Iustitium Institution of Roman Law as Paradigmatic Form of State of Exception

• Author: Yrd. Doç. Dr. Esref Küçük, Doç. Dr. Abdurrahman Saygili
• Pages: 260-282

Yrd. Doç. Dr. Eşref KÜÇÜK – Doç. Dr. Abdurrahman SAYGILI

260 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:2 Yıl 2014

Iustitium Institution of Roman Law

as Paradigmatic Form of State of Exception

Abstract

Iustitium as a legal institution of ancient Rome means the

suspension of the law in the period of Roman Republic. In case of chaos,

according to senatus consultum ultimum, which is taken by the senate,

iustitium is declared; one of the consules is appointed as a dictator and he

defends the Republic. All state functions are suspended as transactions,

actions and decisions occured in this circumstances are accepted beyond

the law.

In the period of Imperium, iustitium loses its meaning in the term of

Republic; when the imperor or one of his family dies, public mourning is

wailed and state functions are suspended.

Iustitium which is one of the reanimated institutions of wakining

Roman law with the ending of Middle Age, took its place among modern

state theories in the name of state of exception.

Keywords: Iustitium, State of exception, State of emergency,

Senatus consultum ultimum, Dictatorship, Period of the Roman Republic.

Giriş

Iustitium, kadim Roma’dan günümüze dek gelen ve yaşlı bir kurum

olmakla birlikte doktrinde üzerine hala oldukça fazla kelam edilmekte

olan; hukuk ile siyasetin iç içe geçtiği bir kurumdur. Hukukçuların ve

siyaset bilimcilerin ilgisine mazhar olmuş bu kurum, devletin özellikle

yargısal faaliyetlerinin askıya alınmasını ifade eder. Ancak iustitium’un

ortaya çıktığı cumhuriyet dönemindeki anlamı, imparatorlukla birlikte

anlam kaymasına uğrar. Roma’da cumhuriyet döneminde sınıflararası

mücadele bakımından senatus oligarşisince pleb’lere karşı bir araç olarak

kullanılan iustitium, principatus döneminden itibaren rejimin değişen

karakteriyle birlikte bir çeşit kamusal matem ve tüm devlet faaliyetlerinin

yanı sıra yargılamalara ara verilen bir adli tatil haline dönüşür.

Roma Hukukunda İstisna Halinin Paradigmatik Biçimi Iustitium Kurumu

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:2 Yıl 2014 261

Roma’da dönemler arasında anlam kaymasına uğrayan iustitium

kurumu, modern devletle birlikte bir nevi aslına rücu eder. Bu rücunun

dönemsel karşılığı ise cumhuriyettir. Başka bir deyişle, iustitium,

cumhuriyet dönemindeki haline geri döner. Ancak unutmamak gerekir ki,

Roma hukuku ortaçağ boyunca uzunca bir süre uyutulmuş bir hukuktur ve

dolayısıyla bu hukukun bir kurumu olan iustitium da bundan nasibini

almıştır. Lakin geç feodal devirde Roma hukukunun tekrar uyandırılması

ve modern devletin içine sızmasıyla birlikte, Roma hukukuna ilişkin

kavramlar ve kurumlar da -iustitium gibi- tekrar ama yeni anlamlarıyla

hukuken hayat bulur.

Bu yüzden, kurumun günümüze etkisini anlamak için Roma’nın

toplumsal ve hukuksal yapısını izah etmek gerekir. Bu gereklilik,

gerçekte, kurumun neden ortaya çıktığını ve işlevlerini de anlatmak

açısından bir elzeme dönüşür. Zira modern devlet gibi eskiye ait

hukuki/idari/toplumsal yapıyı tarumar eden veya daha doğrusu etme

iddiasında olan yeni bir modelin, her nasılsa çok kadim olan bu kurumu

farklı biçimlerle kendisine dâhil ettiğini kavrayabilmenin başka bir yolunu

bulmak pek mümkün olmaz. Kurumun ortaya çıktığı mekân ve zaman

Roma olmakla birlikte, günümüzde modern devletler sisteminde de yer

aldığı ileri sürülebilir. İddiayı ispatlamak için iustitium’un istisna hali

olarak adlandırılan hal ile ne gibi bir rabıtası olduğu belirtilmelidir. Bu

çerçevede, istisna halinin paradigmatik biçiminin

1

iustitium olduğunu

söylemek, sanırız yanlış olmaz. Aksi halde istisna hali üzerinden

yazılanlar nakıs kalmaya muhtaç olur. Diğer bir ifadeyle, istisna halini

anlamaya ilişkin olarak bu kurum -iustitium- bize minyatür bir model

sunacaktır.

I. Kavramsal Açıdan Iustitium Kurumu

Iustitium kurumunun etimolojik kökeni incelendiğinde, kavramın

hukuka ya da siyasete ilişkin bir kökene sahip olmadığını, aslında bu

alanlarla yakınlığı olmayan bir alandan doğmuş olduğunu görmek şaşırtıcı

gelebilir. Bu alan, astronomiden bir başkası değildir. Astronominin

1

Agamben, G.: İstisna Hali, (Çev. Kemal Atakay), Otonom Yay., İstanbul 2003, s. 53.