Judicial qualification and supervision of decisions made by authorized administrative agencies for subjecting public officers to criminal investigatioon

• Author: Prof. Dr. Hüseyin ALTAS, Yrd. Doç. Dr. Leyla Müjde KURT
• Pages: 157-206

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 157

KAMU GÖREVLİLERİNİN CEZA KOVUŞTURMASINA TABİ

TUTULABİLMESİ İÇİN YETKİLİ İDARİ MERCİ TARAFINDAN

VERİLEBİLECEK KARARLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ VE

DENETİMİ ÜZERİNE

Yrd. Doç. Dr. Abdullah Uz

ÖZET

Anayasa’da memurlar ve diğer kamu görevlilerinin işlemiş olduğu

suçlardan dolayı kovuşturulmalarının, istisnalar dışında, idari makamların

iznine bağlı olduğu düzenlenmiştir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri

hakkında özel soruşturma usullerinin uygulanması, çok uzun süredir

tartışılmaktadır. Bu çalışmada, izin sisteminin genel esaslarının

açıklanması ile doktrin ve Danıştay kararlarından hareketle, soruşturma

iznine ilişkin kararların hukuki niteliği ve denetimine dair

değerlendirmeler yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: 4483 sayılı Kanun, Kamu Görevlilerinin Ceza

Soruşturması, Görevle İlgili Suçlar, İzin Sistemi, Tahkik Sistemi

JUDICIAL QUALIFICATION AND SUPERVISION OF

DECISIONS MADE BY AUTHORIZED ADMINISTRATIVE

AGENCIES FOR SUBJECTING PUBLIC OFFICERS TO

CRIMINAL INVESTIGATIOON

ABSTRACT

The Constitution of Turkey regulates that, prosecution of public

servants and other public employees for alleged offences shall be subject,

except in cases prescribed by law, to the permission of the administrative

authority designated by law. It should be noted that this exceptional

inquiry procedure prescribed for public servants and other public

 Yükseköğretim Kurulu Strateji Geliştirme Daire Başkanı

Yrd.Doç.Dr.Abdullah UZ

158 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011

employees has long been discussed. This study aims to discuss the general

principles on the procedure of permission and to define to legal nature of

permission and its judicial review from the point of the legal opinion of

the doctrine and decisions of Conseil d’Etad.

Keywords: Law No. 4483, Prosecution of Public Servants, Job-

related Crimes, Permission System, Investigation System.

GİRİŞ

Bilindiği gibi, ceza yargılamasını oluşturan tüm süreç, yani suç

şüphesinin öğrenilmesinden veya suç oluşturan eylemin

gerçekleşmesinden hükmün kesinleşmesine kadar sanık hakkında

yapılacak tüm işlemler kural olarak adli kolluk ve adli yargı yerlerinin

görev ve yetkisindedir. Bununla birlikte, etkin, hızlı, verimli ve saygın bir

kamu yönetiminin üstün kamu yararının gereği olduğu; bu çerçevede

Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarına göre

yürüttükleri kamu hizmetinin gerektirdiği asli ve sürekli görevleri kamusal

yetki ve yöntemleri kullanarak yerine getiren memurlar ve diğer kamu

görevlilerinin bu görevleri nedeniyle işledikleri öne sürülen suçlardan

ötürü doğrudan ceza soruşturmasına bağlı tutulmalarının, hem kamu

hizmetinin işleyişinde önemli aksamalara yol açacağı, hem de kamu

otoritesinin saygınlığını zedeleyebileceği düşünceleriyle, memurlar ve

diğer kamu görevlilerinin asılsız suçlamalar karşısında korunması için

bunların görevleri nedeniyle işledikleri suçlardan ötürü ceza yargılaması

sürecinin başlatılmasından önce idarenin bir inceleme yapması ve bunun

sonucuna göre olayın görevli ve yetkili adli makamlara iletilmesi esası

benimsenmiştir.

