A Comparison on Minority Rights and Indigenous Rights in The Context of Practicing Collective Rights

• Author: Dilan MIZRAK
• Pages: 631-664

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:2 Yıl 2018 631

AZINLIK HAKLARI ile YERLİ HALKLARIN HAKLARININ

KOLEKTİF HAK KULLANIMI ÇERÇEVESİNDE

KARŞILAŞTIRILMASI

A COMPARISON ON MINORITY RIGHTS AND INDIGENOUS RIGHTS

IN THE CONTEXT OF PRACTICING COLLECTIVE RIGHTS

DOI: 10.21492/inuhfd.483168

Dilan MIZRAK**

Özet

‘Azınlık’ ve ‘yerli halk’ değişken, henüz net bir hukuki tanıma kavuşmamış

kavramlardır. Bununla beraber, her iki grup için kabul gören bakış açısı, bulundukları

devlet nüfusunun geri kalanından farklı özelliklere sahip olmalarıdır. Bu farklılık sebebiyle

yaşanılabilecek olası insan hakları ihlallerinin önüne geçmek için söz konusu gruplar

bakımından insan hakları mekanizmalarınca teminat altına alınan hakların kolektif

kullanımı meselesi tartışılmaktadır. Gerek ulusal gerek ulu slararası düzeyde yerli halklara

ilişkin düzenlemeler azınlıklarla karşılaştırıldığında daha net ve fazladır. Ulu slararası ve

bölgesel nitelikli insan hakları mekanizmalarına bakıldığında, kimi adımlar atılmış

olmasına rağmen azınlık hakları hâlâ kolektiflik niteliğini tam olarak sağlayamamıştır.

Uluslararası organlar ve devletlerce; metinlerin azınlık haklarının kolektif kullanımını

öngörmediği savunulsa pek çok hukukçu uluslararası metinlerin dinamik yorumlanması

gerektiğinden hareketle kolektif hakların kullanımının önünde engel olm adığını

savunmaktadırlar. Yerli halkların kolektif hak kullanımıyla ilgili olarak ise, 1980'lerden ve

özellikle 90'lardan itibaren izlenen p olitikada değişiklikler olduğu görülmektedir. Bölgesel

olarak yürütülen çalışmalar neticesinde hazırlanan taslak bildiriler olmakla birlikte, konuya

ilişkin önemli gelişme Birleşmiş Milletler Yerli Halkların Hakları Bildirisinin kabulüdür.

Anahtar Kelimeler: Azınlık hakları, yerli halkların hakları, kolektif hak, self-

determinasyon, özyönetim.

Abstract

‘Minority’ and ‘indigenous peoples’ are variable concepts that have not been

reached to a claer definition. Nonetheless, well accepted perspective for both is to have

 Bu makale, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yazılan ve 18.12.2015

tarihinde savunulan “Bir Etnik Çatışma Yöntemi Olarak Özerklik” başlıklı doktora tezi

esas alınarak hazırlanmıştır.

** Dr. Arş. Gör., Ankara Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Genel Kamu Hukuku Ana Bilim

Dalı. . (E-Mail: dilanmizrak@yahoo.com), (Orcid: 0000-0003-3535-6691)

Makale Gönderilme Tarihi: 15.11.2018 Submitted: 15.11.2018

Makale Kabul Tarihi:31.12.2018 Accepted: 31.12.2018

Dilan MİZRAK

632 Inonu University Law Review InULR Vol:9 No:2 Year:2018

different charecteristics from rest of the p opulation of the state they are bound to. To

prevent human rights violations based upon to this difference, th e issue of collective

practice of rights guaranteed by human rights mechanisms is discussed. In both national

and international dimension, the regulations regarding indigenous peoples comparing with

the ones for minorities are more and clearer. Considering the in ternational and regional

human rights mechanisms, despite some steps, minority rights could not have provided the

quality of collecitivity. In spite of the argument claimed by intern ational organs and states

that, human rights documents do not envisage the collective practice of minority rights,

plenty of jurists argue the opposite. According to them, international documents should

have a dynamic interpretation which gives rise to the idea that there is no prevention on the

collective practice of rights. Relating to the collective practice of indigenous rights, it is

observed that there is a difference after 1980s, especially 1990s in the politics followed.

Beside th e draft declarations prepared as a result of regional actions executed, the most

important development concerning the issue is the ratification of United Natio ns

Declaration on the Rights of Indigenous Peoples.

Keywords: Minority rights, indigenous rights, collective right, self-determination,

self-government.

