Business judgment rule in american, german, swiss and turkish law

• Author: Prof. Dr. Hüseyin ALTAS, Yrd. Doç. Dr. Leyla Müjde KURT
• Pages: 207-246

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 207

AMERİKAN, ALMAN, İSVİÇRE VE TÜRK HUKUKUNDA

İŞADAMI KARARI İLKESİ

Yrd. Doç. Dr. Kürşat Göktürk

ÖZET

Ticari hayatın temel hedefi olan kâr elde etme amacı, kaçınılmaz

olarak bilinçli şekilde risk üstlenimini gerektirir. İş adamı kararı ilkesi

(Ticari Takdir İlkesi -Business Judgment Rule-unternehmerisches

Ermessen), anonim şirket yöneticilerinin ticari takdir gerektiren hallerde

üstlenmiş oldukları riskler nedeniyle, belirli şartlar dâhilinde iç ilişki

bakımından sorumluluktan kurtulmalarına olanak sağlayan bir hukuki

kurumdur. Çalışmada ilkenin unsurları ve uygulama esasları hakkında

Amerikan, Alman ve İsviçre hukukları çerçevesinde inceleme yapılmış ve

Türk hukukuyla ilgili değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: İş adamı kararı, Anonim şirket, Anonim şirket

yöneticileri, Anonim şirket sorumluluk hukuku, Ticari risk.

BUSINESS JUDGMENT RULE IN AMERICAN, GERMAN, SWISS

AND TURKISH LAW

ABSTRACT

To make profit is the main goal of commercial life ant it inevitably

requires consciously risk undertakings. Business judgment rule is a legal

institution, which provide for commercial risks irresponsibility under

certain circumstances for joint-stock companies directors and officers. In

this article, its studied to explain the elements and implementation

 Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD Öğretim Üyesi

Yrd.Doç.Dr.Kürşat GÖKTÜRK

208 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011

conditions of business judgment rule in American, German and Swiss law.

The rule is also evaluated for Turkish law.

Keywords: Business judgment rule, Joint-stock company, Joint-

stock company directors and officers, Corporate liability law, Commercial

risk.

GİRİŞ

Anonim şirket yöneticileri, üstlenmiş oldukları görevin bir gereği

olarak netice sorumluluğu altında değildir. Başka deyişle, şirketle olan

sözleşmesel ilişkileri çerçevesinde belirli bir neticeyi gerçekleştirmeyi

değil, kendilerine yüklenilen görevi özenle, en iyi şekilde icra etmekle

yükümlüdürler.

Yöneticiler tarafından yürütülen görevin, ticari hayata ilişkin olması

nedeniyle, belirli ölçüde riskin üstlenilmesi, faaliyetin doğasından

kaynaklanmakta ve kaçınılmaz olmaktadır. Yöneticilerden risksiz

faaliyette bulunmayı beklemek, şirketin kârdan ya da faaliyetlerinden

vazgeçmesini beklemek ile aynı anlamı taşıyacaktır1. Risk, ticareti

karakterize eden bir öğedir. Bu nedenle şirket faaliyetlerinde belli şartlara

riayet edilerek riskin üstlenilmesi, yöneticilerin özen yükümünü ihlal

ettikleri ve dolayısıyla kusurlu oldukları şeklinde yorumlanamaz2. Ancak

ticari faaliyetlerden kaynaklanan riskin üstlenilmesinde, hangi esaslara

riayet edilmiş olması halinde yöneticilerin sorumluluktan kurtulabileceği

konusunda sınırların belirlenmesi gerekmektedir. Kökeni Anglo-Sakson

hukukuna dayanmakla birlikte, Kıta Avrupası hukukunu da etkileyen ve

bahsi geçen sınırları belirleyen ilke, işadamı kararı olarak isimlendirilen

Business Judgment Rule’dir.

İşadamı kararı (Business Judgment) kavramı, kökeni olan Anglo-

Sakson hukukunda içtihatlar vasıtasıyla gelişmiştir. Aynı durum Kıta

1 Aynı yönde Bkz. Merkt, Hanno/Göthel, Stephan R., US-amerikanisches

Gesellschaftsrecht, Frankfurt, 2006, Rn. 847

2 Bu nedenle Amerikan hukukunda kavramın bir kurtarılmış bölge (reservat) ya da

güvenli liman (safe harbou r) tesis ettiğinden bahsedilmektedir. Bkz. Merkt/Göthel, Rn.

843

Amerika, Alman, İsviçre ve Türk Hukukunda İşadamı Kararı İlkesi

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 209

Avrupası hukuk sistemi bakımından da geçerlidir. Bu nedenle kavram

hakkında pozitif hukukta yapılan bir tanım bulunmamaktadır. Fakat

yöneticilerin almış oldukları ticari kararların mahkemelerce

denetlenmesini sınırladığı kabul edilen ilkenin tarihsel gelişim sürecinde

belirginleşmiş iki temel unsuru bulunmaktadır: Yöneticilerin kararı, karara

etki edecek olan hususlar hakkında gerekli araştırma yapılıp, sağlam ve

güvenilir bilgiye dayalı olarak alınmışsa ve karar, alndığı tarihteki şartlara

göre makul kabul edilebiliyorsa, ticari takdir sınırları içerisinde kalacaktır

ve yöneticilerin sorumluluğuna gidilemeyecektir3.

- Terminoloji

“Business Judgment Rule” olarak isimlendirilen ilkenin kelime

anlamlarına sadık olarak Türkçe’ye çevirisi “ticaret yargı kuralı”

şeklindedir. Bir bütün olarak kavramın çevirisi ise “ticari değerlendirme

kuralı” şeklinde olabilir.

6102 s. TTK’nın 369. maddesi gerekçesinde Business Judgment

Rule’nin karşılığı olarak “işadamı kararı” kavramı kullanılmış ve riskin

işadamı kararından doğması halinde, üyenin sorumlu tutulamayacağı

belirtilmiştir. Türk hukuk öğretisinde TTK gerekçesindeki kullanıma

uygun olarak, “işadamı kararı” terimi yaygınlık kazanmıştır4.

Business judgment rule, Alman hukuk çevresinde, corporate

governance ve corpora te compliance gibi Almanca’ya tam anlamıyla

çevirisi mümkün olmayan kavramlardan farklı olarak,

“unternehmerisches Er messen” şeklinde tercüme edilmiş ve İngilizce aslı

kadar yaygın bir kullanıma ulaşmıştır5. Kavramın Almanca karşılığı

Türkçe’ye “işletmeyle ilgili takdir” ya da “işletmesel takdir” olarak

çevrilebilir.

3 Merkt/Göthel, Rn. 852

4 Bkz. Pulaşlı, Hasan, Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Anonim Şirket Yönetim

Kurulu Üyelerinin Özen Yükümlülüğü ve Müteselsil Sorumluluğu, BATİDER, Mart

2009, C. XXV, Sa. 1, (s. 27-63), s. 55; Akdağ-Güney, Necla, Anonim Şirket Yönetim

Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul, 2008, s. 71

5 Aşağıda (C) başlığı altında yapılan açıklamalara bakınız.