Insurance Cooperation : Turkey Practice

• Author: Serdar DEMIRCI
• Pages: 387-418

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018387

SİGORTA KOOPERATİFÇİLİĞİ: TÜRKİYE UYGULAMASI

“

INSURANCE COOPERATION: TURKEY PRACTICE

Serdar DEMİRCİ

Özet

Sigorta, bir sosyal dayanışma mekanizmasıdır. Kooperatifler ise ortaklarının

ekonomik menfaatlerini koruyup, kollamak ve güçlend irmek amacıyla kurulan, bu amaç

çerçevesinde de ortakları arasında yardımlaşma, dayanışma ve kefalet fonksiyonlarını"

“karşılıklılık” prensibi bağlamında hayata geçiren ortaklıklardır. Gerek sigortacılık

gerekse kooperatifçilik, münferit güçlerin birleştirilerek sosyal ve ekonomik olarak

dayanışma halinde sorunların ortaklaşa ve karşılıklı olarak çözümlenmesinin hedeflendiği

benzer modellerdir. Sigortacılık ve kooperatifçiliğin, bu çerçevede kesiştiği ortak nokta

karşılıklı (mütüel) sigortadır. Karşılıklı sigorta, aynı sahada ti cari faaliyette bulunan grup

üyelerinin, birbirlerinin sigortacısı olmasını ve herhangi bir hasar durumunda, grup

üyelerinin katkılarıyla oluşturulmuş fonun, hasarın karşılanmasında kullanılması esasına

dayanan ö zel bir sigorta sözleşmesidir. Karşılıklı sigortanın temel karakteristiğini ortaya

koyan "karşılıklılık" (mutuality); ortak menfaatleri için, sigorta fonuna prim ödemek

suretiyle katkı s ağlayanların, gerek sigortacılık faaliyeti sonucunda oluşan ihtiyaç

fazlasından pay alabilme gerekse hasar bedelini temin edebilme hakkına sahip olmalarını

ifade etmektedir. Ülkemizde karşılıklı sigortanın "kooperatif" çatısı altında yürütülmesi

tercih edilmiştir. Bu çalışmada da özetle, karşılıklı sigorta faaliyetinin icra edildiği sigorta

kooperatiflerine ve ülkemizdeki mevcut durumuna değinilmiştir.

Anahtar K elimeler: Kooperatif, sigorta, sigorta kooperatifi, mütüel sigortacılık,

karşılıklı sigorta şirketi.

Abstract

Insurance is a social solidarity mechanism. The Cooperatives are partnerships

which are established in order to protect and strengthen the economical benefits of their

partners, and which accordingly put the cooperation, solidarity and security functions

among the partners in practice within the principle of “reciprocity”. Both insurance and the

cooperative systems are similar models in which the problems are aimed to be solved

mutually and reciprocally in social and economical solidarity by having individual powers

coming together. The common point where insurance and cooperative s ystem intersect

within this frame is the mutual insurance. The mutual insurance is an insu rance agreement

which relies on the principle of getting group members, which carry on commercial

activities on th e same field, to be each other’s insurers, and "in the event of a damage, to

afford th e damage from the fund which is established by the contributions of the group

members. "Mutuality" which reveals the basic characteristic feature of mutual insurance

means that contributors contributing premiums to the insurance fund for their joint

interests, have the right both to obtain a surplus arising as a result of the insurance activity

Dr. Öğr. Üyesi, İnönü Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Ticaret Hukuku Anabilim Dalı. (E-

mail: serdar.demirci@inonu.edu.tr)

Makale Gönderilme Tarihi: 28.02.2018

Makale Kabul Tarihi: 20.06.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.399619

Serdar DEMİRCİ

388 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

and to claim damages. In our country, it is preferred to carry on the mutual insurance under

the "cooperative" institutional structuring. This study touched in brief upon the current

situation of the insurance cooperative system in which mutual insurance activity is carried

out in our country.

Keywords: Cooperative, in surance, cooperative insurance, mutual insurance,

mutual insurance company.

GİRİŞ

Sigorta, kişilerin hayatları boyunca karşılaşılması olası, ekonomik

yıkıma sebebiyet veren hadiselerin sonuçlarından korunmak maksadıyla,

zarar öncesi tedbir alma ihtiyacından doğmuştur1. Sigortada karşılıklı

yardım esas olduğundan, muhtemel tehlikelerin sonuçlarını önceden

giderebilmek için, başkalarının mali desteğine başvurmak zorunlu

görülmüştür2. Bu anlamıyla sigorta, bir sosyal dayanışma

mekanizmasıdır3. Sigorta, kavram olarak topluma güveni çağrıştırır4.

Sigortacılık ile benzer risklere muhatap olan bireyler oluşturdukları

topluluğu korumak ve bizzat korunmak amacıyla, prim adı verilen

ödemelerde bulunarak fon havuzları oluşturmakta ve bu fonlar sayesinde

güvence sağlamaktadır5.

Uluslararası Kooperatifler Birliği’nin (ICA-International Co-

operative Alliance)"tanımına göre kooperatif; “ortak ekonomik, sosyal ve

kültürel ihtiyaçları ve istekleri, müşterek sahip olunan ve demokratik

olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere, gönüllü olarak

bir araya gelen insanların meydana getirdiği özerk bir teşkilattır”"6.

