BRICS Contingent Reserve Arrangement: A Legal and Institutional Study

• Author: Mete ERDEM
• Pages: 295-350

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 295

BRICS Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesi: Hukuksal ve Kurumsal

İnceleme

Mete ERDEM

ÖZET

1929 Büyük Ekonomik Buhranın yarattığı mali krizin bir daha yaşanma ması için

İkinci Dünya Savaşı Sonunda Bretton Woods sistemi bir uluslararası para/finans hukuku

rejimi yaratmak üzere kurulmuştur. 1973’de sistemin çökmesine rağmen, uluslararası mali

düzen Bretton Woods kurumları IMF ve Dünya Bankasının neoliberal kapitalist

makroekonomik politikaları ile şekillenmeye devam etmiştir. Sermaye piyasalarının

liberalleşmesi dünya ekonomisinde finansal küreselleşmeye yol açmıştır. BRICS yükselen

piyasa ekonomileri ve gelişmekte olan devletlerde ortaya çıkan küresel finans krizlerine bir

tepki olarak global ekonomik idarenin d eğiştirilmesi ihtiyacıyla ortaya çıkmıştır. BRICS

Koşullu İhtiyat Fonu Düzenlemesi, Bretton Woods modeline karşı, yeni uluslararası

finansal mimarinin yapı taşlarındandır.

Anahtar Kelimeler: Bretton Woods, IMF, uluslararası para/finans hukuku,

küresel mali kriz, BRICS Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesi, yeni uluslararası finansal

mimari

BRICS Contingent Reserve Arrangement: A Legal and

Institutional Study

ASBTRACT

The aftermath of the Second World War marked the establishment of the Bretton

Woods system as the legal and institutional framework of the international

monetary/financial order, swith a view to avoiding the repetation of the Great Depression

of 1929. Despite the collapse of the system in 1973, its institutions, IMF and World Bank

continued to shape the international financial system by pursuing macroeconomic policies

based on neoliberal capitalism. As a result, liberalisation of capital markets led to financial

globalisation, thereby causing global financial crises. BRICS has emerged in part as a

reaction to the existing global monetary/financial governance and its failure in crisis

Avukat (İst.Baro), LL.B. (Ist), MA (Ist.), LL.M. (Exon), MPhil (Reading), PhD

(Sheffield), halen Fulbright visiting scholar Georgetown University Law Center

Washington DC. Bu çalışma, TUBİTAK tarafından sağlanan mali d estek ile Max

Planck Uluslararası Hukuk Enstitüsü- Heidelberg’de yapılan araştırmalar sırasında

Amerikan Uluslararası Hukuk Derneği (ASIL), Avrupa Uluslararası Hukuk Derneği

(ESIL) ve Max Planck Uluslararası Hukuk Enstitüsü (MPIL) tarafından 11-12 Aralık

2015 tarihlerinde Heidelberg'te düzenlenen 'BRICS Çağında Transatlantik Eko nomik

İdaresinin Geleceği' konulu uluslararası uzmanlar çalıştayına davetli tartışmacı olarak

yapılan b ir sunumdan geliştirilmiştir. Yazar, İnönü Üniversitesi Genel Sekreteri ve bir

zaman Hukuk Müşaviri olan Av. Metin Bulut’a öneri ve düzeltmeleri için teşekkür

borçludur.

DOI: 10.21492/inuhfd.387923

Mete ERDEM

296 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016

prevention, management and resolution mostly in emerging market economies and

developing countries. The study examines the BRICS Contingent Reserve Arrangement as

one of the building blocks of a ‘new international financial architecture’ as forming against

the Bretton Woods model of legal regulation and institutional governance in international

financial law.

Keywords: Bretton Woods, IMF, international Money/finance law, global

financial crisis, BRICS Con tingent Reserve Arrangement, new international financial

architecture

I. Giriş

2014 tarihinde Brezilya’nın Fortaleza şehrinde toplanan BRICS

(Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) devlet başkanları

altıncı zirvesi, Yeni Kalkınma Bankası Hakkında bir Anlaşma ile BRICS

Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesini Kuran bir Andlaşma’yı imzalayarak,

birlikteliğin kurumsallaşması yönünde önemli bir somut adım atmıştır

1

.

Böylece BRICS içerisinde kurulan ilk uluslararası mali teşkilatın

yapılanması, 2015 yılında Rusya’da yapılan yedinci devlet başkanları

zirvesinde kabul edilen Ufa Bildirisi ile resmen yürürlüğe girmiştir

2

.

