Board of judges and prosecutors in turkey

• Author: Prof. Dr. Hüseyin ALTAS, Yrd. Doç. Dr. Leyla Müjde KURT
• Pages: 120-156

Yrd.Doç.Dr.Hayri KESER – Öğr.Grv.Fatma NİYAZİOĞLU

120 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011

Anahtar Kelimeler: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Yargının

Tarafsızlığı ve Bağımsızlığı, Hukuk Devleti, Hak Arama Özgürlüğü,

Anayasa

BOARD OF JUDGES AND PROSECUTORS IN TURKEY

ABSTRACT

The determination of the legal status of the board that will carry out

the appointment of judges and prosecutors, supervision and other

personal works according to democratic legal principles is a vital issue

for modern social life. The authority of these issues should be given to

executive organ for the practibility of independence and assurance of

judges and prosecuters. Otherwise, the value and influence of judicial

independence and assurance would significantly decrease. The status can

not be seen in comply with the principle of the rule of law. The board of

Judges and Prosecutors has been the focus point of criticism since it was

founded. Constitutional amendments accepted with the referendum dated

September 12 2010 could not put an end to the criticism related to this

topic. Through the amendments mentioned, member sources of the board

have been varied and the number of the members has been increased.

Besides, judicial review for the penalties of dismissal of judges and

prosecutors has been opened and supervisory board was included within

the board of judges and prosecutors. The authorities of the minister of

justice related to supervision and inspection of judges and prosecutors

have been assigned to the board. Although some of the amendments are

positive, there are some regulations which do not comply with the

principle of the rule of law

Keywords: High Council of Judges and Prosecutors, impartiality and

independence of the judiciary, the rule of law, right to legal remedies, the

Constitution

1. GİRİŞ

İnsanların temel hak ve hürriyetlerini güvence altına almak ve bu

hakları herkese karşı korumak anayasaların en temel meselelerinden

birisidir. Anayasalar bu durumu sağlayabildikleri sürece meşruluklarını

koruyabilmişlerdir. Bireylerin hem birbirine karşı hem de devlete karşı

korunmaları gerekmektedir. Bireylerin birbirlerine karşı korunması

gerektiği kadar, yasama, yürütme ve yargı organlarına karşı da korunması

gerekmektedir. Keza bireysel hak ve özgürlükleri ihlal edilenlerin hakkını

Türkiye’de Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 121

arayabileceği ve hak ihlalini yapan gerçek ya da tüzel kişiden gerekirse

hesap sorabileceği bir yargı organının varlığı, kişilerin güven içinde

yaşayabilmelerinin en önemli teminatıdır. Bireylerin temel hak ve

özgürlüklerinin korunabilmesi için öncelikle yargının güven içinde

çalışmasının sağlanması gerekmektedir. Hukuk devletinin olmazsa

olmazlarından olan yargı bağımsızlığı, hâkimlerin bağımsızlıkları ile

hâkimlik teminatı denen meslekî statülerinin tam anlamıyla güvence altına

alınmasıyla gerçekleştirilebilmektedir.

Yargı bağımsızlığı, yargı organlarının yasama, yürütme yargı

organlarına ve çevreye karşı bağımsız olması ve karar verirken kimseden

emir almaması ve etkilenmemesi demektir1. Yargı bağımsızlığının

sağlanması sadece mahkemelere bağımsızlık tanınması ile

gerçekleştirilemez. Hâkimlere, kendi meslek ve varlıklarını tehlikeye

atmaksızın her türlü korku ve endişeden uzak olarak görev yapma imkânı

sağlayacak şekilde özlük haklarının güvence altına alınması ve her türlü

maddi ve manevi baskıdan uzak olarak huzur içinde tam bir tarafsızlık ve

serbestlikle görev yapabilmelerine imkân sağlanması gerekmektedir.

Vermiş olduğu herhangi bir karar yüzünden başka bir göreve atanması

veya azledilmesi halinde hâkimin bağımsız ve tarafsız hareket

edebilmesini beklemek gerçekçi gözükmemektedir2.

