Evaluation of the bank charges collected from consumers of credits according to the consumer law and freedom of contract

• Author: Yrd. Doç. Dr. Altan Fahri Gülerci
• Pages: 87-127

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015 87

BANKA KREDİLERİNDE TÜKETİCİLERDEN

TAHSİL EDİLEN ÜCRET VE MASRAFLARIN TÜKETİCİ

HUKUKU VE SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yrd. Doç. Dr. Altan Fahri Gülerci

Özet

Bankaların kredi sözleşmesi akdettikleri tüketicilerden dosya

masrafı ya da ücreti adı altında tahsil ettikleri bedellerin iade edilmesi

sorunu son zamanlarda mahkemeleri en çok meşgul eden konulardan biri

haline gelmiştir. Sorunun bir tarafında iktisadi açıdan güçlü olan

bankacılık sektörü yer almakta iken, diğer tarafında geniş kitleleri

kapsamına alan tüketiciler yer almaktadır. Bu çalışmada tüketicilerden

tahsil edilen bu ücret ve masrafların hangi şartlarda iade edileceği

konusunda yargı uygulamasında benimsenen ilkeler incelenecek; daha

sonra Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve konu ile ilgili olarak

çıkartılan yönetmelik hükümlerinin tüketici lehine olup olmadıkları

tartışmaya açılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Banka Masrafları, Kredi Sözleşmesi, Genel

İşlem Şartları

EVALUATION OF THE BANK CHARGES COLLECTED FROM

CONSUMERS OF CREDITS ACCORDING TO THE CONSUMER

LAW AND FREEDOM OF CONTRACT

Abstract

The problem of reclaiming bank charges that are collected by

Banks from consumers with whom drawn up a credit contract, become

one of the most engaging topic of the courts. While the banks which are

 Afyon Kocatepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Öğretim Üyesi

Yrd. Doç. Dr. Altan Fahri GÜLERCİ

88 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015

powerful in economic angle is one part of the problem, the other part is

the consumers whom involves the masses. In this artıcle we will examine

juristic principles to retail bank charges that are collected from consumer,

after that provisions of the related regulation, which is made about

Consumer Protection Act and subject, will open to discussion whether it

militate in favor of consumer or not.

Keywords: Bank Charges, Credit Contract, Standart Contract

Terms

I. BANKA SÖZLEŞMELERİNDE TÜKETİCİNİN

GÜÇLENEN KONUMU

Klasik sözleşme ilişkileri pazarlık üzerine kuruludur

1

. İlk bakışta

hukukçunun kulağını tırmalayan pazarlık ilkesi (bargain element) ister

eski Roma’da ya da eski İstanbul’da bir pazar yerinde, ister Floransa’da

bir panayırda olsun değişmez bir gerçekliktir aslında. Üstelik teraziye

edimleri koyduğumuzda terazinin her zaman dengede kalması da lüzumlu

değildir. Bir başka deyişle bir tarafın aldığı ile diğer tarafın verdiği her

zaman aynı nispette olmayabilir. Zira ilişkinin temelinde pazarlık

yatmaktadır

2

. Akdi ilişkilerin temelinde yatan bu pazarlık olgusu,

moderniteye kadar böyle süregelmiştir. Modernite sonrasında sanayileşme

ile birlikte insanın kentlere akması, büyük işletmelerin doğuşu klasik akdi

ilişkiler nehrinin büyük oranda kurumasına zemin hazırlamış ve pazarlık

bugün artık ancak kurban bayramları öncesinde kurulan pazarlarda

görebildiğimiz bir nostalji haline gelmiştir. Kent moderni, artık günlük

alışverişini dahi dev alışveriş merkezlerinde etiket fiyatları üzerinden

1

Bu anlamda bir sözleşmenin, tarafların hak ve borçları hususunda uzlaşmalarının aynası

bir başka ifadeyle irade uygunluğunun eseri olabilmesi için ön celikle pazarlık unsurunun

gerçekleşmesi gerekmektedir; bkz. Dauer, E.A., Contracts of Adhesion in Light of the

Bargain Hypothesis: An Introduction, Akron Law Review, 1972/1, s. 3.

