Avrupa Birligi'nin Hedefli Yaptirimlari: Temel Haklarin Korunmasi Temelinde Bir Degerlendirme/Targeted Sanctions of the European Union: An Assessment on the Basis of the Protection of the Fundamental Rights.

• Author: Gocmen, Ilke
• Position: Report

Giris

Avrupa Birligi'nin (AB) hedefli yaptirimlari, (1) Ortak Dis ve Guvenlik Politikasinin (ODGP) "ana araci" veya "gittikce artan merkezi unsuru" olarak sayilan (2) kisitlayici tedbirler / yaptirimlar (3) altinda yer almaktadir. AB, ODGP cercevesinde tematik (terorizm) veya ulke bazli olan ve ucuncu ulkelere, birimlere veya bireylere karsi yaptirim vazeden kararlar almaktadir. Bu tur kararlar ile malvarliginin dondurulmasi veya ekonomik yaptirimlar gibi onlemler vazedildiyse bunlar AB tarafindan uygulamaya konulmaktadir. (4) Bu arka planda, AB'nin hedefli yaptirimlari, bu calisma bakimindan, "gercek veya tuzel kisilere ve gruplara veya devlet disi birimlere yonelik" (5) olan ve AB tarafindan uygulamaya konulan yaptirimlari ifade etmektedir.

AB'nin hedefli yaptirimlari, dogasi itibariyle, bir baska deyisle benimsenme tarzi ve icerigi dikkate alindiginda, temel haklarin korunmasi (6) yonunden ciddi endiseler dogurmaktadir. (7) Genel Mahkeme ve (ozellikle temyizen) Adalet Divani, genel olarak belirtilirse; (i) yaptirim vazeden tasarrufun temel haklar temelinde denetlenebilir olup olmadigi, (ii) savunma hakki, gerekce gosterme yukumlulugu ve etkili yargisal koruma hakki gibi usuli yonlu temel haklar isiginda denetimin nasil ve ne olcude gerceklesecegi, (iii) ornegin yasam hakki ve kotu muamele yasagi gibi mutlak haklar ile ornegin mulkiyet hakki ve is yurutme serbestisi gibi vasifli haklari iceren maddi yonlu temel haklar isiginda denetimin nasil ve ne olcude gerceklesecegi ile ilgili olarak bugune kadar, zaman zaman birbirlerinden farklilasan, kararlar almistir. (8) Bugun geldigimiz noktadaysa Avrupa Birligi Adalet Divani (ABAD), (9) AB'nin hedefli yaptirimlarinin temel haklarin korunmasi ile iliskisine dair bir ictihat hukuku olusturmaya baslamistir.

Iste bu arka planda, bu calismanin amaci, AB'nin hedefli yaptirimlari ile temel haklarin korunmasi arasindaki iliskiyi, bu bakimdan hedefli yaptirimlarin temel haklar isiginda denetiminin standardini ve yogunlugunu ortaya koyabilmektir. Boylelikle AB acisindan, AB'nin hedefli yaptirim kabul ederken hangi temel haklar cercevesinde, hangi gereklilikler ile, ne olcude uyumlu hareket etmesi gerektigi tespit edilebilecektir. Yaptirimin hedefi olanlar acisindan da, hedefli yaptirim ile karsi karsiya kalanlarin hangi temel haklar cercevesinde, hangi gerekliliklerin, ne olcude karsilanmasini bekleyebilecegi tespit edilebilecektir.

Calisma, AB'nin hedefli yaptirimlari ile temel haklar arasindaki iliskiyi ortaya koyma amaci dogrultusunda dort bolume ayrilmistir. Birinci bolumde, AB'nin hedefli yaptirimlarinin ne ifade ettigi, nasil cikarildigi ve hangi turlere ayrilabildigi ustunde durulacaktir. Ikinci bolumde, bir on tespit olarak, AB'nin yaptirimlarinin ve dolayisiyla hedefli yaptirimlarinin temel haklar isiginda denetlenebilir olup olmadigi ve denetlenebilirse ne olcude denetlenebilir oldugu (denetimin standardi) belirlenecektir. Ucuncu ve dorduncu bolumde, sirasiyla, hedefli yaptirimlarin usuli ve maddi yonlu temel haklar isiginda denetiminin nasil ve ne olcude gerceklestigi (denetimin yogunlugu) analiz edilecektir.

