Civil Liability Arising From Robotic Surgeries

• Author: Safak PARLAK BÖRÜ
• Pages: 758-775

Inonu University Law Review – InULR 10(2): 758-775 (2019)

Şafak PARLAK BÖRÜ

758

ROBOTİK CERRAHİ MÜDAHALELERDEN DOĞAN HUKUKİ

SORUMLULUK

CIVIL LIABILITY ARISING FROM ROBOTIC SURGERIES

Şafak PARLAK BÖRÜ*

https://doi.org/10.21492/inuhfd.636507

Makale Bilgi

Gönderilme:22/10/2019

Kabul: 30/12/2019

Özet

Robotik teknoloji tıp biliminde de kendine önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Cerrahi

robotları pek çok tıbbi müdahalede hekimleri destekleyici i şlev görmektedir. Robotik

cerrahi (da Vinci cerrahisi) yeni bir tıbbi tedavi yöntemi olup; pek çok avantajının

yanında, bünyesinde ne gibi ‘olası’ riskler barındırdığı da tespit edilmeye

çalışılmak

tadır. FDA MAUDE veritabanı robotik cerrahi müdahalelerden doğan

zararlarda istatistiksel bir genel bakış oluşturabilmek, zararın kaynağını ve sorumluluk

sujelerini belirleyebilmek açısından yol göstericidir. Bununla birlikte, advers olayların

bildirilmesi

ve kayıt altına alınabilmesindeki yetersizliklere sıklıkla işaret edildiği

görülmektedir. Robotik cerrahide kapsam ve karmaşıklık bakımından çeşitlilik gösteren

medikolegal sorunlar ortaya çıkabilir. Robotik cerrahi müdahalelerden doğan zararlara

ilişkin

hukuki sorumluluğun belirlenmesinde önemli olan husus zararın kaynağıdır.

Ortaya çıkan zararın kaynağına bağlı olarak, hekim, hastane, üretici hukuki sorumluluk

sujeleri olarak karşımıza çıkabilecekleri gibi, bu kişilerin birlikte sorumluluğu da söz

konusu

olabilir. Başta da Vinci robotunun üreticisinin bulunduğu ABD olmak üzere,

robotik cerrahinin giderek yaygınlaştığı ülkeler, farklı yasal düzenlemeleri çerçevesinde,

malpraktis ve ürün sorumluluğu temeline dayanan ancak sorumluluk sujelerinin bazen iç

içe

geçen ilişkileri nedeniyle oldukça karmaşık hale gelen ihtilaflara çözüm bulmaya

çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Robotik Cerrahi,

Da Vinci Robotu,

Malpraktis,

Hekimin

Sorumluluğu,

Ürün Sorumluluğu,

Intuitive Surgical,

Hastanenin

Sorumluluğu,

FDA MAUDE.

Article Info

Received: 22/10/2019

Accepted: 30/12/2019

Abstract

Robotic technology has started to gain an important place in medical science. Surgical

robots support physicians in many

medical interventions. Robotic surgery (da Vinci

surgery) is a new medical treatment method; in addition to its many advantages, what

‘potential’ risks it contains is tried to identify. The FDA MAUDE database provides a

statistical overview of the damage c

aused by robotic surgical interventions and provides

guidance in terms of identifying the source of the damage and t he subjects of liability.

However, inadequacies in reporting and recording adverse events are often pointed out.

In the robotic surgery, the

re may be medicolegal problems that vary in scope and

complexity. What is important in determining the legal liability for damages arising from

robotic surgical i nterventions is t he source of the damage. Depending on the source of

the resulting damage phys

icians, hospitals, producers may appear as legal liability

subjects, as well as the liability of these people together. The countries in which robotic

surgery is becoming widespread, especially in the US, where the manufacturer of the da

Vinci robot is, ef

fort to find solutions to conflicts that are based on malpractice and

product liability but are sometimes complicated by the intertwined relationships of

liability subjects.

Keywords

Robotic Surgery,

Da Vinci Robot,

Malpractice,

Liability of Physicians,

Product Liability,

Intuitive Surgical,

Liability of Hospital,

FDA MAUDE.

Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 U luslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.

* Dr. Öğr. Üyesi, Ankara Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Medeni Hukuk ABD.

sparlak@law.ankara.edu.tr https://orcid.org/0000-0002-9843-6034.

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İnÜHFD 10(2): 758-775 (2019)

Robotik Cerrahi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk

759

I. GİRİŞ

Robotlar yapay zeka ve robotbilimin gelişmesiyle birlikte gitgide günümüz modern

yaşamının bir parçası haline gelmektedir. Hizmetçi robotlar evlerde temizlik işlerini üstlenirken,

asistan robotlar engelli, yaşlı kişilerin günlük yaşamlarında onlara yardımcı olmaktadır. Keşif

robotları insanoğlunun girmesinin tehlikeli olduğu alanlarda inceleme yaparken, endüstriyel

robotlar boyama, monte etme vb. görevleri üstlenmektedir. Robotik sistemler tıp biliminde de

kendisine önemli bir yer edinmiştir. Cerrahi robotları pek çok tıbbi müdahalede hekimleri

destekleyici işlev görürken, ileride bazı tıbbi müdahaleleri de tek başlarına

gerçekleştirebilecekleri ifade edilmektedir. Bu ‘öncü’ robotların -adlarını aldıkları da Vinci,

Sokrates, Zeus gibi- tıp bilimini ve sağlık sektörünü şekillendireceği öngörülmektedir.