Ekonomik bir kriz halinde karşılıklı parasal destek sağlamak amacı güden

bu yeni uluslararası finans mekanizması, küresel anlamda mali güvenlik

ağının bir parçası olarak düşünülmüştür

3

. Ancak bu oluşumun arkasındaki

temel neden, İkinci Dünya Savaşından sonra hukuken uluslararası mali

düzenlemeleri yapmak ve yürütmek üzere kurulan Bretton Woods

örgütlenmesinin işleyişinden tatmin olmayan gelişmekte olan devletler

arasında uzun bir süredir artan memnuniyetsizliğin yol açtığı

şikayetlerdir

4

. Bu durum aslında uluslararası ekonomi hukukunda ticarete

dair çok daha köklü yapısal bir sorunun dışa yansımasıdır

5

. BRICS

devletleri bünyesinde ortaya çıkan Yeni Kalkınma Bankası ve Koşullu

İhtiyat-Fonu Düzenlemesi şeklindeki örgütsel yapılanma, bu anlamda

1

Bkz. Brazilya Dışişleri Bakanlığı BRICS resmi portalı, http://brics.itamaraty.gov.br; the

Agreement on the New Development Bank and the Treaty for t he Establishment of a

BRICS Contingent Reserve Arrangement, metinler için bkz.

http://www.brics.utoronto.ca/docs/

2

Ufa Declaration para.2, VII. BRICS Summit, Ufa, Russia, 9 July 2015,

http://en.brics2015.ru/documents/ ; http://www.brics.utoronto.ca/docs/

3

A.g.e., para.16.

4

A.g.e., para.11.

5

Uluslararası ticarette paranın değişimi be ödemeler dengesine ilişkin temel hususlar için

bkz. Andreas F. Lowenfeld, Inter national Economic Law (Second Edition, Oxford:

Oxford University Press, 2008) 9-19.

BRICS Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesi: Hukuksal ve Kurumsal İnceleme

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:1 Yıl 2016 297

mevcut küresel para mübadele ve dolaşımının idaresi bakımından son

zamanlarda oldukça tartışılan ‘yeni bir uluslararası finansal yapının’ ihdas

edilmesi ihtiyacı ile doğrudan ilişkilidir

6

.

Bu çalışmanın amacı, BRICS Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesini

hukuksal ve kurumsal açıdan incelemektir. Bu çerçevede, Bretton Woods

kurumlarına karşı bir alternatif mahiyetteki bu oluşumun etkisini

değerlendirebilmek için, ilk alt başlık altında gelişmiş batılı ekonomiler

ekseninde uluslararası para ve finans hukukunun ortaya çıkışı, örgütsel

menşei, amaçları ve yapısı tarihsel gelişimi içerisinde kısaca özetlenmiştir.

İkinci alt başlık altında ilk olarak, son yıllarda yaşanan bölgesel ve

uluslararası ekonomik krizler ile küresel mali istikrarsızlığa neden olan

mevcut uluslararası hukuk düzeni içerisindeki yapısal eksiklik ve

yetersizliklerin nasıl yeni bir uluslararası finansal yapılanma ihtiyacı

doğurduğu hususu incelenmiştir. Daha sonra bu düzen içerisinde

‘uluslararası para’ arzının kontrolüne ilişkin temel yapısal sorunların

somutlaştırılmasına çalışılmıştır. Üçüncü alt başlık, klasik laissez-faire

liberal ideolojinin bu kez neoliberal kapitalizm şeklinde küresel olarak

dirilişinin yarattığı finansal krizlere sınırlı anlamda bir tepki olarak ortaya

çıkan BRICS oluşumu ve mali örgütlenmesi içerisinde Koşullu İhtiyat-

Fonu Düzenlemesini kuran Andlaşmanın içerdiği kurumsal yapıya ve bu

yapının işleyişine ilişkin idari hükümlerin incelenmesine ayrılmıştır. Son

bölümde ise, henüz faaliyete geçen Koşullu İhtiyat-Fonu Düzenlemesinin

yeni bir uluslararası finansal düzenin tasarımı içerisinde gelecekteki olası

rolü, etkisi ve cazibesi tartışma konusu yapılmıştır.

Çalışma, son yıllarda ortaya çıkan küresel mali krizlerin ve halen

devam eden bazı devletlerin kamusal dış borçlanma krizinin (sovereign

debt crisis) Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankasının işlevi ve

amaca uygunluğunu bir kez daha tartışmaya açtığını ve Koşullu İhtiyat-

Fonu Düzenlemesinin yeni uluslararası finansal mimarinin bir yapı taşı

olarak bu alanda uluslararası hukukun şekillenmesine sınırlı da olsa

katkıda bulunacağını savunmaktadır.

6

Mayamiko Biziwick, Nicolette Cattaneo & David F ryer, ‘The Rationale for and Potential

Role of the BRICS Contingent Reserve Arrangement’ (2015) 22 South African J. Int’l

Affairs 307-8; Yeni bir uluslararası finansal mimarinin gereği için genel olarak bkz.

Barry Eichengreen, Towar d a New International Fina ncial Architecture: A P ractical

Post-Asia Agenda (Washington, DC: Institute for International Economics, 1999).