2

Pazarlık gücünün eşit bir şekilde sözleşme taraflarına d ağıtıldığı her durumda ortada

bireysel bir sözleşme ilişkisi bulunmaktadır. Dolayısıyla bu tip durumlarda (birazdan ele

alacağımız) genel işlem şartları bulunsa dahi, taraf iradelerinin denetimi sözleşme

özgürlüğünün TBK’da ifade edilen genel sınırlamalarına tabi olacaktır; bkz. Atamer, Y.,

Genel İşle m Koşulu mu Bireysel Pazarlıkla Kurulan Sözleşme mi?,Yeni Türk Borçlar

Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu- TOBB Ekonomi ve Teknoloji

Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul 2013 (Sempozyum Tarihi: 30.05.2011), s. 104.

Banka Kredilerinde Tüketicilerden Tahsil Edilen Ücret ve Masrafların Tüketici Hukuku ve Sözleşme

Özgürlüğü Bakımından Değerlendirilmesi

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015 89

gerçekleştirmekte, kendisine sunulanı ya kabul ya reddetme (take it or

leave it) ikilemi arasında gidip gelmektedir. Kısacası kentli modern

sıkışmış durumdadır. Kentli modernin yürümek zorunda olduğu bu

“mecburiyet caddesi” aynı zamanda özgürlüğe dayanan akdi ilişkilerin de

tıkandığının resmini vermektedir bize

3

. Kuşkusuz bu durum, hukuk ilmi

açısından da derin tartışmalara ve krize neden olmuştur

4

.

Tabii, modern insanın bunalımı bununla da bitmiyor. Dahası var!

Seri üretim, üretilen bu çok sayıda mal ve akabinde ortaya çıkan hizmetin

tüketilmesini zaruri kıldığı için, kentli insanın kendisini aynı zamanda bir

“pazar” haline getirmiştir. Az sonra belirteceğimiz gibi, kentli insan banka

işletmesi için de “portföy” niteliğine bürünmüştür. Modern insanın bugün

artık lüks dahi sayılmayan pek çok ihtiyacının da, ihtiyaç haline

gelmesinin nedenidir seri üretim. Üretim tüketime, tüketim tüketiciye,

tüketici tüketim toplumuna, tüketim toplumu da tüketim çılgınlığına doğru

süratli bir evrim geçirmiştir

5

. Bu evrimin en önemli sonucu ise çok sayıda

3

Ortaya çıkan yeni düzenin sözleşme özgürlüğü pelerininin altından çıkartılmış gizli bir

silah vazifesi gördüğüne dair bkz. Markesinis, B.S./Unb erath, H./Johnston, A., The

German Law of Co ntract, A Comparative Treatise, Oxford 2006, s. 167. Atamer, von

Gierke’nin “sözleşme özgürlüğü kuvvetli olanın elinde korkunç bir silah, zayıf olanın

elinde ise kör bir bıçak gibidir” şeklindeki ifadelerinin ne kadar doğru olduğunun altını

çizmektedir; Atamer, Y., Tüketici Hukukunun Gelişimi: Dünü, Bugünü ve Yarını,

Tüketici Hukuku Semineri, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Ankara 2007, s. 22.

4

Bu gelişmelerin esasen irade özerkliğinde krize (paroxysm o f party autonomy) neden

olduğu yönünde bkz. Bolgar, V., The Contract of Adhesion A Comparison of Theory

and Practice, The American Journal of Comparative Law, 1972, Vol:20, s. 56. Bu

noktada sorunun temelinde sözleşme özgürlüğü ilkesinin yattığını da belirtmek gereği

duymaktayız. Zira saf liberal sözleşme özgürlüğü anlayışı, sözleşme adaletinden de

fedakârlıkta bulunmayı gerektirmektedir. Öyle ki, Fransız Code Civil’in sö zleşmelerin,

onları yapanların kanunu olduğuna dair 1134.maddesi bunun en katışıksız yansımasıdır

pozitif hukuka; bu hususta ayrıntılı ve tatminkâr açıklamalar için bkz. Atamer (Tüketici

Hukukunun Gelişimi), s. 21 vd.

5

Tandoğan oldukça eski tarihli bir çalışmasında tüketim toplumunun gelişmesini

tüketicinin satın alma gücünün gelişmesi ile birlikte kredi olanaklarının artması ve

kolaylaşması, taksitli satışların çoğalması ve sü permarket ekonomisine geçilmesine

bağlamış; piyasaya arz edilmiş mal ve hizmetlerin çokluğu karşısında tüketicinin bilgi

edinme yollarının yokluğunun tüketicinin korunmasını b ir zorunluluk haline getirdiğine

dikkat çekmiştir; bkz. Tandoğan, H., Tüketicinin Korunması ve Sözleşme Özgürlüğünün

Bu Açıdan Sınırlanması, Ankara 1977, s. 10.