Evaluation of the right to asylum in article 18 of the charter of fundamental rights of the european union

• Author: Neva Övünç Öztürk
• Pages: 188-228

Neva Övünç ÖZTÜRK

188 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:2 Yıl 2012

EVALUATION OF THE RIGHT TO ASYLUM IN ARTICLE 18 OF

THE CHARTER OF FUNDAMENTAL RIGHTS OF THE

EUROPEAN UNION

ABSTRACT

Asylum is significantly related to human rights and deserves to be

an individual right as it provides substitute protection of fundamental

rights for those who lack the protection of their states of origin. However,

the perception of the right of asylum in international law has not

developed in accordance with the nature of the concept of asylum. Right

of asylum in international law refers to the right of the state to grant

asylum, being nothing more than a reflection of the state sovereignty.

Within this context, individual asylum seeker is donated only with the

right to seek and enjoy asylum.

Since the nature of asylum and its perception in international law

has developed through different directions; right to asylum, designated in

article 18 of the Charter of Fundamental Rights of The European Union,

needs to be clarified. The reason for the need of such clarification is due

to the ambiguous wording of the Charter’s relevant provision. Although

the inclusion of right to asylum in the Charter was welcomed with some

hope for constituting a challenge to the traditional perception in

international law, it turns out to be a disappointment when the provision is

fully interpreted. This is because; the right to asylum in the

aforementioned provision brings nothing new to the traditional concept of

right of asylum in international law.

Keywords: Asylum, right of asylum, right to seek and enjoy

asylum, European Union’s Charter of Fundamental Rights.

GİRİŞ

Avrupa Birliği’nin (AB) kendine has bir temel haklar kaynağına

duyduğu ihtiyacın karşılanması için oluşturulan Avrupa Birliği Temel

Haklar Şartı (Temel Haklar Şartı/Şart) Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe

girmesiyle birlikte Kurucu Antlaşmalar ile aynı seviyede bağlayıcılık

kazanmıştır. Şart’ın teminat altına aldığı haklar arasında sığınma hakkı da

bulunmaktadır.

Avrupa Birliği Temel Haklar Şartında Yer Alan Sığınma Hakkının Tahlili

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:2 Yıl 2012 189

Ancak Temel Haklar Şartı’nda yer alan sığınma hakkının içeriği

konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. Bu belirsizlik sığınmanın,

sığınan ve sığınılan açısından farklı anlamlar taşıması ve sığınma hakkının

da bu farklılığa bağlı olarak yeknesak bir içeriği hâiz olmamasından

kaynaklanmaktadır. Sığınma temel hakların ikamesine ilişkin olduğundan,

doğası gereği insan hakları ile sıkı bir ilişki içerisindedir. Bu bakış

açısıyla sığınma hakkının sığınan açısından “sığınma sağlanma” hakkı

olarak değerlendirilebilmesi mümkündür. Ancak uluslararası hukukta

sığınma hakkının görünümüne bakıldığında bu hakkın sığınılan (devlet)

ekseninde şekillendiği ve bir devlet hakkı olduğu tespit edilebilecektir.

İşte, bu noktada sığınma hakkının birbirinden farklı olan bu iki

boyutundan hangisinin Şart’a yansımış olduğunun tespiti önem

taşımaktadır.

Bu bağlamda, makalede cevabını aradığımız soru, Temel Haklar

Şartı’nda yer alan sığınma hakkının ne anlama geldiğidir. Bu hak bireysel

anlamda, sığınma sağlanma hakkı mıdır? Yoksa Birliğe âit bir hak olarak

birey açısından sadece sığınma arama ve sığınmadan faydalanma içeriğine

mi sahiptir? Bu sorunun cevabını değerlendirmeye geçmeden önce,

makalenin ilk bölümünde, genel olarak Temel Haklar Şartı; Şart’a

duyulan ihtiyaç, Şart’ın bağlayıcılığı ve kapsamı çerçevesinde

incelenmiştir. Makalenin ikinci bölümünde ise, öncelikle sığınma

hakkının sığınan ve sığınılan açısından görünümleri ortaya koyulmuş daha

sonra da Temel Haklar Şartı’nda yer alan sığınma hakkının hangi boyuttan

bu hakkı ele aldığı, Birlik hukuku çerçevesinde tespit edilmeye

çalışılmıştır.

