Exemption of Legal Persons From Security for Costs Under the Hague Convention on Civil Procedure

• Author: Emre ESEN
• Pages: 1-26

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018 1

HUKUK USULÜNE DAİR LA HAYE SÖZLEŞMESİ

KAPSAMINDA YABANCI TÜZEL KİŞİLERİN TEMİNAT

YÜKÜMLÜLÜĞÜNDEN MUAFİYETİ

EXEMPTION OF LEGAL PERSONS FROM SECURITY FOR COSTS

UNDER THE HAGUE CONVENTION ON CIVIL PROCEDURE

Emre ESEN

Özet

1 Mart 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi’nin 17. maddesinde,

bir âkit devlette ikamet eden âkit devlet vatandaşlarından, herhangi bir âkit devletin

mahkemeleri huzurunda davacı veya müdahil olarak bulunmaları hâlinde, yabancı olmaları

veya o ülkede ikametgâh veya mesken sahibi olmamaları sebebiyle, herhangi bir teminat

istenemeyeceği öngörülmüştür. Yargıtay’ın 2013 ve 2016 yıllarında verdiği iki kararda,

1954 tarihli Sözleşme’nin 17. maddesi çerçevesinde teminat muafiyetinden yararlanacak

kişilerin “vatandaş” (national) tabiriyle ifade edilmiş olmasından ve 1954 tarihli

Sözleşme’nin yerini alması amacıyla h azırlanan 25 Ekim 1980 tarihli Adalete Uluslararası

Erişim Hakkında Sözleşme’nin 14. maddesinde, 1954 tarihli Sözleşme’den farklı olarak,

tüzel kişilerin teminat muafiyeti kapsamında olduğunun açıkça düzenlenmiş olmasından

hareket edilerek; 1954 tarihli Sözleşme’nin 17. maddesindeki teminat muafiyetinin sadece

gerçek kişiler için getirilmiş olduğu ve bu muafiyetten tüzel kişilerin yararlanamayacağı

sonucuna varılmıştır. Bu çalışma, Yargıtay’ın bu kararlarından hareketle, tüzel kişilerin

1954 tarihli Sözleşme’nin 17. maddesinde öngörülen teminat muafiyetinden yararlanıp

yararlanamayacağı meselesini; 1954 tarihli Sözleşme’nin lafzı ve özü bakımlarından

yorumlanması suretiyle, 1 980 tarihli Sözleşme’nin gerek metninin gerekse açıklayıcı

raporunu nazara alarak ve 195 4 tarihli Sözleşme’ye taraf devlet mahkemelerinin yargısal

içtihatları ışığında ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme, teminat, teminat

muafiyeti, tüzel kişiler

Abstract

Article 17 of the Hague Convention of 1 March 1954 on Civil Procedure provides

that no security, bond or deposit of any kind may be imposed by reason of their foreign

nationality, or of lack of domicile or residence in the country, upon nationals o f one of the

Contracting States, having their domicile in one of these S tates, who are plaintiffs or

parties intervening before the courts of another of those States. The Turkish Supreme

Court ru led in two different decisions rendered in 2013 and in 2016 that the exemption

Doç. Dr., İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim

Dalı (emreesen@istanbul.edu.tr)

Makale Gönderilme Tarihi: 28.11.2017

Makale Kabul Tarihi: 04.01.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.358545

Emre ESEN

2 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

from security for costs provided in article 17 of the Convention of 1954 is only for

physical persons and that legal persons are not under th e scope of such exemption on the

grounds that the personal scop e of such exemption is specified by the term “national” in

the Convention of 1954 and that, unlike Convention of 1954, legal persons are expressly

included in scope of the exe mption from security for costs under the article 14 of the

Hague Convention of 25 October 1980 on International Access to Justice which is

intended to substitute the Convention of 1 954. This paper attempts to tackle the issue

whether legal persons are under the scope o f the exemption from security for costs

provided in article 17 of the Convention of 1954, with reference to the above mentioned

decisions of the Turkish Supreme Court, by means of literal an d teleological construction

of the Convention of 1954, taking the text and the explanatory report of the Conventio n of

1980 into consideration and in the light of the jurisprudence of the member states’ courts

of the Convention of 1954.

Keywords: Hague Convention of 1954 on Civil Procedure, security for costs,

exemption from security for costs, legal persons

I. KONUNUN TAKDİMİ

Türkiye’de dava açan veya davaya katılan yahut icra takibinde

bulunan gerçek veya tüzel kişinin “yabancı” olması hâlinde1, teminat

gösterme yükümlülüğü gündeme gelmektedir2.

1 Tüzel kişilerin tabiiyetinin tespitinde kullanılan üç temel kriter mevcuttur: tüzel kişinin

kurulduğu devletin tabiiyetine sahip olacağı anlamına gelen “kuruluş yeri kriteri”; tüzel

kişinin idare merkezinin bulunduğu devletin tabiiyetine sahip olacağı anlamına gelen

“idare merkezi kriteri” ve tüzel kişinin, fiilen ve hukuken kontrolünü elinde bulunduran

kişilerin tabiiyetinde sayılması anl amına gelen “kontrol kriteri”. Türk hukukunda bir

tüzel kişinin yabancı olup olmadığının tayininde, kuruluş yeri ve idar e merkezi

kriterlerinin iç içe geçmiş şekilde birlikte uygulandığını söyleyebiliriz. Zira Türk Ticaret

Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre, Türkiye’de bir şirket kurulabilmesi için, şirketin

idare merkezi olarak Türkiye’de bir yer gösterilmesi ve şirketin bu yerdeki ticaret

siciline tescil edilmesi şarttır. Buna göre, idare merkezi olarak yabancı bir ülkenin

gösterildiği bir şirketin Türk hukukuna göre kurulması mümkün bulunmadığı gibi;

yabancı bir ülkede kurulan bir şirketin idare merkezi olarak Türkiye’de bir yeri

göstermesi de bu şirketi Türk şirketi hâline getirmeyecektir. Aynı durum dernekler ve

vakıflar açısından da geçerlidir. Dolayısıyla, Türk hukukuna göre kurulmamış olan ve

idare merkezi de Türkiye dışında bulunan tüzel kişiler “yabancı” kabul edilecektir.

Detaylı bilgi için bkz. GÜNGÖR, Gülin: Tâbiiyet Hukuku, 3. Baskı, Yetkin Yayınları,

Ankara 2015, s. 207 vd.; ÇELİKEL, Aysel / ÖZTEKİN-GELGEL, Günseli: Yabancılar

Hukuku, 23. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2017, s. 36-37; NOMER, Ergin: Devletler

Hususî Hukuku (Devletler Hususî Hukuku), 22. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2017, s.

498; AYBAY, Rona / ÖZBEK, Nimet: Vatandaşlık Hukuku, 4. Baskı, İstanbul Bilgi

Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015, s. 313 vd.; ŞANLI, C emal / ESEN, Emre /

ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci: M illetlerarası Özel Hukuk, 5. Bası, Vedat Kitapçılık,

İstanbul 2016, s. 429; TÜTÜNCÜBAŞI, Uğur: “Milletlerarası Usûl Hukukunda Teminat

Gösterme Yükümlülüğü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, S.

2, 2010, s. 202.

2 Teminat yükümlülüğü hakkında detaylı bilgi için bkz. TURHAN, Turgut: “Davacının