Yasakoyucular mevcut yasal düzenlemeler itibarıyla teknoloji ve tıp bilimindeki bu

meydan okumalara hazırlıksız yakalanmışlardır. Ülkemizde robotlara ilişkin henüz yasal bir

düzenleme bulunmamaktadır. Robotların kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan zararların

tazmini açısından uygulanabilecek hükümler mevcuttur. Ancak hız kesmeyen teknolojik

gelişmeler dikkate alındığında, -başta sorumluluk hukukunda olmak üzere- robotların yol

açabileceği farklı hukuki sorunlara çözüm olabilecek yeterlilikte değildir. Dolayısıyla konuya

ilişkin yasal düzenlemelerin yapılması kaçınılmaz hale gelmektedir. Aksi takdirde hukuki

düzlemde ortaya çıkabilecek belirsizlikler teknolojik gelişmelerin önünü kesebilecek; olası bir

geriye gidiş (çalışma konumuz bağlamında) hasta sağlığı ve hasta hakları açısından dezavantajlı

bir durum ortaya çıkarabilecektir. Çalışmamızda robotik cerrahi müdahaleler (RCM) sebebiyle

zarar doğması halinde hukuki sorumluluğun nasıl ortaya çıkabileceği, olası sorumluluk aktörleri

bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

II. ROBOT KAVRAMI VE ROBOTLARIN CERRAHİ MÜDAHALELERDE

KULLANILMASI

A. Robot Kavramı ve Robotun Tarihsel Gelişimi

Robot terimi ilk olarak Çek yazar Karel Capek’in bir tiyatro oyununda karşımıza

çıkmıştır1. Yazar Çek dilindeki robota (angarya) ve robotnik (esir,köle) terimlerinden

esinlenerek makineleri ‘Robot’ olarak adlandırmıştır2. Kavram daha sonraları 1940’lı yıllarda

bilim kurgu yazarı Asimov tarafından şekillendirilmiştir. Yazar robotların davranışlarını

sınırlandıran ve varlıklarının temel dayanağını teşkil eden ünlü Üç Robot Yasası’nı

geliştirmiştir3: 1.Bir robot bir insana zarar veremez ya da zarar görmesine seyirci kalamaz. 2.Bir

robot, birinci kuralla çelişmediği sürece bir insanın emirlerine uymak zorundadır. 3.Bir robot,

birinci ve ikinci kuralla çelişmediği sürece kendi varlığını korumakla mükelleftir.

BM’nin 2005 Robotbilim Raporu’nda robotun tanımı ‘kısmen ya da tamamen otonom

şekilde çalışan tekrar programlanması mümkün bir makine’ olarak yapılmıştır. Mesela; üretim

faaliyetlerinde kullanıma sunulan (endüstriyel) robotlar ya da insanların yararına yönelik

hizmetleri üstlenen robotlar (servis robotları) gibi4. Bir makinenin robot olarak

vasıflandırılabilmesi için aranan temel nitelikler hissetme/algılama, hareket, enerji ve zeka

olarak sıralanmaktadır5. Robot sadece bir yazılımdan ibaret olmayıp, bir makinedir. Bu

bağlamda intelligent agent olarak adlandırılan ve akıllı yazılım olarak ifade edilebilecek

bilgisayar programları tek başına robot niteliğinde değildir. Yine bir robotun bünyesinde insanın

düşünsel sürecinin tekrar inşası olarak da adlandırılan yapay zeka mevcut olabilir ama zorunlu

1 BOZKURT YÜKSEL, Armağan Ebru: ‘Robot Hukuku’, TAAD, 2017, S.29, s.86,

http://yayin.taa.gov.tr/dergiler/taad/taad29.pdf (ET:7.07.2019); BLECHSCHMİTT, Lisa: Die straf- und

zivilrechtliche Haftung des Arztes beim Einsatz roboterassistierter Chirurgie, Baden-Baden 2017, s.21; OĞUZ,

Fatma: ‘Robotik Cerrahi Müdahalelerde Meydana Gelen Malpraktis Sonucu Hukuki Sorumluluk’, in Sert Sütçü (ed.),

Teknolojik Gelişmeler Işığında Tıp Hukuku ve Güncel Sorunlar, Ankara 2018, s.145.

2 BLECHSCHMITT, s.21.

3 Anılan yasalar Asimov’un romanlarında kurguladığı evren için geçerli olmakla beraber, insan-robot etkileşiminde

temel olarak alınmaktadır. Ancak robot biliminde özellikle yapay zekanın da etkisiyle yaşanan gelişmeler ve robotik

sistemlerin uygulama alanının genişlemesiyle, bu kurallara ne derece uyulabileceği de tartışma konusu olmaktadır.

Robotların günümüzdeki seviyeleri tehlikeli bir otonomi açısından yeterli olmasa da, teknolojinin hızı robot biliminin

getirebileceği toplumsal sonuçları öngörebilmeyi gerekli kılmaktadır, https://www.elektrikport.com/teknik-

kutuphane/asimovun-robot-yasalari-ve-yapay-zeka-makinelesen-dunya-2-bolum/12279#ad-image-0 (ET:7.07.2019).

4 BOZKURT YÜKSEL, s.87; PAGALLO, Ugo: The Laws of Robots (Crimes, Contracts and Torts), Law,

Governance and Technology Series, V.10, Springer 2013, s.2.

5 BOZKURT YÜKSEL, s.88 vd.