Hâkimlik teminatı, hâkimler için tanınan bir ayrıcalık değil, onların

serbestçe ve tarafsız olarak hüküm verebilmelerini sağlamak ve

dolayısıyla halka adaletin her türlü baskı ve etkiden uzak olarak dağıtıldığı

konusunda güven vermek amacını taşımaktadır. Burada hedeflenen

hâkimin kişisel faydasından ziyade, kamunun yararının tesis edilmesidir3.

Bunun için hâkimlerin bağımsızlıkları ile hâkimlik teminatını sağlayıcı bir

takım düzenlemeler yapmak ve gerekli sistemleri kurmak şarttır.

Demokrasi ile yönetilen ülkelerde, hâkimlerin bağımsızlığını sağlamak ve

özlük haklarını güvence altına almak amacıyla Yargı Kurulları

oluşturulduğunu görmekteyiz.

1 ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınları, Ko nya-2000, s. 267;

GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitapevi, Bursa-2000, s. 439.

2 ÜNAL, Şeref, Anayasa Hukuku Açısından Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hâkimlik

Teminatı, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara-1994, s. 21; ATAR, s.

268; GÖZLER, s. 441.

3 ÜNAL, s. 22.

Yrd.Doç.Dr.Hayri KESER – Öğr.Grv.Fatma NİYAZİOĞLU

122 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011

2. TÜRKİYE’DE HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK

KURULU’NUN OLUŞUMU

Mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik güvencesi konusundaki

anayasal güvencelerin işlevsel olması, hâkimlerin Adalet Bakanlığı

hiyerarşisine dâhil olmamalarına bağlıdır. Yargı organlarının ayrı ve özerk

düzenlemelerle korunmasının amacı, egemenlik yetkisini kullanan

yargının yasama ve yürütme erkinin etkisinden korumaktır. 1982

Anayasası hâkim ve savcıların özlük işleri hakkında karar vermekle

görevli bulunan kurulları tek çatı altında birleştirerek bu kurula Hâkimler

ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) adı verilmiştir. Türkiye’de

hâkimlerin bağımsızlığını sağlama ve özlük haklarını güvence altına alma

görevini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yerine getirmektedir.

Hâkim ve savcıların özlük işlerinde karar mercii olan bu kurul, 1982

Anayasası dönemine kadar zaman içinde birçok değişikliğe uğramıştır.

2.1. 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Dönemi

1924 Anayasası döneminde, 1926 yılında 766 Sayılı Kanunla

hâkimlerin statüsü düzenlenmiş, 1934 yılında çıkarılan 2556 sayılı

Hâkimler Kanunu ile de hâkim ve savcıların terfi işleriyle görevli bir

“Ayırma Meclisi” kurulmuştur. Ayırma Meclisi, Yargıtay Başkanı’nın

başkanlığında Cumhuriyet Başsavcısı ve dört Yargıtay üyesi ile Adalet

Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanı, Ceza İşleri Genel Müdürü, Hukuk İşleri

Genel Müdürü ve Özlük İşleri Genel Müdürü’nden oluşmaktaydı4.

Ayırma Meclisi hâkimler ve savcılar için ayrı olmak üzere, ayrı grup

halinde görevlendirilmiş, hâkim ve savcıların atamaları Adalet Bakanı

tarafından yerine getirilmiştir5.

Bu dönemde hâkim ve savcılar hakkında tesis edilen işlemlere karşı

yargı yolu kapalı tutulmuştur. Ayrıca anayasaya aykırı düzenlemelerin

iptaline olanak tanıyan ve yasama erkini frenleyecek anayasa yargısının

da bulunmaması yasamanın yargıya müdahalesini olanaklı kılmıştır.

Karma hükümet sistemi esas alınarak düzenlenen 1924 Anayasası’nda,

yargının yasamaya karşı bağımsızlığını sağlayacak hüküm ve kurumlara

yer verilmemiştir6

4 BİNGÖL, İrfan, Yargımız – Yapısı ve Tarihçesi: Oğuzlar, Emeviler, Abbasiler, Moğollar,

Selçuklular, Osmanlılar ve Türkiye'nin Yargı Sistemleri, Ankara-1999, s.73.

5 FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Yetkin Yayınları,

Ankara-2010, s. 194; ÜNAL, s. 71.

6 GÖREN, Zafer, Anayasa Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara-2006, s. 54.