3 years of individual application: human rights record ? favourable examples/practises/approaches

• Author: A.Burak BILGIN
• Pages: 130-210

A.Burak BİLGİN

130 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015

3 YEARS OF INDIVIDUAL APPLICATION: HUMAN RIGHTS

RECORD – FAVOURABLE

EXAMPLES/PRACTISES/APPROACHES

ABSTRACT

The question whether the individual application/constitutional

complaint mechanism (that was introduced to Turkish law in 2010 and has

been implemented since the last quarter of 2012) would be effective for

the protection of human rights, as well as the Constitutional Court would

be able to perform in a manner that would contribute for the protection of

rights and freedoms, has been attracted attention by the legal and political

agenda of the country. The past three years have generated sufficient

accumulation of cases to deliver a positive and negative balance-sheet.

Having regard the three years’ balance sheet it can be claimed that the

Constitutional Court have conducted over-average performance in spite of

the existence of unfavourable examples. The article, excluding the matters

regarding the rule of exhaustion, deals with the constructive/favourable

approaches and practices that the Constitutional Court, in three years of

practise, has developed and established with regard to individual

application mechanism.

Keywords: Three years of individual application, effective

protection of human rights, favourable examples/approaches

GİRİŞ

1

Bilindiği gibi, 2010 yılında referandum sonucu yürürlüğe giren

anayasa değişiklikleri kapsamında Türk Hukukuna giren bireysel başvuru

müessesesi, ilgili yasal düzenlemelerin tamamlanmasının ardından Eylül

2012’de uygulamaya geçmiştir. Başka ülkelerde uzun yıllardır uygulaması

olan bu mekanizma, ülkemizde insan haklarının etkili bir şekilde

korunması hedefine katkı sağlayıp sağlamayacağı genel sorusu içinde bir

1

Bu makale, ‘’olumlu’’ yaklaşım ve uygulamalara ayrılmış olup; bu süreçteki ‘’olumsuz’’

uygulama ve yaklaşımlar, bu dergide ayrı bir makalede ele alınmıştır.

Bireysel Başvuruda 3 Yıl: Bir İnsan Hakları Karnesi - Olumlu Örnekler/Uygulamalar/Yaklaşımlar

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015 131

çok yönden incelenmekte ve tartışılmaktadır. Geçen üç yıl, tüm bu

meselelerin bir ilk değerlendirmesini yapmak adına yeterli verileri

sunmaktadır. Gerek kabul edilebilirlik kriterleri ve bilhassa da bu

kapsamda diğer başvuru yollarının tüketilmesi koşulu, gerek hak ve

özgürlüklerin özne, kapsam ve sınırlarının nasıl yorumlandığı konularına

dair sağlıklı değerlendirmeler yapmak için yeteri kadar içtihadi birikimin

oluştuğu söylenebilir.

Bu sorular, bireysel başvurunun en genel manasıyla ‘’etkinliği’’

noktasında konuşulacak pek çok meselenin bulunduğunu göstermektedir.

Bu çalışmada hedeflenen husus, geçen üç yıllık uygulama neticesinde

insan hak ve özgürlükleri adına kaydedilen olumlu gelişmelere dair bir

karne çıkarmaktır. Hemen belirtelim ki, çalışmanın, 3 yıllık süreç içinde

Anayasa Mahkemesi’nin insan hak ve özgürlükleri adına vermiş olduğu

tüm müspet kararları irdelemek ve okuyucunun dikkatine sunmak gibi bir

kaygısı ve iddiası yoktur.

2

Elbette Mahkeme’nin burada incelenecek

kararlarından başka insan hakları adına müspet kararları da vardır. Fakat

bizim ilgi alanımızda olacak olanlar, insan haklarının korunup

geliştirilmesi adına olumlu örnek teşkil edebilecek nitelikteki tespit,

yaklaşım, uygulama ve argümanlardır.

