A Delicate Balance Analysis in the Light of the Esra Case: Protection of Personality Rights etc. Artistic Freedom

• Author: Safak PARLAK BÖRÜ
• Pages: 249-296

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:8 Sayı:2 Yıl 2017 249

ESRA KARARI IŞIĞINDA BİR HASSAS DENGE

DEĞERLENDİRMESİ: KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI vs.

SANAT ÖZGÜRLÜĞÜ

A DELICATE BALANCE ANALYSIS IN THE LIGHT OF THE ESRA

CASE: PROTECTION OF PERSONALITY RIGHTS etc. ARTIS TIC

FREEDOM

Şafak PARLAK BÖRÜ

Özet

Kişilik hakkı çeşitli unsurlardan oluşur. Çalışmamızda kişilik hakkını o luşturan

unsurlardan özellikle özel hayatın gizliliği, şeref ve haysiyetin korunması ile bu unsurların

Anayasamız tarafından güvence altına alınmış olan sanat özgürlüğü karşısındaki durumunu

ele alıp değerlendireceğiz.

Sanatçı yaratma gü cünü, düşünce ve ifade özgürlüğünü kullanarak bir eser

meydana getirir. Ancak sanat özgürlü ğü sınırsız değildir; sanatçının bu özgürlüğünü

kullanırken başkalarının da özgürlüklerini ve haklarını göz ardı etmemesi gerekir. Bununla

birlikte, kişilik hakkına dahil değerlerin, basın özgürlüğü veya sanat özgürlüğünün ölçüsüz

ve dolayısıyla hukuka aykırı bir şekilde kullanılması sonucunda ihlal edildiğine sıklıkla

rastlanmaktadır. Kişinin özel hayatının gizliliğine, şeref ve haysiyetine bir gazete yazısı ile

müdahale edilebileceği gibi bir romanla, bir fotoğrafla, sinema eseri veya bir tiyatro

oyunuyla müdahale edilebilir.

Eser sahib inin menfaati ile sanat eserine konu olan kişilerin menfaatlerinin

karşılıklı değerlendirilmesinde somut olayın özellikleri dikkate alınmalıdır. Bir eserde

kurgu ve gerçekliğin ne kadar iç içe geçtiğini, aradaki sınırın nasıl çizilebileceğini

belirlemek kolay olmamakta, ancak karşılıklı menfaatlerin dengelenmesinde bu husus

önemli rol oynamaktadır. Sunumumuzda bu konuda Almanya’da büyük yankı uyandıran

Esra kararı ve diğer bazı karar örnekleri ışığında, kişilik haklarıyla çatıştığında sanat

özgürlüğünün sınırının nasıl çizilebileceğini, somut olayda menfaatlerin

değerlendirilmesinde dikkate alınacak ölçütlerin uygulamada nasıl şekillendiğini ele alarak

değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler: Kişilik haklarının korunması, kişilik hakkı, sanat özgürlüğü,

Esra kararı, özel hayatın gizliliği, özel hayata saygı hakkı, temel hakların çatışması.

Yrd. Doç. Dr. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı,

sparlak@law.ankara.edu.tr .

DOI: 10.21492/inuhfd.336595

Şafak PARLAK BÖRÜ

250 Inonu University Law Review InULR Vol:8 No:2 Year:2017

Abstract

The personality right consists of various key elements. In this work, we will

attempt to analyze these elements which form the personality rights, especially the right to

respect for private life and the protection of honor and dignity, and the position of these

elements in relation to artistic freedom, which is guaranteed by our Constitution.

The artist creates a work of ar t using his power of creation and his freedom of

thought and speech. The artistic freedom, however, is not boundless; the artist should not

ignore the rights and freedoms of others while using the freedom of his own. However, it

is frequently observed that the values involved in the personality rights are violated by

unrestricted and therefore illegitimate use of freedom of th e press or artistic freedom. The

right for respect for private life, dignity and integrity of an individual can be intervened

with either by an article written in a newspaper or by a literary novel work, photograph,

film or theatrical performance.

The characteristics of the concrete case must be taken into account in the

evaluation of the mutual interests of the owner of the work of art and individuals who are

the subject of the work of art. In a work, it is not easy to determine how much fiction and

reality intersect and how the border between fiction and reality can be drawn, but this point

is crucial for balancing mutual interests. In this study, in the light of the “Esra” case, which

have caused great repercussions in Germany, and some other cases, we try to evaluate how

the boundaries of artistic freedom can be drawn when it conflicts with the personality

rights, and how the criteria for evaluation of benefits in the case are applied in practice.

Keywords: Protection of personality rights, personality right, artistic freedom, The

Esra case, right to privacy, right to respect for private life, conflict of fundamental rights.

