'At the frontiers' The creation of the national states

• Author: Prof. Dr. Hüseyin ALTAS, Yrd. Doç. Dr. Leyla Müjde KURT
• Pages: 285-326

Ulus Devlet Eseri “Sınırdakiler”

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 285

The idea of national states resulting from the French Revolution

accentuated the ethnic minority problems and is an unsolved left over to

contemporary world. Neither the totalitarian states as e.g. Soviet Union

through suppression nor the democratic states through assimilation could

solve these problems. The ethnic minority problems require an adequate

humanitarian solution by the national states. Many assimilated societies

have irrespective of the permission of the political authority the right for

their cultures, languages and values.

Keywords: Political Concepts, Minorities, Minorities Politics,

National State, European Minorities

1. GİRİŞ

Ulus devletlerin var olan azınlıklar sorunsalı, Birinci, İkinci

Dünya Savaşları yanında ana neden olarak sömürgecilik için başlatılan

savaşları ve onların sonuçları olarak ikili ya da uluslararası sözleşmeleri

sayabiliriz. Özellikle, İkinci Dünya Savaşı sonrası çizilen keyfi sınırlar

ötesinde kalan azınlıklar bugün olduğu gibi, gelecekte de globelleşen

dünyada “siyasal dünyanın” en temel sorunlarından biri olarak kalacaktır.

Bu temel sorunsal, ulus devletin bölüp, sınırlar ötesine attığı aynı halk

grubundan olan kitlelerin, kültürel, siyasal sorunlarının büyüklüğü ya

bilimiyor ya da bilinçli bir şekilde görmezlikten geliniyor. Kalıcı barışçıl

bir dünyanın tesisi için, ulus devletlerin ilk adımı bu sorunsalı tanımak ve

çözüme ulaştırmak olmalıdır.

Fransız devriminden sonra (1789-1799) ortaya çıkan ulus-devlet

fikri, kurulan veya kurdurulan ulus-devletlerde azınlıklar sorunsalını

olduğundan daha da büyüterek ve kötüleştirerek, içinden çıkılamaz bir

halde çagdaş dünyaya miras bırakmıştır. Ne totaliter devletler, Sovyetler

Birliği‘nde olduğu gibi uzun bir süreçte baskı ile ne de demokratik

ülkelerde olduğu gibi asimile yoluyla azınlıklar sorunu

çözümlenememektedir. Azınlıklar sorunu, bir şekilde ulus-devletler

önünde çözümlenmeyi bekleyen bir insanlık sorunu olarak beklemektedir.

Asimile yoluyla sindirilmiş birçok topluluk siyasal otoritenin müsade

ettigi kadar kültürlerini, dillerini ve diğer değerlerini yaşatabilme hakkına

sahiptirler.

Yrd.Doç.Dr.İhsan Yılmaz BAYRAKTARLI

286 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011

En yakın örneğini Avrupa‘nın tam ortasında, eski Yugoslavya‘da

gördük. Devlet otoritesinin zayıflaması ile bu ülkede zoraki birliktelik bitti

ve zoraki göçler, korkunç savaşlar başladı. 17 Şubat 2008 tarihinde

bağımsızlığını ilan eden Kosova ile birlikte yedi egemen devletin

varlığına tanık olduk. Dayatılan Dayton antlaşması ile Bosna-Hersek

devleti de bu egemen devletler içinde yine başlıca üç etnik gruptan

oluşturulan eski Yugoslavya örneği ve adeta dağılmayı bekleyen sunî bir

devlet olarak günlerini saymaktadır.

Böylece görmekteyiz ki, etnik motifli anlaşmazlıkların tehlikesi

ve azınlık ruhunun verdiği ezilmişliğin, bağımsızlığa duyulan özlemin

gücü, eski Yugoslavya‘da ve Sovyetler Birliği‘nin dağılmasından sonra

Kafkasya’da ve Ortaasya’da en korkunç biçimi ile iç savaşlar zoraki

göçler ve insan haklarının linci şeklinde, bu iletişim çagında gözlerimiz

önünde cereyan etmiştir.

Dünya siyasi tarihinde bu kadar önemli yeri olan „millet“ ile

„halk“, „azınlık“ ile „çoğunluk“ kavramlarının tariflerini hangi kriterlere

bağlı olarak yapmak gerekir? Türk diline giren batı kaynaklı kavramlara

ve dolayısıyla adeta ithal edilen sorunlara da çoğu zaman bir başka anlam

yüklenmiştir. İntihal ya da doğrudan ithal sorun ve kavramlar ile

karşılaşan doğu toplumları bu kavramların içini doldurmakta–anlaşılana

kadar- geciktiği veya „doğu“da bilinmeyen bu sorunlar gibi tarifleri de,

çözümleri de „batılı “olmuştur.

