, çevrenin ve ekonominin geniş çapta etkileneceği şekilde

ciddi sonuçların ortaya çıkabileceğinin farkındaydılar. Ayrıca nükleer

enerji üretimini teşvik etmek isteyen devletler, vatandaşlarının refahını

korumalarına ve nükleer bir kaza halinde mağdur olacak kişilerin

Arş. Grv. Ayşe Aslıhan ERBAŞI ÇUHADAR

İ Ü H F D Ö S C Y  343

zararlarının uygun bir şekilde tazminini sağlamalarına yönelik

sorumluluklarının da bilincindeydiler.

Ancak kamunun güvenlik ihtiyacının yanı sıra yeni nükleer

tesislerin hayata geçebilmesi için, bu projelerde görev alacak potansiyel

yatırımcıların, inşaatçıların, servis-teknoloji ve malzeme tedarikçilerinin

de nükleer bir kazanın gerçekleşmesi sonucunda kazanın mağdurlarının

sorumluluğa ilişkin olası talepleri nedeniyle yaşayacaklarına ilişkin

finansal kaygılarının ortadan kaldırılması gerekmekteydi. Çünkü sayılan

tüm bu aktörler, olası bir kazanın yaratacağı sınırsız sorumluluk halinin

finansal sonuçları nedeniyle işletmelerinin iflas etmesinden çekindikleri

için, nükleer endüstrinin gelişimine katkıda bulunma konusunda şüphe

içerisindeydiler.

Hükümetler, olası mağdurlar ve olası yatırımcılara ilişkin bu iki

sorunun da ortak çözümü için nükleer enerji üretiminin yarattığı istisnai

riskten kamunun korunması gerektiğini ve bunu yaparken de gelişmiş bir

nükleer güç endüstrisinin ekonomik çıkarları ile yatırımcı ve tedarikçilerin

yıkıcı tazminat talepleri karşısında korunmaları ihtiyacının uzlaştırılması

gerektiğini fark ettiler. Böylelikle endüstrinin gelişimine yönelik hukuki

ve finansal engeller ortadan kaldırılırken, masum üçüncü kişilerin

uğrayacağı olası zararların tazmininin garanti altına alınması bir sonraki

hedef haline gelmiştir. Ancak bu çözümün hayata geçirilmesi karşısındaki

en büyük engel haksız fiil hukukuna ilişkin olağan kuralların

konvansiyonel risklere uygulanmasında hiçbir sorun yokken; nükleer

kazalara uygulanması halinde olası mağdurlara yardım etmekten ziyade

onların zararlarını tazmin etmede sorun yaşamalarına neden olacak

olmasıdır. Çünkü mağdurlar olası bir kaza sonucunda özellikle de

konunun karmaşık teknolojik ayrıntılar içermesi nedeni ile nükleer kazaya

karışan kişilerden (tesisi dizayn eden mi, inşa eden mi yoksa tesisin

tedarikçisi mi, vs.) hangilerinin hukuki olarak sorumlu olacağını ayırt

etmede zorlanacaklardır. Ayrıca haksız fiil hukukuna ilişkin olağan

kurallar, mağdurların kazaya ilişkin faillerin biri ya da birçoğunun

davranışları ile kaza arasında bir illiyet bağı kurmalarını da

Uluslararası Nükleer Sorumluluk Rejimi Çerçevesinde Sivil Amaçlı Nükleer Santral İşletenin Hukuki

Sorumluluğu

344 İ Ü H F D Ö S C Y 

gerektirecektir. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için bahsi geçen

olağan kurallardan uzaklaşmak, nükleer güç üretiminde yer alan

olağanüstü risklerin dikkate alındığı özel bir rejimin formüle edilmesinin

yolunu açmıştır. Günümüzde bu rejim birçok sanayileşmiş ülkede kabul

gören uluslararası nükleer sorumluluk hukukunun da temelini

oluşturmaktadır

1

.

Bu çalışma kapsamında öncelikle nükleer enerjinin üretimi ve bu

süreç zarfında meydana gelmiş olan önemli kazalar hakkında kısaca bilgi

verilecek, ardından da uluslararası nükleer sorumluluk hukuku rejimi ele

alınacaktır.

1. NÜKLEER ENERJİNİN TANIMI

20. yüzyılın ortalarına doğru 2000 yıldır kabul gören ‘Her

maddenin atom adı verilen ve bölünemeyen parçacıklardan oluştuğu’ na

ilişkin önermenin yanlış olduğu ortaya cıkmış; bunun sonucunda da 1938

yılında Otto Hahn, Fritz Strassman, Lise Meitnerve ve Otto Frisch adlı

Alman fizikçiler, Uranyum üzerinde yaptıkları denemeler sonucunda atom

çekirdeğini parçalamayı başarmışlardır. Takip eden yıllarda Amerikalı

fizikçi Enrico Fermi, zincirleme reaksiyonu kontrol altına almayı

başararak, 1942 yılında nükleer enerjinin üretilmesine olanak sağlamıştır.

Bu üretim, basit bir anlatımla ağır radyoaktif (Uranyum gibi) atomların bir

nötronun çarpması ile daha küçük atomlara bölünmesi (fisyon) veya hafif

radyoaktif atomların birleşerek daha ağır atomları oluşturması (füzyon)

sonucu çok büyük bir miktarda enerji açığa çıkmasına dayanır.

Bu sürecin gerçekleştirilerek, nükleer enerjinin ortaya çıkarılması

ve diğer enerji tiplerine dönüştürülmesi için nükleer

reaktörler kullanılmaktadır. Sıcak savaşı izleyen soğuk savaş yıllarında

gerek geleneksel enerji kaynaklarının tükenebilir doğası gerekse petrol

fiyatlarında politik sebepler nedeniyle yaşanan ani dalgalanmalar nükleer

enerjinin silah üretimi dışında ‘barışçıl’ amaçlar için kullanımına

1

Julia Schwartz, “Liability and Compensation for Third P arty Dama ge Resulting from a

Nuclear Incident” içerisinde International Nuclear Law: History Evolution and

Outlook , OECD Publications, 2010, s. 307-308 (OECD 2010, s:307-355)