Avrupa Birligi'nin Hedefli Yaptirimlari

Oncelikle genel olarak yaptirim; (10) neyi ifade etmektedir, nasil cikarilmaktadir ve hangi turlere ayrilabilir sorulari yanitlanacaktir. (11)

Yaptirimlar, "ana hatlariyla, [ODGP'nin ilgili] amaclarina uygun olarak hedef ulkenin, ulkenin bir bolumunun, hukumetin, birimlerin veya bireylerin politikasinda veya faaliyetinde degisiklige yol acmak amaciyla AB tarafindan vazedilen" onlemler olarak tanimlanabilir. (12) Bu tanimdaki amaclar, politika ve faaliyetler ile onlemler ifadeleri biraz daha acilabilir. ODGP'nin ilgili amaclari, genel olarak, AB'nin dis eyleminin genel amaclarini icermektedir. (13) Ozel olarak ise, yaptirimlar ile ilgili ana amaclar Konsey tarafindan soyle siralanmistir:

- AB'nin degerlerini, temel cikarlarini ve guvenligini guvence altina almak,

- barisi muhafaza etmek,

- demokrasi, hukukun ustunlugu, insan haklari ve uluslararasi hukukun ilkelerini guclendirmek ve desteklemek,

- catismalari onlemek ve uluslararasi guvenligi guclendirmek. (14)

Degisiklige yol acmak istenilen politika ve faaliyetler ise; terorizm, nukleer silahlarin yayilmasi, insan haklari ihlalleri, yabanci topraklarin ilhaki, egemen bir devletin kasitli istikrarsizlastirilmasi olarak belirtilebilir. (15) Yaptirim olarak AB tarafindan alinabilecek onlemler ise; ana hatlariyla silah ambargosu, seyahat yasagi, malvarliginin dondurulmasi ve ekonomik yaptirimlar olarak sayilabilir. (16)

Ikinci olarak, yaptirimlar belirli bir usul takip edilerek cikarilmaktadir. (17) Ilk asama yaptirimi vazetmeyi, ikinci asama vazedilen yaptirimi uygulamayi icerir. Ilk olarak, Konsey, ODGP altinda, (18) Yuksek Temsilcinin onerisi uzerine (19) ve oybirligi ile (20) yaptirimlari vazeden bir Konsey Karari alir. (21) Ikinci olarak, uygulama, ya uye devletler ya AB tarafindan gerceklestirilir. Bir taraftan, Konsey Karari ile silah ambargosu veya seyahat yasagi gibi onlemler vazedildiyse bunu uygulamak uye devletlere duser. Diger taraftan, Konsey Karari ile malvarliginin dondurulmasi veya ekonomik yaptirimlar gibi onlemler vazedildiyse bunu uygulamak AB'ye duser. Bu yonden, Konsey, AB'nin politikalari ve ic eylemleri altinda, (22) Yuksek Temsilci ile Komisyonun ortak onerisi uzerine ve nitelikli cogunlukla gerekli tedbirleri kabul eder. (23) Bu tur bir tasarruf hukuki guvenceler konusunda gerekli hukumleri de icerir. (24)

Ucuncu olarak hedefli yaptirimlar (25) belirli turlere ayrilabilir. Oncelikle, hedefli yaptirim, "AB'yi kisitlayici onlemler vazetme kararina sevk eden politikalar veya eylemler nedeniyle sorumlu oldugu belirlenenleri ve bu tur politikalardan veya eylemlerden yararlanan veya onlari destekleyenleri" hedef alan, (26) bir baska deyisle "gercek veya tuzel kisilere ve gruplara veya devlet disi birimlere yonelik" (27) yaptirimlari ifade eder. Hedefli yaptirimlar, birincisi, hedef listesini yapana gore siniflandirilabilir. Bu bakimdan AB, BM Guvenlik Konseyi tarafindan benimsenen yaptirimlari uyguluyor olabilir (BM temelli yaptirimlar), kendisi yaptirim getiriyor olabilir (ozerk yaptirimlar) veya BM Guvenlik Konseyi'nin benimsedigi yaptirimlara ek yaptirimlar getirebilir (karma yaptirimlar). (28) Ikincisi, hedefli yaptirimlar, ulke veya tematik (terorizm) temelde getirilmis olabilir. (29) Bugun icin AB, tematik (terorizm) bazli 2 adet ve ulke bazli 39 adet yaptirim rejimine sahiptir. (30)

Hedefli yaptirimlar, hedeflenenler ustundeki olumsuz etkileri nedeniyle siklikla temel haklarin korunmasi isiginda sorgulanmistir. Peki, bir on tespit olarak, yaptirimlar ve dolayisiyla da hedefli yaptirimlar temel haklar isiginda denetlenebilir mi, yoksa denetlenemez mi?

