Consent of the patient to medical intervention in relation to civil law

• Author: Zafer KAHRAMAN
• Pages: 479-509

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 479

MEDENİ HUKUK BAKIMINDAN

TIBBİ MÜDAHALEYE HASTANIN RIZASI

Zafer KAHRAMAN*

ÖZET

Her türlü tıbbi müdahale esasen kişinin hayatı, sağlığı ve cismani bütünlüğü gibi

mutlak ve vazgeçilmez haklarının ihlali anlamına gelir. Bu müdahalenin hukuka uygun

yapılabilmesi için hastanın aydınlatılmış rızası gereklidir. Ne de olsa, hastanın kendi

geleceğini serbestçe ta yin etme hakkı mevcuttur. Hekimin, hastayı teşhis, ö nerilen tedavi,

bu tedavinin olası riskleri ve maliyetiyle alternatif tedavi metodları hakkında aydınlatması

gerekli ve önemlidir. Aksi halde, böyle bir aydınlatılmış rıza olmaksızın yapılan müdahale

hukuki ve cezai sorumluluğa yol açabilir. Ancak bazı hallerde, hastanın üstün özel yararı

veya üstün kamu yararı sebebiyle, istisnai olarak hekimin hastaya rıza almaksızın

müdahalesi mümkündür. Ayrıca belirtmek gereki ki, bazı hallerde hastanın mutlak ve

vazgeçilmez haklarıyla bağdaşmayan rıza beyanı hukuka aykırı olacaktır.

Anahtar kelimeler: tıbbi müdahale, aydınlatılmış rıza.

CONSENT OF THE PATIENT TO MEDICAL INTERVENTION IN RELATION

TO CIVIL LAW

ABSTRACT

Any medical intervention is con sidered per se as a violation of the absolute rights

of the patient such as life, health and body integrity th at everyone should respect. In order

to avoid any violation, informed consent of the patient is required because the patient has

the right of self determination. It is crucial that the patient is enlightened by the physician

about the diagnosis, suggested treatment, poten tial risks and p robable costs of this

treatment and alternative methods. Otherwise, even in the benefit of the patient, civil or

criminal responsibility of the physician may arise from the intervention because of the lack

of informed consent. However, in some cases, by virtue of superior private interest of the

patient or because of superior public interest, it is exceptionally not required for the

physician to wait for any consent of the p atient. If the consent of the patient doesn’t

comply with his/her absolute rights, this consent is illegal.

Keywords: medical intervention, informed consent.

GİRİŞ

Tıbbi müdahaleye gösterilecek rıza, kişinin yaşama hakkı, sağlığı

ve maddi ve manevi bütünlüğü üzerindeki haklarla yakından ilgilidir.

Kişinin vazgeçilmez ve mutlak addedilen bu haklarına temas eden her

* Yrd. Doç. Dr. Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Anabilim Dalı.

DOI: 10.21492/inuhfd.239945

Zafer KAHRAMAN

480 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016

türlü tıbbi müdahale, esasen mutlak hak ihlali olarak görüleceğinden

hukuka aykırıdır. Söz konusu müdahaleye maruz kalan kişinin

aydınlatılmış rızasıyla hukuka uygun hale gelebilir.

Bu nedenle, makale kapsamında öncelikle, tıbbi müdahale

tanımlanacak ve bunun, kişinin yaşam hakkına, cismani bütünlüğüne ve

sağlığına yönelik bir müdahale olması nedeniyle hukuka aykırı bir nitelik

taşıması açıklanacaktır. Ardından, tıbbi müdahalenin hukuka aykırı

niteliğini ortadan kaldıran başlıca unsur olan tıbbi müdahaleye maruz

kalacak kişinin rızası ele alınacaktır. Rızanın niteliği, kim tarafından rıza

verilmesi gerektiği ve bu rızayı veren kişinin aydınlatılmış olması

gerekliliği incelenecektir.

Bundan sonra, tıbbi müdahaleye maruz kalacak kişinin rızası

olmasa dahi yapılan müdahalenin hukuka uygun sayıldığı bazı haller

değerlendirilecektir. Üstün kamu yararı ve kişinin üstün özel yararı

sebepleriyle tıp bilimine uygun olarak yapılan müdahalelerin, ilgilinin

rızası alınmamış olmasına rağmen hukuka uygun olması açıklanacaktır.

Son olarak, kişinin rıza gösterdiği ve hatta arzu ettiği bir müdahaleyi,

hukukun kabul etmediği haller ele alınacaktır.

I. TIBBİ MÜDAHALENİN TANIMI ve HUKUKA

AYKIRI NİTELİĞİ

A. TIBBİ MÜDAHALE KAVRAMI ve UNSURLARI

Tıbbî müdahale; kişilerin yaşamını, sağlığını ve cismani

bütünlüğünü tehdit eden fiziksel veya ruhsal birtakım anomalilerin yahut

hastalıkların teşhisi, tedavisi veya ortaya çıkmamış ama çıkması

muhtemel hastalıkların önlenmesi; tedavinin mümkün olmadığı hallerde

hastalığın hafifletilmesi, ilerlemesinin ve kötüye gitmesinin önlenmesi;

hastanın acılarının dindirilmesi yahut nüfus planlaması amaçlarına yönelik

olarak, resmi ehliyetli sağlık personeli

1

tarafından tıp biliminin kabul

edilmiş kurallarına ve gereklerine uygun olarak gerçekleştirilen

faaliyetlere denir

2

.

1

Resmi ehliyetli kişiler, Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’da

sayılmıştır. Buna göre, hekimler (m.1, 2 ve 3), diş hekimleri (m. 29-30), sağlık

memurları (m. 3), ebeler (m. 47), sünnetçiler (m. 5 8) ve hastabakıcı h emşireler (m. 68)

kanunda tıbbi müdahalede bulunmaya yetkili kişiler arasında zikredilmiştir.

2

Bkz. ÇİLİNGİROĞLU, s. 15 vd.; KAYA, Mine, “Hekimin Hastayı Aydınlatma

Yükümlülüğünden Kaynaklanan Tazminat Soru mluluğu”, TBB Dergisi, S. 100, 2012 , s.

47; ŞENOCAK, Zarife, “Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası”, AÜHFD, C.50, S.4, 2001,

s. 66; IŞIK-YILMAZ, Berfin, “Tıbbi Müdahalelerde Hekimin Aydınlatma