Abandoned property in terms of law of property and judicial decisions

• Author: Prof. Dr. Veysel BASPINAR
• Pages: 62-111

Prof. Dr.Veysel BAŞPINAR

62 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012

ABANDONED PROPERTY IN TERMS OF LAW OF PROPERTY

AND JUDICIAL DECISIONS

ABSTRACT

With Ottoman Empire getting into World War One, series of

regulations as in laws, directories, and other statues have been put into

effect to deal with inner riots. Those who compile with the conditions in

the conventional law have been acknowledged as refugee and missing,

and their belongings have confiscated by government as if they are

disclaimed. However whose belongings that have left the country

properly, and whose belongings that have left after Lausanne Treaty has

been concluded have not acknowledged as disclaimed and confiscated. On

the other hand, at the republican era new regulations relating those assets

have been made, and notices, invitations have been put out. Assets of

those who compiled with invitations have given back to their owners.

Assets of those who did not compile with invitations and did not come

back to get their belongings, has kept in safe custody until 1928, and after

that date included into government budget.

According to current positive law and a decision of Constitutional

Court assets anymore cannot be returned to their owners before 6 August

1924. On this subject, Court of Appeals and Council of State have many

decisions.

Keywords Abandoned property, publicity of land registry, public

policy, prescription, Lausanne Treaty

I. GİRİŞ

Son zamanlarda “Emval-î Metrûke”1 olarak nitelendirilen malların,

eski sahiplerinin dava açarak, kendilerine iade edilmesini talep ettikleri

sıklıkla görülmektedir. Bu yola başvuranlar taleplerine gerekçe olarak,

Anayasa m. 35, 36, 10 ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 1 Nolu Ek

Protokolu m. 1’i göstermektedirler. Çünkü hak arama hürriyeti AY. m. 36

ile temel hak ve hürriyetler arasına alınmıştır. Ancak, bu konuda açılan

1 Kavram hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. KARDEŞ, Salahaddin; “Tehcir” ve Emval-i

Metrûke Mevzuatı, Ankara 2008, sh. 3 vd; BAKAR, Bilal; Ermeni Tehciri, Ankara

2009, sh. 78 vd; AYTAÇ, Önder; Emval-î Metrûke, Ankara 2012, sh.1 vd.

Eşya Hukuku ve Yargı Kararları Açısından Emval-i Metrüke

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012 63

davada hâkimlerin konuyu değişik açılardan inceleyerek bir sonuca

varmaları gerekir. Bunlar arasında emval-î metrûkenin iadesine engel olan

kanun hükümlerinin mevcut olup olmadığının araştırılması görevi de

bulunmaktadır. Aşağıda bu taleplere, gerek emval-i metrûke mevzuatı2 ve

gerekse yürürlükte olan Türk hukuku çerçevesinde cevaplar aranacaktır.

Türk hukukunda emval-î metrûkenin, dava açan eski sahibine

iadesine engel olan pek çok hüküm bulunmaktadır. Bunlardan büyük bir

kısmı kanun3, TBMM Kararları4, nizamname5 ve kararnameler6,

2 Doktrinde bazen emval-î metrûke kanunları, bazen ise emval-î metrûke mevzuatı deyimi

kullanılmaktadır. Emval-i metrûke ile ilgili düzenlemeler, Osmanlı Devleti ve Türkiye

Cumhuriyeti döneminde kabul edilen 7 adet kanundan ibaret değildir. Gerçekten de,

emval-i metrûke ile ilgili olarak, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde,

aşağıda isimleri tek tek zikredilen kanunların yanında, yine isimleri ile anılan

nizamname, kararnameler, TBMM kararları, talimatnameler, genelgeler yürürlüğe

konulmuştur. Bunların yanında konu ile ilgili olarak, Anayasa Mahkemesi Kararı,

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları, Yargıtay’ın ve Danıştay’ın pek çok kararı

bulunmaktadır. Bu sebeple çalışmada emval-i metrûke mevzuatı deyimi tercih edilmiştir.