I. TEMEL HAKLAR ŞARTI’NA GENEL BİR BAKIŞ

A. Temel Haklar Şartı’na Duyulan İhtiyaç

Avrupa Birliği1 çatısı altında temel hakların korunması her zaman

belirgin bir öneme sahip olmuştur2. Üye devletlerin ulusal hukukları

1 Lizbon Antlaşması’nın (Trea ty of Lisbon, OJ C 30 6, 17.12.20 07) 1 Aralık 2009

tarihinde yürürlüğe girmesiyle birlikte tüzel kişil iği oluşturulan Avru pa B irliği,

Avrupa Topluluğun un yerini almıştır. Bu makale de de Avru pa Toplulu ğu (AT)

yerine Avrup a Birliği (AB) if adesinin ku llanılmas ı tercih e dilmiştir. Lizbon

Neva Övünç ÖZTÜRK

190 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:2 Yıl 2012

açısından temel haklara saygı gösterme yükümlülüklerinin yanında3, bu

devletlerin ve AB kurumlarının, AB hukukunu uygularken de bireylerin

temel haklarını gözetmesi beklenmiştir4. Bu beklenti aynı zamanda Birlik

içerisinde demokrasinin tam anlamıyla hâkim olabilmesi için temel

hakların etkin bir şekilde korunması gerektiği görüşüne dayanmıştır5.

Nitekim Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD)6 kararlarında temel

Antlaş ması ile getirilen d eğişiklikle birlikte, AB’nin AT ’’nin yerin i almasın a ilişkin

olarak bkz. AB Antlaşmas ının Birle ştirilmiş me tni, (Consolida ted Version of the

Treaty on European Union, C-83/19, 30.3.2010) .md . 47.

2 1992 tarihli Avrupa Birliği’ni Kuran Antlaşma (Maastricht Antlaşması)’nın Dibace’sinde

özgürlüğe, demokrasiye insan hakları ve temel özgürlüklere ve hukuk devletine saygı

duyulmasının teyit edilmesiyle şekillenen bu anlayış, Lizbon Antlaşması ile değişik AB

Antlaşması’nın 2. maddesine “Birlik, insan onuruna saygı, özgürlük, demokrasi, eşitlik,

hukukun üstünlüğü ve azınlıklara mensup kişilerin hakları da dahil olmak üzere insan

haklarına saygı değerleri üzerine kuruludur” ifadesiyle yansımıştır. Bu hususta ayrıntılı

bilgiler için ayrıca bkz. Taşdemir, H./Demir, H.: “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”,

Avrupa Çalış maları Dergisi, Güz 2002, C.2, S.3, ss.86-90; Metin, Y.: “Avrupa Birliği

Temel Haklar Şartı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 2002, C. 57, S. 4, ss. 37-40.

3 AB’ye üye olan tüm devletler, insan haklarına ilişkin diğer sözleşmelerin yanında,

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraftır.

4 Lizbon Antlaşması ile değişik AB Antlaşması’nın 6(3). maddesinde, “İnsan Haklarının

ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi tarafından güvence

altına alınan ve üye devletlerin ortak anayasal geleneklerinden kaynaklanan temel

haklar, Birlik hukukunun genel ilkelerinin parçası” olarak kabul edilmiştir. Aynı anlayış,

Lizbon Antlaşması ile getirilen değişiklikten önceki AB Antlaşması’nın 6(2).

maddesinde de görülmekteydi: (Lizbon Antlaşması ö ncesi) AB Antlaşmasının

Birleştirilmiş Metni (Consolidated Version of the Treaty on Eur opean Union, C 321 E/5,

29.12.2006), md. 6(2).

5 Di F ederico, G.: The EU Charter of Fundament al Rights, F rom Declarat ion to

Binding Inst rument Heidelber g-London- New Yo rk, 20 11, s .8. Bununla birlikte,

Baykal’ın ifadesi ile; AB bütün leşmesi çerçevesinde üye devletlerin yetki devrinde

bulunmaları ile birlikte bu yetkilerin her derinleşme aşaması ile biraz daha artması AB

düzeyinde, AB kurumları tarafından yapılacak işlem ve eylemlerin te mel haklara

uygunluk bakımından denetimlerini bir zorunluluk haline getirmiştir: Baykal, S.: “Temel

Haklar”, içinde, Akçay, B./Bayraktaroğlu Ö zçelik G. (eds.): Lizbon Antlaşması Sonrası

Avrupa Birliği Serbest Dolaşım ve Politikalar, Ankara 2010, s.372.

6 Divan, Lizbon Antlaşması ile getirilen değişiklikten önce Avrupa Toplulukları Adalet

Divanı (ATAD) olarak faaliyetini sürdürmekteyken, Lizbon Antlaşması sonrası Avrupa

Birliği Adalet Divanı (ABAD) adını almıştır. Bu makalede Divan’a gönd erme yapılırken

ATAD yerine ABAD adının kullanılması tercih edilmiştir: bkz. AB Antlaşması, md.19.