3

Bu süreçte Mahkeme, ifade ve basın özgürlüğünden özel yaşamın

gizliliği hakkına; toplanma ve örgütlenme hakkından din ve vicdan

özgürlüğüne; yaşam ve maddi-manevi varlığın bütünlüğü hakkından adil

2

Böyle bir çalışma için bkz.: Tolga Şirin, Üçüncü Yılda Bir Bilanço: Türkiye Anayasa

Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) Usulünün ve Kararlarının

Değerlendirilmesi; Ece Göztepe, Alman Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında

Türk Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarının Değerlendirilmesi;

Serkan Cengiz, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Temel Hak ve Özgürlükleri

Koruma Standardı Açısından İki Yıllı k Anayasa Şikayeti Uygulamasının

Değerlendirilmesi (Kamu Hukukçuları Platformu’nun 30-31 Mayıs 2015 toplantısında

sunulan bildiriler). Bildirilere şu adresten ulaşılabilir:

http://www.kamuhukukculari.org/?sayfa=toplanti_bildiriler&id=5, Erişim Tarihi:

23.10.2015. ,

3

Yukarıda belirttiğimiz gibi, bu üç yıllık süre içinde insan hakları adına olumsuz örnek

teşkil edebilecek tespit, yaklaşım, uygulama ve argümanlara da rastlanmaktadır. Bunlar,

bu dergideki ayrı bir makalenin konusu olmuştur.

A.Burak BİLGİN

132 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015

yargılanma hakkına; kanuna aykırı delil meselesinden sınırlamada

kanunilik kriterine ve AİHM’nin pozitif yükümlülük doktrininin

benimsenmesine değin pek çok noktada hak ve özgürlük odaklı bir

yaklaşım sergilemiştir.

Belirtelim ki, insan hakları adına bir olumlu yaklaşım, uygulama ve

tespit, kimi zaman bireysel başvurunun tüketme koşulu, başvuru ehliyeti,

başvuruya konu olabilecek haklar gibi usuli yönüne ilişkin olabileceği

gibi; kimi zaman bir temel hak veya özgürlüğün esasına (öznesi, kapsamı

ve koruma alanı, sınırları vs.) ilişkin olabilir. Diğer bir anlatımla, kimi

zaman kabul edilebilirlik kriterleri ve bu bağlamda bilhassa “diğer

başvuru yollarının tüketilmesi’’ koşulu bağlamındaki bir yaklaşım, hak ve

özgürlüklere dair yargısal korumanın alanını genişletmekte; kimi zaman

da hakkın içeriğiyle ilgili benimsenen bir yaklaşım, bu işlevi

görebilmektedir. Öte yandan, tüketme kuralını devre dışı

bıraktığımızda,

4

elimizde, doğrudan bireysel başvurunun kabul edilebilirlik

kriterlerine ilişkin ortaya konulabilecek pek bir yaklaşım kalmamaktadır.

5

O yüzden üç yıllık süreçteki olumlu örnekler, böyle bir gruplandırma

yapılmadan incelenecektir.

1. Otonom Yorum Meselesine Dair Yaklaşım

Anayasa Mahkemesi’nin insan haklarının korunması adına olumlu

görülebilecek uygulamalarından biri, kavramları kendi bakışından

4

Tüketme kuralıyla ilgili (olumlu-olumsuz) bilanço, başlı başına bir makale olab ilecek

niteliktedir ve müstakil bir makalede ele alınmıştır. Bkz.: Ahmet Burak Bilgin, 3 Yıllık

Bireysel Başvuru Uygulamasında ‘’Tüketme’’ Kuralına İlişkin Anayasa

Mahkemesi Yaklaşımı: Olumlu ve Olumsuz Örnekler/Yaklaşımlar, Legal Hukuk

Dergisi, Mart, 2015 (yayımlanacak).

5

Belirtelim ki, yer vereceğimiz bir yaklaşım veya tespitin, Mahkeme tarafından bir

bireysel başvuru davasının kabul edilebilirlik veya esas incelemesi aşamasında ortaya

konmuş olmasının bizim paradigmalarımız açısından bir önemi yoktur. Makale boyunca

yer verilecek yaklaşım ve tespitlerden önemli bir kısmı, Anayasa Mahkemesi tarafından

kabul edilebilirlik aşamasında ortaya konmuş yaklaşım ve tespitlerdir. Ancak tüketme

kuralıyla ilgili olanlar dışındaki hususlar, genelde bir temel hak veya özgürlüğün esasına

(konusu, kapsamı, koruma alanı, özn esi, sınırları vs.) ilişkindir. Bu şekilde

düşündüğümüzde, bizim 3 yıllık süreçte tespit edebildiğimiz – tüketme kuralı dışındaki –

yaklaşım ve uygulamaların pek çoğu – zamansal olarak kabul edilebilirlik incelemesi

aşamasına ilişkin olsa da – aslında temel hakların bu anlamdaki ‘’esası’’ ile ilgilidir.