3 Emval-i metrûke kanunları tarih sırasıyla şöyledir: 1) “Vakt-i Seferde İcraat-ı Hükûmete

Karşı Gelenler İçin Cihet-i Askeriyece İttihaz Olunacak Tedabir Hakkında Kanun -u

Muvakkat”, 2) “Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın Emval ve Düyun ve Matlûbat-ı

Metrûkesi Hakkında Kanun-u Muvakkat”, 3) “Ahar Mahallere Nakledilen Eşhasın

Emval ve Düyu n ve Matlûbat-ı Metrûkesine Mütedair 17 Zilkade 13 33 Tarihli Kanun-u

Muvakkatin İkinci Maddesinin Birinci Fıkrasına Mezeyyel İbare Hakkında Kanun-u

Muvakkat”, 4) 20.04.1338 tarihli ve 224 sayılı “Memealik-i Müstahlâsadan Firar ve

Gaybubet eden Ahalinin Emval-i Menkule ve Gayrimenkulelerinin İdaresi Hakkında

Kanun”, 5) 15.04.1339 tarihli ve 333 sayılı “Ahar Maha llere Nakledilen Eşhasın Emval

ve Düyûn ve Matlûbat-ı Metrûkesi Hakkındaki 17 Zilkade 1333 ve 13 Eylül 1331 Tarihli

Kanun-u Muvakkatin Bazı Mevaddı ile 20 Nisan 1338 Tarihli Emval -ı Metrûke

Kanununu Muaddil Kanun”, 6) 28.05.1928 tarihli ve 1331 sayılı “Mübadil,

Gayrimübadil, Muhacir ve Saireye Kanunlarına Tevfikan Tevzi veya Adiyen Tahsis

Olunan Gayrimenkul Emvalin Tapuya Raptına Dair Kanun”, 7) 28.05.1928 tarihli ve

1349 sayılı “Emval-i Metrûke Hesab-ı Cariyelerinin Bütçeye İrat Kaydına Dair Kanun”.

Kanun metinleri için bkz. KARDEŞ, Emval, sh. 17 vd.

4 Bkz. 1) 18.03.1929 tarihli ve 142 sayılı, “24 Mayıs 1928 Tarih ve 1331 Numaralı

Kanunun Altıncı Maddesinin Tefsiri”, 2) 02.06.1929 tarihli ve 146 sayılı, “24 Mayıs

1928 Tarih ve 1331 Numaralı Kanunun Yedinci Maddesinin Tefsiri”, 01.10.1935 tarihli

899 sayılı “1331 Numaralı kanunun Yedinci ve İcra ve İflâs Kanununun Otuz Üçüncü

Maddesine Dair Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararı”. Metinler için bkz. KARDEŞ, sh.

117 vd.

5Bkz. “13 Eylül 1331 tarihli Kanun-u Muvakkatin Suver-i İcraiyesini Mübeyyin

Nizamname”.

6 Bkz. 1) “Ahar Mah allere Nakledilmiş Olan Eşhasın 17 Zilkade 1333 Tarihli Kararname

Mucibince Tasfiyeye Tâbi Tutulan Emvali Hakkında Kararname”, 2) 1 2.03.1338 tarihli

ve 1483 sayılı “Kayıp Durumda Olan Gayrimüslim Unsurların Gönderecekleri

Vekâletnamelerin Kabul Edilmemesi Hakkında Kararname”, 3) 31.10.1338 tarihli ve

Prof. Dr.Veysel BAŞPINAR

64 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:3 Sayı:1 Yıl 2012

talimatnameler7, genelgeler8 ve nihayet Anayasa Mahkemesi kararı,

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ve Yargıtay ve Danıştay kararlarından

meydana gelen yargı kararlarıdır. Aşağıda bunlar; tapu sicilinin aleniyeti

(kamuya açıklığı), emval-î metrûke mevzuatı hükümleri ve taşınmazın

eski sahibine iadesine engel hükümler açısından ayrımlara tâbi tutularak

değişik başlıklar altında kısaca ele alınmıştır. Son başlık kendi içerisinde

810 sayılı Kanun, 501 sayılı Tefsir Kararı, 1515 sayılı Kanun, TMK. m.

