Aihm içtihatlari baglaminda etkin sorusturma yükümlülügü

• Author: Ars. Gör. Burak BILGE
• Pages: 367-405

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:2 Yıl 2014 367

AİHM İÇTİHATLARI BAĞLAMINDA

ETKİN SORUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Arş. Gör. Burak BİLGE

ÖZET

Çalışmamızın konusu "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları

Bağlamında Etkin Soruşturma Yükümlülüğü" dür. Avrupa İnsan Hakları

Sözleşmesi’nin

1

en temel hükümlerinden biri olan yaşam hakkının ve

demokratik bir toplumun vazgeçilmesi olan işkence yasağının ihlali

halinde taraf devletlerin, söz konusu ihlalleri etkin şekilde soruşturma

yükümlülükleri doğar. Etkin soruşturma yükümlülüğü daha çok

Sözleşme’nin 2. ve 3. maddelerinde düzenlenen yaşam hakkı ve işkence

yasağı ile ilgili olsa da; Sözleşme’nin diğer bazı maddelerinin ihlalinde de

söz konusu olabilir. Ancak bunlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

2

kararlarında belirli bir yoğunluğa ulaşmadığından çalışmamızda inceleme

konusu yapılmamıştır. Çalışmamızda ilk olarak AİHS ve soruşturma

yükümlülüğüne ilişkin genel açıklamalar yapılmıştır. Ardından

Sözleşme’nin 2. ve 3. maddelerinde yer alan yaşam hakkı ve işkence

yasağı hakkında bilgiler verildikten sonra nihayet taraf devletlerin ihlal

edilen bu haklara yönelik nasıl etkin soruşturma yürütmeleri gerektiği

AİHM içtihatları bağlamından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Etkin Soruşturma, AİHM, AİHS, Yaşam

Hakkı, İşkence Yasağı

 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı

Araştırma Görevlisi

1

Çalışmamızın ilerleyen kısımlarında "AİHS" veya "Sözleşme" olarak geçecektir.

2

Çalışmamızın ilerleyen kısımlarında "AİHM" veya "Mahkeme" olarak geçecektir.

Arş. Grv. Burak BİLGE

368 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:2 Yıl 2014

Effektive Untersuchungs Haftung im Rahmen der Rechtsprechung

des europäischen Gerichtshofs für Menschenrechte (EGMR)

ZUSAMMENFASSUNG

Das Thema der Studie ist "Effektive Untersuchungs Haftung im

Rahmen der Rechtsprechung des europäischen Gerichtshofs für

Menschenrechte (EGMR)”. In der Verletzung des Rechts auf Leben und

das Verbot der Folter, sind die Vertragsstaaten verpflichtet, eine effektive

Untersuchung zu durchführen. Grundsaetzlich, wirde eine effektive

Untersuchungsverpflichtung für beider Rechtsfaelle akzeptiert. Auch für

andere Faelle der Verletzung europaeischer Menschenrechtskonvention,

wurde diese Vepflichtung übernommen, doch die Anzahl der Faelle, die

zur Untersuchung führt war nicht ausreichend. İn diesem Zusammanhang

wurde allgemeine Erklaerungen zur europaischen

Menschenrechtskonvention und effektive Untersuchungs Haftung

geleistet. Ausserdem hat man uns agesichts der Überarbeitung,

der Paragraphen zwei (Recht auf Leben) und drei (Verbot der Folter) der

Konvention in Kenntniss gesetzt . Schliesslich wurde die Frage "Wie wird

die entsprechende (Paragraph zwei und drei der Konvention)

Untersuchung durchgeführt" in der europaeischen Komission und den

Vertragssaaten analisyrt. Hier, wird der europaeische Gerichtshof für

Menschenrechte die Rechtsprechung berücksichtigen.

Die Schlüsselwörter: Effektive Untersuchung, Europäischer

Gerichtshofs für Menschenrechte, Europaeische

Menschenrechtskonvention, Rechts auf Leben, Verbot der Folter

I. GENEL OLARAK

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önüne gelen somut olaylar

neticesinde geliştirdiği içtihatlar ile taraf devletlere bazı yükümlülükler

yüklemektedir. Etkin soruşturma yükümlülüğü bu kapsamda

Mahkeme’nin içtihatları ile belirlenmiş olan pozitif bir yükümlülük olarak

karşımıza çıkar. Etkin soruşturma yükümlülüğünden maksat, AİHS'e dâhil

AİHM İçtihatları Bağlamında Etkin Soruşturma Yükümlülüğü

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı:2 Yıl 2014 369

olan haklardan birinin ihlali halinde, iç hukuk kapsamında devletin yetkili

makamlar tarafından gerekli incelemelerin ve araştırmaların yapılarak

sorumluların tespit edilmesi, cezalandırılabilmeleri için adli makamlar

önüne çıkartılmaları, yani etkin bir ceza soruşturmasının yapılmasıdır.

Etkin soruşturma yükümlülüğü ile taraf devletlere ihlal edilen hakka

ilişkin soruşturmanın nasıl, hangi şartlarda ve kimler tarafından yapılacağı

gibi konularda yükümlülükler yüklenmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi özellikle Sözleşme’nin 2.

maddesinde düzenlenen yaşam hakkı ve 3. maddede yer alan işkence

yasağına yönelik ihlal halinde etkin soruşturmadan bahsetmiştir.

Gerçekten de Mahkeme’nin bu konuda vermiş olduğu birçok karar

bulunmaktadır. Çalışmamız içerisinde bu kararlara değinilmiştir. Bununla

birlikte hemen belirtelim ki etkin soruşturma yükümlülüğü Mahkemenin

bazı kararlarında 13. maddede düzenlenen etkili başvuru hakkı

kapsamında değerlendirilmiştir. Ancak bazı kararlarda da Sözleşme’nin 2.

ve 3. maddelerinden kaynaklanan pozitif bir yükümlülük olarak izah

edilmiştir

3

.

Yaşam hakkı ve işkence yasağı ulusal ve uluslararası birçok kanun

ve sözleşme kapsamında düzenlenmiş ve koruma altına alınıştır. Yaşam

hakkının insanın sahip olduğu vazgeçilmez, devredilmez mutlak bir hak

olması ve diğer hakların adeta temelini oluşturması, bununla bağlantılı

olarak kişinin vücut tamlığıyla birlikte insanın onurunu koruyan işkence

yasağında etkin soruşturmanın yapılması zorunluluğu devletin ihmal

etmemesi ve özenle yürütmesi gereken sorumluluklardan biridir. İşte etkin

soruşturma yükümlülüğünün önemi bizatihi bu hakların taşıdığı önemden

kaynaklanmaktadır

4

.

II. KONUYA İLİŞKİN KAVRAMLARIN AÇIKLAMASI

Etkin soruşturma yükümlülüğünün kapsamını Sözleşme’de

düzenlenmiş olan haklar oluşturmaktadır. Soruşturmanın usulü ise

3

ŞENOL, Cem; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Etkin Soruşturma

Yükümlülüğü, İstanbul 2013, s. 2-3.

4

AİHM, Akkoç/Türkiye Kararı, 10/10/2000 tarih, Başvuru No: 22947/93