Temel Haklarin Korunmasi Isiginda Avrupa Birligi'nin Hedefli Yaptirimlari

Hedefli yaptirimlarin temel haklar isiginda denetlenebilir olup olmadigi meselesi, (31) genel olarak ele alindiktan sonra, BM temelli yaptirimlar ve ozerk yaptirimlar acisindan ayri ayri ortaya konacaktir.

Hedefli yaptirimlarin temel haklar isiginda genel olarak denetlenebilir olup olmadigi iki asamali bir meseledir. Ilk olarak ister BM temelli ister ozerk olsun, hedefli yaptirimlarin temel haklar isiginda denetlenebilir oldugunu veya olmadigini savunanlar bulunmaktadir. Bu gorusleri Hukuk Sozcusu (HS) Maduro'nun Kadi I davasindaki Gorusunde bulmak mumkundur. (32) Bir goruse gore yaptirimlar, ozellikle de BM temelli olanlar, "siyasi mesele" sayilmalidir, mahkemeler herhangi bir yargisal kriter temelinde onlari ele alamayacagindan yargisal denetimden kacinmalidir. (33) Bir baska goruse gore bir onlem sirf ornegin uluslararasi barisi ve guvenligi muhafaza etmek amaci ile alindi diye, bireyler temel haklarindan mahrum birakilamaz, bilakis kamu guvenligine yonelik risk inanci ne kadar yuksekse bireysel haklari goz ardi etmek o kadar kolay olacaktir, bu nedenle tam da boyle durumlarda mahkemeler hukukun ustunlugunden yana durmalidir. (34) Ikinci olarak, hedefli yaptirimlarin temel haklar isiginda denetlenebilir oldugu kabul edildiginde, BM temelli yaptirimlar ile ozerk yaptirimlari birbirinden ayri ele almak gerekebilir. Ozerk yaptirimlar bastan sona AB hukuku icerisinde kaldigina gore (35) tam denetime tabi tutulmalidir, ancak BM temelli yaptirimlar baska bir hukuk sistemi icerisinde benimsenip AB hukuk duzeninde uygulandigina gore yine de tam denetime mi, yoksa dolayli denetime mi tabi tutulmalidir sorusu ortaya cikmaktadir. (36)

Bu arka planda, BM temelli yaptirimlarin temel haklar isiginda denetiminin uygulamadaki gelisimine gecilebilir. Burada Genel Mahkeme ile Adalet Divani, oldukca tartisilmis Kadi davalarinin (37) ilkinde birbirinden ayrilmistir. Kadi I kararinda (38) Genel Mahkeme'ye gore BM temelli yaptirimi uygulamak adina cikarilan Tuzukler "[Birlik] hukuk duzeninin tanidigi temel haklarin korunmasi standardina gore" denetlenemez, (39) cunku "BM ile ilgili uluslararasi hukuk duzeni ile [Birlik] hukuk duzeni arasindaki iliskiye dair...ilkeler", (40) yani BM Sarti uyarinca olan yukumluluklerin uluslararasi hukuk duzeyindeki onceligi ilkesi, (41) yargi yetkisinde boyle bir yapisal sinirlamayi gerektirir. (42) Buna karsin, Genel Mahkeme, "BM Guvenlik Konseyi kararlarinin hukukiligini, dolayli olarak, [insan haklarinin evrensel korunmasi ile ilgili emredici hukumleri de iceren] jus cogens ile uyum yonunden" denetleyebilir. (43) Genel Mahkeme, bu arka planda mulkiyet hakki ve orantililik ilkesi, dinlenilme hakki ve etkili yargisal denetim hakki isiginda yaptigi denetimde herhangi bir ihlal bulmamistir. (44)

Kadi I temyiz kararinda (45) Adalet Divanina gore ise BM temelli yaptirimlar (onu uygulamak icin cikarilan Tuzukler) AB temel haklar rejimi isiginda denetlenebilir. Oncelikle [Birlik] yargisi, "bir uluslararasi organin benimsedigi bir kararin hukukiligini degerlendirmekte, her ne kadar bu denetim o kararin jus cogens ile uyumunu incelemekle sinirli da olsa", yargi yetkisine sahip degildir. (46) Ote...