Ehealth and New Legal Problems

• Author: Elif KÜZECI
• Pages: 477-506

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1 Yıl 2018477

SAĞLIK BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YENİ HUKUKSAL

SORU(N)LAR

EHEALTH AND NEW LEGAL PROBLEMS

Elif KÜZECI

ÖZET

Elektronik Sağlık ya da kısaca e-Sağlık olarak da nitelenebil ecek sağlık bilişim

teknolojileri, yeni iletişim teknolojilerinin (Information Communication Technologies-

ICTs) sağlık amacıyla kullanılmasını ifade eder. Sağlık bilişim teknolojilerindeki hızlı

gelişim geleneksel sağlık hizmeti sunumunda ve hasta-hekim ilişkisinde dönüşüm

yaratmaktadır. Bu gelişmenin daha uzun ve daha sağlıklı bir yaşam için pek çok olanak

sunduğu açıktır. Ancak bazı yan etkileri olduğu da belirtilmelidir. Nitekim sağlık bilişim

teknolojilerindeki hızlı gelişim kişisel verilerin işlenme süreçleri ile ilgili yeni sorular ve

sorunlar gündeme getirmektedir. Bu soruların yetkin bir şekilde yanıtlanması, yürürlükteki

hukuk kurallarını yorumlarken ve gelecekteki hukuk kurallarını tasarlarken teknolo jinin

kendine özgü yapısını dikkate almayı gere ktirir. Bu çalışma kapsamında öncelikle e-sağlık

uygulamalarının getirdiği yenilikler karşısında ortaya çıkan hukuksal sorular

değerlendirilmiştir. Ardından ise bu sorunlara çözüm olacağı umulan bazı öneriler

geliştirilmiştir. Kanımızca bu sorunların çözülebilmesi, veri öznesinin kendine ilişkin

bilgiler üzerindeki denetimini güçlendiren, sürecin şeffaflığını destekleyen ve teknolo jinin

kendine özgü unsurlarını dikkate alan bir bakış açısı ile olanaklıdır. Bu bakış açısının

mevcut hukuk kurallarının yorumuna ve yeni kuralların tasarımına yansıtılması, hak ve

özgürlükler ile teknolojik gelişmeler arasında dengenin kurulması açısından yararlı

sonuçlar verebilir. Ayrıca teknolojinin önüne bariyerler ko ymadan bireyin haklarını

korumak için hukuk kurallarının yanında bu bakış açısını sistemleştiren etik kurallara da

başvurulması daha sağlıklı bir gelecek kurmakta yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Sağlık hukuku, sağlık bilişim teknolojileri, e-Sağlık,

enformasyon ve iletişim teknolojileri, kişisel sağlık verilerinin korunması.

ABSTRACT

Electronic health, shortly eHealth mainly refers to health informatics and means

usage of Information Communication Technologies (ICTs) for health purposes. The rapid

evolution of eHealth applications causes a transformation not only in healthcare, but also

in the relationship between health professionals and p atients. On the one hand, these

developments can enable longer and healthier life for human beings. On the other hand,

they present some side effects. Indeed, the rapid development of health informatics raises

new problems related to personal data protection. To solve these problems, the role of the

intrinsic stru cture of the technology should be recognised. From this point o f view, this

Dr. Öğretim Üyesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Hukuk Fakültesi. (E-mail.

elifkuzeci@gmail.com; elif.kuzeci@law.bau.edu.tr)

Makale Gönderilme Tarihi: 28.03.2018

Makale Kabul Tarihi: 27.06.2018

DOI: 10.21492/inuhfd.410571

Elif KÜZECİ

478 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:1 Year:2018

article begins with describing new developments related to eHealth. In the light of these

instances, the study tries to evaluate the legal problems in the field and to propose some

new solutions. In this sense, there needs to be a perspective which strengthens the control

of data subject on her personal health related data, sup ports transparency of the process

and takes into consideration different components of technol ogy. P rojecting this

perspective to the interpretation of both the current regulations and the construction of new

ones can be helpful to create a balance between fundamental rights and technological

developments. To protect the rights of individuals witho ut setting barriers to technology as

well as applying ethical principles that systematise this perspective will foster a healthier

future.

Keywords: Health law, health informatics technologies, eHealth, information-

communication technologies (ICTs), health related data protection.

GİRİŞ

Kişisel sağlık verilerinin korunması gerekliliği, pek çok başka bilgi

türüne kıyasla, oldukça eskiye dayanır. Bir ilke olarak hasta-hekim

gizliliğini Antik Yunan’a, Hipokrat Yeminine kadar götürebilmek

olanaklıdır. Günümüzde halen atıf yapılan, dünyanın pek çok yerinde tıp

fakültesini bitiren hekimlerin mesleğe başlamadan önce okuyarak

uyacaklarını beyan ettikleri bu metnin farklı uyarlamaları bulunur.

Hekimin mesleği sırasında öğrendiği bilgileri gizli tutmasına yönelik bir

ilke ise bütün örneklerde yer alır. Eski kaynaklarda ilkenin “duyduklarını

ve gördüklerini” başkaları ile paylaşmama üzerine kurgulanması1 şaşırtıcı

değildir. Sıradan bir örnekte, hekim ev ziyaretinde bulunur, hastasını

muayene eder, sağlığına ilişkin bilgiler edinir ve uygun bir tedavi önerir.

Hastayı ve hasta yakınlarını dikkate almazsak, sağlık hizmeti sunulması

boyutunda bilgilerin kayıtlı olduğu donanım hekimin kendisi, yazılım ise

onun zihnidir. Hekimin meslek etiği kurallarına uyarak bu bilgileri

başkaları ile paylaşmadığı durumda gizlilik sağlanmaktadır. Bilgilerin,

günümüz bilişim teknolojilerinde olduğu gibi belirsiz bir geleceğe kadar

saklanması söz konusu değildir. Her şeyden önce, eskilerin dediği gibi,

“hafiza-i beşer nisyan ile maluldür”(insan hafızası unutma ile sakattır).

Bir insan olan hekim de edindiği bilginin en azından bir kısmını

unutacaktır. Burada sistem, veri tabanlarının tam aksi yönde işler: Bilişim

sistemlerinde kayıtlı bilgi saklanır, silinmesi isteniyorsa bunun için aktif

bir hareket yapılmalıdır. İnsan açısından ise esas olan unutmadır2.

1 Hippocrates, Loeb Classical Library, çev. W. H. S. Jones, Harvard University Press,

ABD1923, s. 298-300.

2 BURKELL, Jacquelyn Ann: “Remembering me: big data, individual identity, and the

psychological necessity of forgetting”, Ethics and Information Technology, 18(1), 2016,

s. 17-23.