Bu bağlamda; Anayasa'nın 129 ncu maddesinin son fıkrası ile,

memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında, işledikleri iddia edilen

suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, yasanın gösterdiği idari

merciin iznine bağlı tutulmuş, buna paralel olarak yasal düzeyde özel

düzenlemeler getirilmiştir.

Aşağıda daha ayrıntılı olarak ele alacağımız tarihsel süreç

içerisinde, bu sistemi yasal olarak düzenlemek üzere çeşitli metinler

Kamu Görevlilerinin Ceza Kovuşturmasına Tabi Tutulabilmesi için Yetkili İdari Merci Tarafından

Verilebilecek Kararların Hukuki Niteliği ve Denetimi Üzerine

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 159

hazırlanmış ve yürürlüğe sokulmuştur. Bu çerçevede ülkemizde, kamu

hizmetinin aksamadan yürütülmesi için öngörülen özel soruşturma

sistemini düzenlemek üzere hazırlanan ve geçici (muvakkat) olma

niteliğine ters düşecek şekilde yaklaşık 90 yıl uygulamada kalan Memurin

Muhakematı Hakkında Kanunu Muvakkat (MMHK) 1913 yılında kabul

edilerek yürürlüğe konulmuştur1.

Ancak adı geçen düzenleme, getirdiği sistemdeki soruşturma

aşamalarının çokluğu ve bu aşamalarda görev alanlarının yetersizliği

sebebiyle soruşturmaların uzamasına ve sürüncemede kalmasına neden

olmuş, bazen de bu süreçte zamanaşımının dolması nedeniyle suçun

cezasız kalmasına yol açmış, ayrıca konu ve kapsam yönünden de

sakıncaları beraberinde getirmiştir.

Söz konusu sakıncalar, görev sırasında işlenen, ancak görevle ilgisi

bulunmayan suçların da bu Kanun kapsamında bulunması nedeniyle

belirtilen suçlar hakkında adlî mercilerce doğrudan soruşturma

yapılmasına olanak verilmemesi; ayrıca Kanunun Türkiye Büyük Millet

Meclisinin 8.8.1941 tarih ve 1255 sayılı yorum kararı uyarınca Türk Ceza

Kanununun memur saydığı kişilere de uygulanması, başka bir deyişle,

memuriyet statüsünde bulunmayan kişilere de teşmil edilmesi nedeniyle

çok geniş bir personel grubunu sistemin içine dahil etmesi olarak

özetlenebilir.

Belirtilen sakıncaları gidermek için çıkartılan 4483 sayılı Kanun ile,

Kanun kapsamındaki “memurlar ve diğer kamu görevlileri” kavramı

açıklığa kavuşturulmak, görev sırasında işlenen, fakat görevle ilgisi

1 MMHK, memurların görev suçları d iye adlandıracağımız suçları ele almaktadır. Bu

suçlar, memurların “vazife-i memuriyetlerinden münbais” , “vazife-i memuriyetlerinin

ifası sırasında hadis” olan suçlardır. Kısacası, görev suçları dediğimiz, görevden

doğan veya görev sırasında işlenen suçlardır. Kanunun idari makamlara verdiği ve

bütünüyle ön soruşturma niteliğinde olan soruşturma i ki safhada toplanmaktadır:

Birincisi soruşturma yapılması (iptidai tahkikat), ikincisi sonuç çıkarılması (idari

tetkikat). M emurun görev suçu işlediği anlaşılırsa, amirin emri ile “iptidai tahkikat”

yapılır. Bu soruşturma, amir tarafından veya çoğunlukla amirin soruşturma ile

görevlendirdiği soruşturmacı memur tarafından yapılır ve dosya fezleke ile birlikte

idari soruşturmayı yapacak idari kurula sunulur. İdari soruşturma üzerine sonuç çıkarıp

karar verme faaliyeti daima bir kurul tarafından yapılır.