Cross enquiry in turkish law discussions

• Author: Ars. Grv. Yagmur TEMIZ
• Pages: 299-332

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015 299

TÜRK HUKUKUNDA ÇAPRAZ SORGU

TARTIŞMALARI

Arş. Grv. Yağmur TEMİZ

ÖZET

Anglo-Sakson hukuk sisteminin önemli bir kurumu olan çapraz

sorgu, genel hatlarıyla açıklandı. Ayrıca, çapraz sorgunun itham sistemi

içerisindeki yeri ve özellikleri belirlendi. Türk hukukundaki doğrudan

soru sorma hakkının çapraz sorgu olup olamayacağı tartışıldı. Bununla

birlikte, çapraz sorgunun karma sistemdeki karşılığı ele alındı. Son olarak,

itham sisteminin ürünü olan bu kurumun Türk hukukunda

uygulanabilirliği tüm eleştirilerle birlikte değerlendirildi.

Anahtar Kelimeler Çapraz Sorgu, Doğrudan Soru Sorma, İtham

Sistemi, Sorgu

CROSS ENQUIRY IN TURKISH LAW

DISCUSSIONS

ABSTRACT

An important foundation of Anglo-Saxon juridical system, cross

examination, is explained in general details. And also, the position and the

characterictics of cross examination within the adversaril system are

determined. Moreover, it is argued that the right of direct examination

may be a cross examination in Turkish Law or not. However, retaliation

of cross-examination in the mixed system is discussed. Lastly, the

applicability of this foundation which is the product of impeachment

system in Turkish Law is considered together with all criticism.

Keywords: Cross Examination, Direct Examination, Adversarial

System, Interrogation

 Ankara Üniversitesi Ceza ve Ceza Muhakeme Hukuku Anabilim Dalı

Arş. Grv. Yağmur TEMİZ

300 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015

GİRİŞ

Bu çalışmada “Doğrudan Soru Yöneltme” olarak Türk hukukunda

ilk kez CMK m. 201 ile yer alan düzenlemenin, çapraz sorguyla olan

benzerliği tartışılacaktır. Çapraz sorgu, itham sisteminin önemli bir

kurumu olarak karşımıza çıkar. Karma sistemi benimsemiş olan Türk

hukukunda gerçek anlamıyla çapraz sorgu gibi bir kurumun yer alması

beklenemez.

İtham sisteminde sorgunun bir aşamasını oluşturan doğrudan

sorguyla CMK m. 201 arasında bir ilişki kurulmaya çalışılsa da bunun

gerçek bir benzerlik olmadığı kanaatindeyiz. CMK m. 201 bir sorgu

yöntemi değil, sadece bir soru sorma işlemidir. Hakim tarafından

gerçekleştirilen sorgulama faaliyetine taraflara katılma imkanı sağlayan

bir uygulamadır.

İtham sisteminde hakim esasen sorgulama işlemi yapmaz, hakimin

rolü mahkeme huzuruna getirilen tanıkların sorgulanması esnasında bir

hakem niteliğindedir. Oysa Türk hukukunda sorgu, hakim işlemi olarak

karşımıza çıkar. Bununla birlikte, çapraz sorgu kurumu itham

sistemindeki taraf tanığı kavramından bağımsız düşünülemez. Ancak

itham sistemindeki taraf tanığı kavramı, Türk hukukunda yoktur. İki

sistem yani karma sistem ve itham sistemi çok önemli noktalarda

birbirinden ayrılmaktadır.

Dolayısıyla CMK m. 201 ve çapraz sorgu tartışmasına değinmeden

önce ilk bölümde Türk hukukunda sorgu kavramına değinmeyi uygun

bulduk. İkinci bölüm ise çapraz sorgunun, itham sistemi içerisindeki yeri

ve sistemin özelliklerine ayrılmıştır. Son bölümde ise Türk hukukunda

çapraz sorguyla ilgili görüşlere, çapraz sorgunun karma sistem içerisinde

yer almasının neden mümkün olmadığına ve konuyla alakalı diğer

tartışmalara yer verilmiştir.

I. Türk Hukukunda Sorgu Kavramı

Dar anlamda bir hakim işlemi olan sorgu, geniş anlamda kural

olarak bir savcılık işlemi sayılan ancak daha çok savcı izniyle kolluk

tarafından yapılan ifade almayı da kapsar. CMK, yakalama ve gözaltı

Türk Hukukunda Çapraz Sorgu Tartışmaları

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1 Yıl 2015 301

işlemlerini birbirinden ayırmış, ifade almayı da bir savcı işlemi olarak

düzenlemiş olmasına karşın uygulamada alt yapı eksikliği nedeniyle ifade

alma işlemi genellikle kolluk tarafından yapılmaktadır. Bu nedenle ifade

almayla ilgili usul ve esaslar adli kolluk bakımından da önemlidir

1

.

İfade ve sorgu suçlanan kişilerin suça konu olayla ilgili

beyanlarından oluşur. Konuyla alakalı olmayan bilgilerden oluşan

açıklamalar, ifade veya sorgu niteliği taşımaz. Sorgunun, ayırıcı özelliği

yargı makamınca yapılmasıdır

2

.

Soruşturma evresinde şüphelinin suçunu ikrar etmesi durumunda,

kişinin ikrarından dönmesi ihtimaline karşın derhal hakim önüne de

çıkarılabilir. Ancak hakim tarafından beyanın dikkate alınması için bu

beyanın kişinin özgür iradesine dayanması şarttır

3

.

Sorgulamayı yapan makamın amacı, olayın çözüme

kavuşturulmasıdır. Sanığın beyanları, olayı anlatması çözüm için

gereklidir. Sanık için sorgunun işlevi ise kendini savunmaktır. Bu

anlamda sanık için konuşmaktan çok susmak bazı durumlarda daha

faydalı olabilecektir. Sorgu birbiriyle çatışan iki menfaatin,

uzlaştırılmasını da sağlar

4

.

Geniş anlamıyla sorgu kavramı, hem delil elde etme aracı hem de

savunma aracı olduğundan ceza muhakemesi hukukunda çok önemlidir.

İfade almada asıl amacın bilgi almak, sorgu da ise sanığa savunma hakkı

tanımak olduğu sonucuna ulaşılabilir

5

.

Sonucunda kişi beyanları elde edilen bu kurumun iyi işletilmesi

gerekir. Elde edilecek beyanlar, ait oldukları kişilerin özgür iradelerinin

1

ÖZTÜRK Bahri/ERDEM Mu stafa Ruhan, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, B.

11, Seçkin Yay., Ankara, 2007, s. 441.

2

YURTCAN Erdener, Ceza Yargılaması Hukuku, B. 5, Alfa Yay., İstanbul, 1994, s. 142.

3

TOROSLU Nevzat/FEYZİOĞLU Metin, Ceza Muhakemesi Hukuku, Savaş Yay.,

Ankara, 2011, s. 192, 193.

4

ŞAHİN Cumhur, Sanığın Kolluk Tarafından Sorgulanması, Yetkin Yay., Ankara, 1994,

s. 99.

5

KUNTER Nurullah/ YENİSEY Feridun, Yakalama ve İfade Alma, Beta Yay., İstanbul,

2000, s. 81.