713 (TKM. m. 639) alt ayırımlara tâbi tutulmuştur. Nihayet, emval-î

metrûke yargı kararlarına da yansıdığından, bu konudaki incelemeler,

1954 sayılı “Başka Mahallere Nakledilen Kişilerin Terk Edilmiş Malları Hakkında 17

Zilkade 133 Tarihli Kanunun Uygulama Biçimine Dair 26 Teşrinie vvel 1331 Tarihli

Tüzüğün Bazı Maddelerini Değiştiren Kararname”, 4) 29.04.1339 tarihli ve 2453 sayılı

“İstanbuldan Kaçan ve Kaybolan Kişilerin Taşınır ve Taşınmaz Malları Hakkında

Yapılacak İşlemlere Dair Kararname”, 5) 28.06.1339 tarihli ve 2559 sayılı “Kayıp

Durumda Bulunan Gayrimüslimlerin Hepsinin Gönd erecekleri Vekâletnamelerin Kabul

Edilmemesine Dair Kararname”, 6) 20.07.1340 tarihli ve 771 sayılı “Anadolu’da İkamet

Ettiği Mahalden Hükûmetin İznini Alarak Ayrılanların Mallarının, Terk Edilmiş

Mallardan Addedilmemesi Hakkında Kararname”, 7) 12.11.1340 tarihli ve 1120 sayılı

“771 Numaralı Kararnamedeki “Anadolu” Tabirinin “Türkiye” Olarak

Değiştirilmesinin Kabul Edilmiş Olduğuna Dair Kararname”, 8) 18.01.1341 tarihli ve

1368 sayılı “Cumhuriyet Hükûmetinin İzniyle Seyahat Etmiş Olanların Mallarının Terk

Edilmiş Mallardan Addolunamayacağına Dair Kararname”, 9) 05.02.1341 sayılı ve

1510 sayılı “Lozan Antlaşmasının Kabul Edildiği Tarihten Sonra Gitmiş Olanların

Taşınmaz Mallarına Müdahale Edilmemesi Hakkında Karar name”, 10) 15.07.1341

tarihli ve 2208 tarihli “Mübadeleye Tâbi Olmayan Kayıp Kişilerin Bankalardaki

Mevduatına Konulan İdarî Haczin Kaldırılması Hakkında Kararname” , 11) 30.09.1341

tarihli ve 2673 sayılı “Kayıp Kişilere Ait Madenler İmtiyaz, Hisse ve Haklarının Feshi ve

İptali Hakkında Kararname”, 12) “13 Eylül 1331 Tarihli Kanun ile Bu Kanunun Ba zı

maddelerini Değiştiren 15 Nisan 1339 Tarihli Kanunun, Lozan Antlaşmasına Göre

Uygulama Biçimini Temin Amacıyla Düzenlenmiş Olan Talimatnamenin Kabulüne Dair

Karar name”, 13) 17.07.1927 tarihli ve 5451 sayılı “13 Ha ziran 1926 Tarihli

Talimatnamenin Bazı Maddelerini Değiştirmek Üzere Hazırlanan Talimatnamenin

Yürürlüğe Konulması Hakkında Kararname”, 14) 24.10.1927 tarihli ve 5764 sayılı

“Kayıp Kişilerin Lozan Antlaşmasının Akdedilmesinden Sonra Taşınmaz Malların

Terhini Yoluyla Tahakkuk Eden Alacaklarının Takip ve Tahsil Olunması Hakkında

Karar name”. Kararname metinleri için bkz. KARDEŞ, sh. 125 vd.

7 Bkz. 1) “29.03.1339 tarihli ve 2391 sayılı “Bilad-ı Meşgûleden Olan İstanbul’dan Firar

ve Tegayyüp Ed en Eşhasın Emval-i Metrûkesi hakkında Talimatname ”, 2) “13 Eylül

1331 Tarihli Kanun-u Muvakkat İle İşbu Kanunun Bazı Mevadını Muadil 15 Nisan 1339

Tarihli Kanunun Suver-i Tatbikiyesini Mübeyyin Tali matname”, 3) 13.06.1926 tarihli ve

3753 sayılı Talimatname”. Talimatname metinleri için bkz. KARDEŞ, sh. 153 vd.

8 Bkz. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün, 1) 31.10.1983 tarihli ve 1456 sayılı

Genelgesi, 2) 29.06.2001 tarihli ve 2001/7 sayılı Genelgesi; Maliye Bakanlığı’nın

29.11.1949 tarihli ve 714 sayılı Genelgesi. Genelge metinleri için bkz. ÜNAL, Şeref;

Uluslararası Hukuk Açısından Ermeni Sorunu, Ankara 2011, sh. 445 vd.