Money-Changers guarantee for leaseholders in the ottoman state

• Author: Nuran Koyuncu
• Pages: 295-325

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:1 Yıl 2014 295

OSMANLI DEVLETİ’NDE SARRAFLARIN

MÜLTEZİMLERE KEFİLLİĞİ

Nuran Koyuncu

ÖZET:

Osmanlı Devleti’nin vergi tahsilinde uyguladığı iltizam sisteminde

mültezimlerin vergi tahsilini üstlenebilmeleri güvenilir bir kefil

bulmalarına bağlıydı. Böylece sarraflar, mültezimlere hem kefil olup hem

de onlar adına hazineye taahhütlerde bulunmaya başladılar. Sarraflar aynı

zamanda mültezimlerin peşin ödemelerdeki nakit para ihtiyaçlarını da

karşılıyorlardı. Hazine-sarraf ve mültezim arasındaki hukuki ilişkide en

temel problem ödemelerin aksamasıydı. Bu aksamalar, özellikle

Tanzimat’tan sonra merkezi hazine tarafından alınan çeşitli tedbirler

yoluyla önlenmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler: Sarraf, Mültezim Kefalet, İltizam Sistemi,

Malikâne.

MONEY-CHANGERS GUARANTEE FOR LEASEHOLDERS IN

THE OTTOMAN STATE

ABSTRACT:

In Ottoman Empire, leaseholders' taxing power depended on

finding a reliable guarantor in the tax farming system. Thus money-

 Bu çalışmanın bir kısmı ve özet şekli 21/22 Aralık 2012 tarihinde gerçekleştirilen I. Türk

Hukuk Tarihi Kongresi’nde bildiri olarak sunulmuştur.

  Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve

Kamu Yönetimi Bölümü, Hukuk Bilimleri Öğretim Üyesi

Nuran KOYUNCU

296 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:1 Yıl 2014

changers began to vouch for leaseholders and to make commitments for

them to the treasury. Money-changers also fulfiled the needs of

leaseholders in cash in advance. The most fundamental problem in

relationship between treasury, money-changers and leaseholders was a

delay in payments. The central treasury tried to prevent such delays by

means of various measures, particularly after the era of Tanzimat reforms.

Keywords: Money-changers, Leaseholders, Tax farming system,

Guarantee, Manor.

I. GİRİŞ

Osmanlı Devleti’nde sarraf denilen esnaf kesiminin mali alanda

bazı kritik rolleri üstlendikleri görülmektedir

1

. Vergi tahsilinin özel

sektöre devri niteliği taşıyan iltizam sisteminde mültezimlerin vergi

toplama hakkını elde edebilmelerinin güvenilir bir kefil bulma şartına

bağlanması ve para finansmanında kaynak gereksiniminin doğması gibi

sebepler sarrafları ön plana çıkardı. Böylece çoğunluğu

gayrimüslimlerden oluşan bu grup o dönemde para finansmanı yanında,

iltizam sisteminde mültezimlerin devlete olan borçlarına kefil olarak,

halkayı tamamlayan önemli bir unsur olarak yerlerini aldılar.

Mültezimlerin hazineye olan borçlarının sarraf güvencesiyle temin

edilmesi esasen merkezi hazineye sabit bir gelir temin eden sigortaydı.

Osmanlı Devleti’nde bankacılık sektörünün sarraflarca başlatıldığı göz

önünde bulundurulduğunda bu teminin, adeta bir banka vazifesi ifa ettiği

söylenebilir.

Ağır bir ücret karşılığında elde ettikleri beratlarda bulunan kuyruklu

imzaya izafeten kendilerine “Kuyruklu Sarraf” da

2

denilen bu grubun

sarraflığa ait muameleleri uzun bir dönem hazine bünyesinde kurulan

1

Cezar Y., “The Role of the Sarr afs in Ottoman Finance and Economy in the Eighteenth

and Nineteenth Centuries”, Frontiers of Ottoman Studies, (ed. Colin İmber-Keiko

Kiyotaki), Vol. 1, New York 2005, s. 61.

2

Tabakoğlu, A., Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yay, İstan bul

1985, s. 122.