GİRİŞ

Günümüzde, neredeyse her devlet sınırları içinde azınlık grupları

mevcuttur. Dünyanın belli bölgelerinde, örneğin; Kanada, Amerika,

Avustralya ve İskandinavya'da ise yerli halklar yaşamaktadır. İnsan

hakları sisteminin uluslararasılaşmaya başladığı İkinci Dünya Savaşı

sonrası azınlık ya da yerli halkların hakları koruma mekanizmaları içinde

düşünülmemiş, 1960’lardan ama özellikle de 1990’lardan itibaren bu

grupların hakları tartışılmaya başlamıştır. Bu çalışmada amaçlanan,

konuya ilişkin uluslararası insan hakları belge ve organlarının ne

öngördüğünü, azınlık hakları ve yerli halkların haklarının kolektif

kullanımının hukuken mümkün olup olmadığını tartışmaktır.

I. AZINLIK ve YERLİ HALK KAVRAMLARI

A. Azınlık Tanımı

Azınlık kavramı “merkezi bir devlet biçimi olan mutlak monarşiler

devrinde ortaya çıkmış olup, kavramın ortaya çıkışında rol oynayan

başlıca sınıf burjuvazidir”

1

.

“Burjuva sınıfının serbestçe ticaret yapabilmesi için hem kraldan

hem de kiliseden bağımsız olması gerekli idi. Mevcut din kabul edilen

Katolik mezhebi inancı serbest ticaret önünde engel olduğu içindir ki,

1

ORAN, Baskın: Türkiye'de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat,

Uygulama, İletişim Yay., İstanbul, 2005, s .18.

Azınlık Hakları ile Yerli Halkların Haklarının Kolektif Hak Kullanımı Çerçevesinde Karşılaştırılması

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İnÜHFD Cilt:9 Sayı:2 Yıl 2018 633

burjuvazi protestanlığın ortaya çıkışında rol oynamıştır”

2

. İşkenceyle

karşılaşan ve neredeyse lanetlenen bu yeni mezhebe mensup kişilerin

sayısı ve güçleri kilise ile monarklar karşısında oldukça azdır. “Dünyadaki

ilk azınlık türü de bahsedilen bu gruplar olup dinsel bir azınlık teşkil

etmişlerdir”

3

.

Azınlık kavramının sosyolojik tanımı "bir toplulukta sayısal

bakımdan azınlık oluşturan, başat olmayan ve çoğunluktan farklı

niteliklere sahip olan gruba azınlık denir"

4

şeklinde yapılmaktadır. Ancak,

sayısal niteliğin tanımda yer alması konusunda tartışma mevcuttur; zira,

“örneğin Güney Afrika'da beyaz nüfus siyahlara oranla oldukça az

olmasına rağmen siyahlar azınlıktır; iktidarı ve diğer güç odaklarını elinde

tutan beyazlar olmuştur”

5

.

Hukuki bir kavram olmakla birlikte azınlık kavramının uluslararası

antlaşmalar ve sözleşmelerde tanımlanmadığı görülmektedir. Uluslararası

Adalet Divanının öncülü olan, 1920 yılında Milletler Cemiyeti bünyesinde

kurulan Uluslararası Daimi Adalet Divanı, Arnavutluk'taki azınlık

okullarına ilişkin çok erken bir tarihte verdiği kararında azınlığı "ırk, dil

veya din bakımından çoğunluktan ayrılan nüfus" şeklinde yorumlamıştır

6

;

ancak bu karara rağmen söz konusu nüfus bir grup mu olacaktır, halk mı

ve bu kişiler hangi hakları iddia edebileceklerdir soruları net bir tanım

yapılmasını engellemiştir. Bu sorular devletlerde egemenliği tehlikeye

düşüreceği, azınlık nüfus fazla olursa bunun ayrılmaya gidebileceği

endişesini yaratmaktadır. Bu nedenle de, Uluslararası Adalet Divânı

Statüsü pek çok ülkede onaylanmış olduğu ve insan hakları rejiminde

ciddi gelişmeler yaşandığı halde devletler hukuken kendilerini bağlayacak

herhangi bir azınlık tanımı kabulünden kaçınmaktadırlar

7

.

2

Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. WEBER, Max, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin

Ruhu, Çeviren:Mehmet Ökten, Tutku Yayınevi, İstanbul, 2014.

3

Bkz. ORAN, s. 19.

4

ORAN, s.26.

5

ÇELİK, Ayşe Betül: “Etnik Çatış maların Çözümünde Siyaset Bilimi ve Uyuşmazlık

Çözümü Yaklaşımları” in Beriker, Nimet (ed.), Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar,

Süreçler ve Uygulamalar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, Aralık 2009, s.170.

6

Permanent Court of International Justice: Ser A/B, no.64, 1935, s. 4-36.

7

ARSAVA, Füsün: Azınlık Kavramı ve Azınlık Haklarının Uluslararası Belgeler ve

Özellikle Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 27. Maddesi Işığında İncelenmesi,

(Azınlık Kavramı), Ankara Ün iversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basımevi, Ankara,

1993, s.38-40.