According to turkish commercial code numbered 6102 commercial books

• Author: Yrd. Doç. Dr. Nihat TASDELEN
• Pages: 258-294

Yrd.Doç.Dr. Nihat TAŞDELEN

258 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012

ACCORDING TO TURKISH COMMERCIAL CODE NUMBERED

6102 COMMERCIAL BOOKS

ABSTRACT

In this study, commercial books are examined according to New

Turkish Commercial Code. It is important to keep this records for

merchants, tax terms for the State and creditors. Commercial books are

important for Turkish Commercial Code, Turkish Code of Civil Procedure

and Code of Execution and Bankruptcy. Because of this importance;

questions such as which books these are, who has to keep these records,

how to keep these records, how these books must be registered, how to

hide these books and conclusive force of these books are tried to be

explained in this study.

Commercial books are prescribed by Turkish Commercial Code. In

terms of issues like comprehension and register time of these books, Code

of Tax Procedure has to be included by reference. Also rules for keeping

these books are organized by Turkish Commercial Code in the articles 64,

65 and 88. It is an obligation to keep commercial books for merchants, for

those assumed to be merchants and for those responsible like merchants.

This obligation starts with gaining these functions and ends with

cancellation from commercial register.

Commercial books needs openning confirmation. This confirmation

is given by public notary. For companies, this confirmation may be given

by commercial register manager at the beginning. These books have to be

kept for 10 years since the ending of last record of calender year. If these

books are lost, notice of loss must be taken from the court. Evidentary of

commercial books is organized by Turkish Code of Civil Procedure in the

article 222 –not by Turkish Commercial Code- and accepted as an

appraisal evidence.

Keywords: Commercial Books, Confirmation of Commercial

Books, Conclusive Force and Evidentary of Commercial Books.

6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’na Göre Ticari Defterler

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012 259

I.GENEL OLARAK

6762 sayılı Türk Ticaret Kanununu yürürlükten kaldıran 6102 sayılı

Türk Ticaret Kanununun1, Ticari İşletme Kitabında getirdiği en fazla

değişikliğin –eTTK’dan aktarılmayan hükümler ile yeni getirilen

hükümler dikkate alındığında- ticari defterler kısmında olduğu

söylenilebilir2. Yeni Kanun, ticari defterlerin tutulmasını tacirlere bir

yükümlülük olarak yüklemektedir (m. 18/1, 64/1). Ticari defterlerin nasıl

tutulması gerektiğine dair düzenleme getiren 64. maddenin 1. fıkrası

incelendiğinde, bu yükümlülüğün konma sebebinin “tacirin işletmesiyle

ilgili işlemlerde ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve

alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri ortaya

koymak” olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte; ticari defterlerin

tutulmasında, hem defeterleri tutmakla yükümlü tacir hem de devlet

bakımından yarar bulunduğu açıktır. Tutulacak defterler, tacire

işletmesinin mali durumu hakkında bilgi sahibi olma; devlete de vergi

alacağının tespit ve tahsilinde kolaylık sağlamaktadır.

Ticari defterlerin, üçüncü kişiler açısından ise alacaklarının varlığı

ve miktarı itibariyle yararlı olduğu rahatlıkla ifade edilebilir. Defterler bir

anlamda tacirin ödeme kabiliyeti hakkında da fikir vermektedir. Bu husus,

özellikle sermaye ortaklıkları açısından önemlidir3. Ayrıca, her ne kadar

Türk Ticaret Kanunu’ndan çıkarılıp Hukuk Muhakemeleri Kanunu

kapsamına dâhil edilmiş olsa da, ticari defterlerin, ticari faaliyetinden

kaynaklanan uyuşmazlıklarda ispat açısından tacire sağladığı katkıyı da

göz ardı etmemek gerekir4. Keza hileli ve kusurlu iflasın tespitinde de

defterlerdeki kayıtlar önemli bir işleve sahiptir.

1 13.01.2011 tarihinde TBMM Genel Kurulu‘nda kabul edilen, 14.02.2011 tarih ve 27846

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yasalaşan, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe

giren bu kanunun getirdiği değişikliler hakkında bkz. Bkz. Or tan, N. : “Türk Ticaret

Kanunu Tasarısı’nın Ticari İşletme Hukukuna İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi”,

Hukuki Perspektifler Dergisi, Sy. 4, Ağustos 2005, s. 23 vd.; Kayar İ. : “TTK Tasarısının

Ticaret Sicili, Ticari Defterler ve Cari Hesap Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Yeditepe

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt II, Sayı: 1 Yıl. 2005, s. 353 vd., Şua, İ.H. :

“Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Ticari Defterlere Getirilen Yenilikler ve

Değerlendirilmesi”, Adalet Dergisi, Sy. 27, Ocak 2007, s. 237 vd.