I. GİRİŞ

Dünya edebiyatının en bilinen örneklerinden bir kısmı tamamen

kurgu, hayal mahsulü değildir. Sanatın pek çok türünde gerçek hayattan

esinlenme gündeme gelebilirse de, bu durum en çok edebi eserlerde

karşımıza çıkmaktadır. J.Wolfgang von Goethe’nin ‘Genç Werther’in

Acıları’ adlı -evli bir kadına ümitsiz bir aşkla bağlanan ve sonunda intihar

eden genç bir şairin hikayesini konu alan- mektup tarzındaki romanında

kamuoyu kadın karakterin arkasındaki gerçek kişiyi kısa sürede

anlamıştır. Nobel edebiyat ödülüne layık görülmüş, Rus şair Boris

Pasternak’ın tüm Dünyada üne kavuşmasını sağlayan ‘Doktor Jivago’ adlı

romanındaki ‘Lara’ ana karakterinin kendisinden ilham alındığı sevgilisi

Olga Ivinskaya uzun zaman politik baskılara maruz kalmıştır. Türk

edebiyatına baktığımızda, Ayşe Kulin’in ‘Adı Aylin’ adlı romanı da yine

bu tür eserlere bir örnek olarak sayılabilir.

Sanat özgürlüğü ile hayali/edebi karakterlerin arkasındaki gerçek

hayat modellerinin menfaatlerinin korunması arasındaki çatışma,

gerçeklik ve kurgusallığın biraraya getirildiği hatta bazen birbirine

Esra Kararı Işığında Bir Hassas Denge Değerlendirmesi: Kişilik Haklarının Korunması vs. Sanat

Özgürlüğü

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:8 Sayı:2 Yıl 2017 251

karıştığı yeni roman türü denemeleriyle yeni bir boyut kazanmıştır. Birçok

ulusal mahkeme ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gerçek hayatları

temel alan ve gerçek kişileri küçük düşürücü yahut mahremiyetlerini ihlal

edici unsurlar barındıran filmler veya romanlara ilişkin açılan davalarla

ilgilenmek durumunda kalmaktadır. Kişinin kişilik değerlerinin

korunmasına ilişkin menfaatleri ile kişilerin haber almaya ilişkin

menfaatleri, düşünce özgürlüğü arasındaki dengenin sağlanması konusu

basın hukukunda sıkça karşılaştığımız bir durum iken; sanatsal ifade

özgürlüğü de sık sık davalara konu olmaya başlaması yönüyle yeni bir

menfaat dengesinin tarafı olarak ortaya çıkmıştır.

Çalışmamızda yer vereceğimiz, Münih Bölge Mahkemesi’nden

Alman Federal Anayasa Mahkemesi’ne uzanan bir yol izleyen ‘Esra’

davası, anılan menfaat dengesini ele almakta olup, Avrupa’da hayli yankı

bulmuştur. Maxim Biller’in ‘Esra’ adlı romanı -yazarı eserde açıkça bu

hususu reddetmiş olsa da- içinde güçlü otobiyografik ve özel hayatın

gizliliğine ilişkin, mahrem unsurlar barındıran yönüyle, kişilik hakları ile

sanat özgürlüğü arasındaki menfaat çatışmasını gündeme getirmiş; bu

yönüyle de yargıya taşınmış bir uyuşmazlığın konusu olmuştur. Bu dava

ışığında, çalışmamızda başta şeref ve haysiyetin korunması, mahremiyetin

korunması (özel hayata saygı gösterilmesini isteme hakkı) gibi unsurlar ile

bu unsurların Anayasa tarafından koruma altında olan sanat özgürlüğü

karşısındaki durumunu ele alıp değerlendirmeye çalışacağız.

II. KİŞİLİK DEĞERİ OLARAK KORUNAN

UNSURLAR: ŞEREF, HAYSİYET ve MAHREMİYET

A. Kişinin Şeref ve Haysiyetinin Korunması

Şeref ve haysiyet, bir kimseye toplum tarafından verilen manevi

değerlerin toplamıdır

1

. Kişi bu değerlerin bir kısmına insan olarak

doğuştan sahip iken, bir kısmını sonradan kendi davranışlarıyla (mesleki

yetenek, kişisel düşünceler, bilim-sanat-spor vs.alanlarındaki başarılar

gibi) edinir. Bu nedenle, toplumda kişiler bir insan olarak doğuma ilişkin

değerlerinin (herkesin insan olması sebebiyle sahip olduğu şeref) yanısıra,

davranışları, yetenekleri, kendini geliştirme çabalarıyla da değerlendirilir

2

.

1

HUBMANN, Heinrich: Das Persönlichkeitsrecht, Köln Graz 1967, s.288; KILIÇOĞLU,

Ahmet: Şeref, Haysiyet ve Özel Yaşama Basın Yoluyla Sald ırılardan Hukuksal

Sorumluluk, Ankara 2013, s.87.

2

Bkz. TREBES, Anja: Zivilrechtlicher Schutz der Persönlichkeit vor

Presseveröffentlichungen in Deutschland, Frankreich und Spanien (ein e