Bu noktada sigorta ve kooperatifçilik arasında benzerlikler

bulunmaktadır. Kooperatifler gibi sigortacılık" da, dünya tarihinde köklü

bir geçmişe sahip en eski yardımlaşma ve dayanışma mekanizmalarından

1 Sigorta kavramının tanımı için bkz: KUBİLAY, Huri ye: “Uygulamalı Özel Sigorta

Hukuku, Sigorta Sözleşmeleri-Sigorta Kurumları-Örnek Olaylar-Yargıtay Kararları-

Sigorta Genel Koşulları, İzmir 2003, s.1 vd.; ULAŞ, Işıl: Uygulamalı Sigorta Hukuku,

Mal ve Sorumluluk Sigortaları, Ankara 2010, s.5.

2 ABRAHAM, Kenneth S.: Insurance Law And Regulation Cases And Materials,

Foundation Press, USA 2015, s.4; “LOWRY, Jo hn / RAWLİNGS Philip: Insurance Law

Cases And Materials, “USA 2004, s.3; KENDER, Rayegan: Türkiye’de Hususi Sigorta

Hukuku, Güncelleştirilmiş 14. Baskı, İstanbul 2015, s.1.

3 ABRAHAM, s.1.

4 AKAY, Hüseyin: Hayat Sigorta Şirketlerinde Hesap İşleri Düzeni, İstanbul 2001, s.1;

“ÖZKAN, Mehmet: Sigorta İşlemleri ve Muhasebesi, Bilim Teknik Ya yınevi, İstanbul

1998, s.10.

5 ÖZBOLAT, Murat: Temel Sigortacılık, Ankara, 2006, s. 25; ABRAHAM, s.3.

6 http://ica.coop/en/what-co-operative, (Erişim Tarihi: 03/03/2017)

Sigorta Kooperatifçiliği: Türkiye Uygulaması

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İnÜHFD Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018 389

birisidir7. Gerek sigortacılık gerek kooperatifçilik, sosyal ve ekonomik

olarak dayanışma halinde, sorunların ortaklaşa ve karşılıklı olarak

çözümlenmesinin hedeflendiği modellerdir8. Sigortacılık mantığında da,

muhtelif risklere karşı ekonomik menfaatlerinin korunması amacıyla

topluluk üyelerinin maddi güçlerini birleştirdiği, küçük birikimlerle

ortaklaşa oluşturulan finansal fondan, riske maruz kalan topluluk üyesinin

uğradığı zararın giderildiği bir kooperatif yapısı ve kültürü mevcuttur9. Bu

nedenle dünyada sigorta sisteminin oluşumunda ve gelişiminde,

kooperatiflerin önemli bir işlevi söz konusu olmuştur10. Hatta günümüzde

Avrupa ve Amerika’da çok sayıdaki güçlü sigorta şirketinin temelinde

kooperatif sigortacılığı yer almaktadır11.

Ülkemizde de Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayan ahilik

teşkilatı, kooperatifleşmenin tarihsel sürecinin dönüm noktası olduğu gibi,

sigortacılık sisteminin de başlangıcını oluşturmuştur12. Ahilikte öngörülen

yardım sandıkları, sigorta mantığıyla hareket ederek, ölüm ve yangın gibi

risklere karşı üyelerini korumuştur13.

Felsefi anlamda benzer özellikler ihtiva eden sigortacılık ve

kooperatifçiliğin kesiştiği ortak nokta ise karşılıklı (mütüel) sigortadır.

Zira, kooperatifler ortakları arasında yardımlaşma, dayanışma ve kefalet

işlevlerini “karşılıklılık” prensibi bağlamında hayata geçiren

ortaklıklardır14. Kooperatiflerin, üyelerinin risklerini en aza indirirken,

7 Sigortanın tarihi gelişimi için bkz: ÇEKER, Mustafa: Sigorta Hukuku, Ankara, 2012, s.6

vd.

8 ABRAHAM, s.4 vd.; ULAŞ, s.5 ; MARTİNEZ, Leo P.: Cases And Materials on

Insurance Law, Sixth Edition, USA 2010, s.25 vd.

9 AKAY, s.7.

10 “BAKER, Tom: Insurance Law and Policy, Cases Materials and Problems, “Second

Edition, USA 2008, s.12 vd.

11 ÜSTÜN, Yusuf: “Sigorta, Tekafül ve Kooperatif Sigortacılığı”, Karınca Dergisi, Mart

2014, Yıl:80, Sayı:927, s.4-5.

12 Ahlik kültürü insana saygı ve sevgiyi işleyen, sürekli bir dayanışma ve sosyal

yardımlaşmaya dayanan, kaliteli bir üretimi benimseyen ve teşvik eden, haksız rekabeti

ortadan kaldıran bir teşkilat modelidir (Ayrıntılı bilgi için bkz: CAN, Ozan: “Ahilik

İlkeleri İçerisinde Rekabet Hukukunun Yeri” , 2. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Cilt

1, s.415); AKAY, s.9; YILDIRIM, B. Önal / MADRAN, Canan: “Türk Sigortacılık

Sektöründe Pazarlama Sorunları-Bu Sorunların Sektörün Finansal Yapısı Üzerine

Etkileri ve Çözüm Önerileri, Sigortacılık Sektörü Bilimsel Çalışma Yarışması

1997”Üçüncülük Ödülü, Milli Reasürans T.A.Ş. Yayını, s.81.

13 Ahi Birlikleri’nde, günümüzdeki çağdaş kooperatifçilikte geçerli olan ilke ve kaidelere

katı ve titiz bir şekilde uyulmuştur (Bkz: BİLGİN, Necdet / TANIYICI, Şaban:

“Türkiye’de Kooperatif ve Devlet İlişkilerinin Tarihi Gelişimi”, “KMU İİBF Dergisi,

Yıl:10, Sayı:15, Aralık/2008, s.138).

14 ÜSTÜN, Yusuf / AYDIN, Muhittin: Kooperatifler Hukuku, Ankara, 2017, s.41 vd.