„Denn eben wo Begriffe fehlen, da stellt ein Wort zur rechten Zeit

sich ein.“ J. W. Goethe, Faust I. Goethe burada şunu söylemektedir.

Gerçekte nerede bir kavram boşluğu var ise, o yeri tam zamanında başka

bir kavram doldurur.

Bilim adamları, milletler özel hukukunu „azınlıklar“ veya „insan

hakları“ ile ilgili araştırmalarını hemen hemen antik Yunan veya Roma ile

başlatır ve sınırlar. (Salem: 1984, 90-93). Adeta dünya insan hakları tarihi

Avrupa‘nın öncesi ve bugününden ibaretmiş gibi. Bu konuda diğer

ulusların ve uluslararası sistemlerin ve kültürlerin konuya bakışları az da

olsa bilinmekle beraber, Avrupa merkezli bilim ve kültür dünyası dışında

herhangi bir çözüm, „değerini“ yeterince bulamamaktadır.

Ulus Devlet Eseri “Sınırdakiler”

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:2 Sayı:2 Yıl 2011 287

Eski yunan şehir devletleri, kendileri dışındaki halkları ve

azınlıkları barbarlar ve aşağılık yaratıklar olarak görmüşlerdir. Eşitlik diye

bir kavrama asla yer yoktur. Buna karşın, uluslararası hukuk alanında

Romalılarda değişik uygulamalar görülmesine rağmen, diğer uluslar ile

ilişkilerde Romalılarda da eşitlik ilkesinden söz etmek mümkün değildir.

Başka dilleri konuşan uluslar barbarlar olarak görülmemesine karşın,

hukuken bir alt sınıfı temsil etmektedirler.(Salem: 1984, 94).

Balkanlarda 90’lı yıllarda, Sırp’ların, Bosna Hersek’i işgal savaşı

akabinde, orada konuşlanan Türk birligi tarafından, Fojnica kenti

Fransiskan Katolik Kilisesi tamiratı esnasında ortaya çıkarılan, Fatih

Sultan Mehmed’in Fermanı konumuzla doğrudan ilgilidir. Bu belge insan

hakları ve böylece azınlıklar ile alakalı en eski yazılı belge ünvanına sahip

olmuştur. Ferman, Frasız İhtilalinden 326, 1948 Uluslararası İnsan

Hakları Bildirgesi’nden 485, Amerika’ın keşfedilişinden 29 yıl önce

yürürlüğe konmuş olması,2 yeni denebilecek kadar kısa zaman önce

bulunduğundan, henüz bilimsel kaynaklarda hakettigi yeri alamamıştır.

Bu nedenle fermanın burada konu edilmesi, Avrupa merkezli çözüm

önerilerinin „tek“ olmadığını vurgulamak ve insan hakları konusunun

sadece batının ilgi alananında olmadığını belirtmek içindir. Zira

Avrupa’da konu ile ilgili bilinen en eski olarak vurgulanan belge, Viyana

Kongresi (1815) ile Prusya, Rusya ve Avusturya’da yaşayan Polonyalı

azınlıkların haklarını garanti altına alan anlaşmadır. Bu karar dahi Fatih’in

Fermanı’nın yürürlüğe girmesinden 352 yıl sonra alındı. Fatih’in 1463'te

Bosna-Hersek'i fethi sonrası buyurduğu ferman ile Padişah, yerli halkın,

dini ve etnik azınlıkların ve diğer cemaatlerin her türlü haklarının

korunmasını emretmekte ayrıca onları korumaya yemin etmektedir.

Ferman ‘‘Ben Fatih Sultan Han, bütün dünyaya ilan ediyorum ki,

kendilerine bu padişah fermanı verilen Bosnalı Fransiskenler himayem

altındadır ve emrediyorum’’ sözleriyle başlıyor. Bosna-Hersek halkının

himayesi altında bulunduğunu belirten Fatih, bu bölgenin Hıristiyan

halkına ve ibadet yerlerine zarar verilmeyeceği sözü veriyor. Fatih,

2 http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6496B2

AA881EF019F601AD2C14EFC