Competence and venue in non-contentious jurisdiction

• Author: Asli ARAS
• Pages: 65-85

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 65

ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİNDE GÖREV VE YETKİ

Aslı ARAS

ÖZET

Çekişmesiz yargı işleri için görevli ve yetkili mahkeme, özel hükümler saklı

kalmak kaydıyla, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’ndaki ilgili hükme göre

belirlenir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda çekişmesiz yargı işleri için belirtilen görev

ve yetki kuralı özel kanunlarda aksi öngörülmedikçe uygulanacaktır. Kanunlarda özel

hüküm bulunan hallerde ise özel hükümde yazılı olan mahkeme, o çekişmesiz yargı işi için

görevli ve yetkili olacaktır. Ayrıca bazı çekişmesiz yargı işleri mahkemeler dışında başka

makamlara da verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Muhakemeleri Kanunu, çekişmesiz yargı, görev,

yetki.

COMPETENCE AND VENUE IN NON-CONTENTIOUS

JURISDICTION

ABSTRACT

Without prejudice to the special provisions for non-contentious jurisdiction,

competent and local competent courts in non-contentious jurisdiction are determined by

provisions of Civil Pro cedure Code Numbered 6100. The provision regarding competence

and venue in Civil Procedure Code is applied unless o therwise provided by special law. If

there is an existance of specific provision regarding jurisdictional competence and venue,

the court according to special provision will be competent and local competent court. Also,

there are also some non-contentious judicial affairs have als o been given to other

authorities outside the courts.

Keywords: Civil Procedure Code, non-contentious jurisdiction, competence,

venue.

I. GENEL OLARAK ÇEKİŞMESİZ YARGI

Medenî yargı, çekişmeli yargı ve çekişmesiz yargı olmak üzere

ikiye ayrılır. Bu iki yargı, özel hukuk alanına ilişkin olsa da çekişmeli

yargı ile çekişmesiz yargı birbirinden oldukça farklıdır. Çekişmeli

yargıda, bir uyuşmazlığın; çekişmesiz yargıda ise bir işin mahkemelerce

görülüp karara bağlanması amaçlanmaktadır. Çekişmeli yargının faaliyet

Yrd. Doç. Dr. İzmir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve İcra İflas Hukuku

Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

DOI: 10.21492/inuhfd.239941

Aslı ARAS

66 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016

alanı davalardır; oysa çekişmesiz yargıda dava yoktur. Çekişmesiz

yargıdaki faaliyet, çekişmesiz yargı işi

1

olarak adlandırılır. Çekişmeli

yargıda, sübjektif hakkı ihlal edilen veya ihlal tehlikesine maruz kalan

taraf, mahkemeden hukuki korunma istemektedir. Çekişmesiz yargıda ise,

kural olarak uyuşmazlık ve sübjektif hak ihlali yoktur, hukuk kurallarının

somut olaya uygulanmasını gerektiren bir iş vardır. Çekişmeli yargıda,

iddia ve karşı iddia ileri süren iki taraf vardır ve dolayısıyla bir dava söz

konusudur

2

. Dava konusunu oluşturan ihtilaf, bu iki taraf arasındadır.

Çekişmesiz yargıda ise, bir dava yoktur ve birbirine zıt talepler ileri süren

iki taraf bulunmamaktadır. Çekişmesiz yargıda karşı taraf bulunmadığı

için, tek taraflı bir yargılama söz konusudur

3

.

Çekişmeli yargı iki taraf sistemine göre kurulmuşken, çekişmesiz

yargı tek taraflıdır. Bu sebeple, çekişmesiz yargıda taraf kavramı yerine

ilgili kavramı kullanılmaktadır.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda çekişmesiz yargıya

ilişkin ölçütlere yer verilmiş, bu ölçütlerden birine veya birkaçına giren

işler çekişmesiz yargı işleri olarak belirtilmiştir (HMK m. 382/I). Buna

göre; çekişmesiz yargı, hukukun, mahkemelerce, aşağıdaki üç ölçütten

birine veya birkaçına göre bu yargıya giren işlere uygulanmasıdır:

a) İlgililer arasında uyuşmazlık olmayan hâller.

b) İlgililerin, ileri sürülebileceği herhangi bir hakkının

bulunmadığı hâller.

c) Hâkimin resen harekete geçtiği hâller.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 382. maddesinin ikinci

fıkrasında, bazı çekişmesiz yargı işleri sayılmıştır. Ancak, bu sayım sınırlı

değildir. Kanunda belirtilen işler dışında kalan diğer işler, yukarıda

belirttiğimiz üç ölçütten birine veya birkaçına giriyorsa, çekişmesiz yargı

işlerinden sayılacaktır.

1

Karşılaştırmalı hukukta çekişmesiz yargıyı ifade etmek üzere çeşitli terimler

kullanılmaktadır. Çekişmesiz yargının kökeni olarak kabu l edilen Roma hukukundaki

“iurisdictio voluntaria” tabirinin tercümesi olarak, Alman ve İsviçre hukukunda

çekişmesiz yargıyı ifade etmek üzere “freiwillige Gerichtsbarkeit” yani ihtiyari veya

isteğe bağlı yargı ifadesi kullanılmaktadır. İsviçre hukukunda bazı kaynaklarda,

“nichtstreitige Verfahren” veya “nichtstreitige Gerichtsbarkeit” ifadelerine de

rastlanmaktadır. Avusturya hukukunda ise, “Außerstreitverfahren” yani çekişmeli

olanlar dışındaki işlere ilişkin yargılamayı ifade etmek üzere kullanılmaktadır.

2

Kuru, Nizasız Kaza, s. 16.

3

Meier, s. 361; Yılmaz, E., s. 1637.