2 Bu yöndeki tespit için bkz. Kendigelen, A. : Yeni Türk Ticaret Kanunu, Değişiklikler,

Yenilikler ve İlk Tespitler, İstanbul 2011, s. 70,71.

3 Wörlen, R. : Handelsrecht mit Gesellschaftsrecht, 10. Auflage, Köln 2010, s. 101, No

228.

4 Ticari defterlerin tutulmasındaki amaç ve sağladığı yararlar açısından bkz. Mimaroğlu, S.

K. : Ticaret Hukuk Birinci Cilt İşletme Hukuku, Üçüncü Baskı, Ankara 1978, s. 421 vd.;

Yrd.Doç.Dr. Nihat TAŞDELEN

260 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012

Defterlerdeki kayıtlardan işletmenin mali durumu izlenebildiğinden

işletmeyle ilgili planlamaların yapılmasında, yatırımların yapılıp

yapılmayacağına dair kararların alınmasında, kredi temininde ve işletmede

çalışanlarla ilgili kararların verilmesinde de bu defterlerin yol gösterici

olduğunu ifade etmek mümkündür5.

Ticari defterlerle ilgili hükümler, Türk Ticaret Kanununun 1.

Kitabının beşinci kısmında 64 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Sözü

edilen maddelerde, ticari defterlerin tutulması yükümlülüğü, hangi

defterlerin tutulacağı, defterlerin nasıl tutulacağı, envanterin, bilançoların,

finanasal tabloların çıkarılması, düzenleme ve değerleme ilkeleri,

defterlerin saklanılması, ibrazı, suret alınması, teslimi, incelenmesi ve

Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun6 yetkisi

sırayla kaleme alınmıştır.

Bu çalışmada yukarıda sıralanan düzenlemelerin hepsine

değinilmeyecektir. Özellikle Mali Hukuku daha fazla ilgilendiren

envanterin çıkarılması, bilançoların hazırlanması ve finanasal tabloların

düzenlenmesi ele alınmayacaktır. Bunun yanında, TTK’da

düzenlenmemiş olmasına rağmen, konu başlığının dışına çıkılarak, yakın

ilişkisi nedeniyle HMK’da düzenlenen ticari defterlerin ispattaki rolü

üzerinde durulacaktır.

II. Ticari Nitelikte Kabul Edilen Defterler

Türk Ticaret Kanunun ticari nitelik tanıdığı defterler, 64. maddenin

3. ve 4. fıkralarında düzenlenmiştir.

Bu iki fıkra birlikte değerlendirildiğinde, ticari işletmenin

muhasebesiyle ilgili olan yevmiye defterinin, defteri kebirin ve envanter

defterinin yanında ticari işletmenin muhasebesiyle ilgisi olmayan, sadece

bazı konularda karine oluşturan, ispatta önemli bir işleve sahip olan pay

Karayalçın, Y. : Ticaret Hukuku Dersleri I. Giriş-Ticari İşletme, İkinci Baskı, Ankara

1960, s. 236 vd.; Muhasebe Hukuku, Ankara 19 88, s. 61,62; Arkan, S. : Ticari İşletme

Hukuku, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Hazırlanmış Onbeşinci Baskı, Ankara

2011, s. 333; Bahtiyar, M. : Ticari İşletme Hukuku, 12 . Bası, İstanbul 2012, s. 152,153;

Bilgili, F./Demirkapı, E. : Ticaret Hukuku Derslari, Bursa 2012, s. 237; Gençtürk, M. :

Ticari Defterlerin Delil Niteliği, İstanbul 1997, s. 8 vd.; Karahan, S. : Ticari İşletme

Hukuku, Güncellenmiş 20. Baskı, Konya 2011, s. 257; Doğanay, İ. : “Türk Ticaret

Kanununun, Ticari Defterlerle İlgili Hükümleri Üzerinde Bir İnceleme”, Batider, Cilt VI,

1971, s. 1, 2.

5 Bkz. Bülow, P. : Handelsrecht, 6. Auflage, Heidelberg 2009, s. 81, No 257.

6 660 sayılı KHK. İle kurulan bu kurum için bakz. 02.11. 2011 tarih ve 28103 Sayılı R.G.