3 years in individual application: human rights record ? unfavourable examples/practises/approaches

• Author: A.Burak BILGIN
• Pages: 58-127

A. Burak BİLGİN

58 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015

3 YEARS IN INDIVIDUAL APPLICATION: HUMAN RIGHTS

RECORD – UNFAVOURABLE

EXAMPLES/PRACTISES/APPROACHES

ABSTRACT

Three years in the individual application mechanism, which has a

cardinal role in the effective and practical protection of fundamental rights

and freedoms, has generated approaches and practises bearing the

potential to promote and enhance the protection of rights and freedoms.

We have however witnessed discouraging and unfavourable examples.

The Constitutional Court has adopted approaches and practises

challenging the very nature of human rights, sometimes as regards to the

procedural conditions of individual application mechanism or sometimes

to the very substance of a right or freedom. Be especially in the forefront

are the challenges stemmed from formalistic and inflexible interpretation

of the rules in the Law No: 6216, together with the Court’s self-restriction

to the ECtHR’s position with regard to the scope of a right and its

tendency not to go beyond of Strasbourg’s limits. The Court, when it

comes to mentality, may be claimed to take its side on behalf of rights.

However, the approaches and practises which are problematic and pose

threat and challenge to the effective protection of human rights through

this period should be addressed to let the Court to change its practise.

Keywords: Individual application, human rights record, 3 years’

balance-sheet, favourable practises and appr oaches

GİRİŞ

Bilindiği üzere, bireysel başvuru müessesesi, Türk Hukukunda ilgili

yasal düzenlemelerin tamamlanmasının ardından Eylül 2012’de

uygulamaya geçmiştir. Bu mekanizmanın Türkiye’de insan haklarının

korunmasına katkı sağlayıp sağlamayacağı, gerek bireysel başvurunun

(referandum sonucu) kabul edildiği 2010 yılından önce gerekse bu

tarihten sonra yoğun biçimde tartışılmış ve halen de tartışılmaktadır.

Bilhassa Anayasa Mahkemesinin (AYM) gerek iş yükü gerek

Bireysel Başvuruda 3 Yıl: Bir İnsan Hakları Karnesi – Olumsuz Örnekler/Uygulamalar/Yaklaşımşlar

İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015 59

ideolojik/felsefi altyapı açısından, bu yeni hak arama yolunu gereği gibi

işletip işletemeyeceği sorusu zihinleri meşgul etmiştir. Aradan geçen üç

yıl, bu sorulara sağlıklı cevaplar vermek için yeteri kadar başvuru ve karar

birikimini oluşturmuştur.

Bu süreçte Anayasa Mahkemesi, ifade özgürlüğü, adil yargılanma

hakkı, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı, din ve vicdan özgürlüğü, kişi

hürriyeti ve güvenliği ve maddi-manevi varlığın korunması hakkı gibi hak

ve özgürlük alanlarında çok önemli ve hakların koruma alanını

genişletecek kararlar vermiş; uygulama ve yaklaşımlar ortaya koymuştur.

Fakat yine bu süreçte bir yandan kabul edilebilirlik ve o bağlamda da

tüketme kuralı; bir yandan da hak ve özgürlüklerin esası (öznesi, kapsamı,

sınırları vs.) noktasında olumsuz ve insan haklarının etkili korunması

adına sorunlu kararlara, uygulama ve yaklaşımlara rastlamak da

mümkündür.

Örneğin, ortak koruma alanına dair benimsenen sınırlayıcı

yaklaşım; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine (AİHS) Ek Protokollere

ilişkin benimsenen yaklaşım; yasama işlemlerine karşı bireysel başvuru

yasağı ile kamu tüzel kişilerinin bireysel başvuru ehliyetsizliğinin katı

surette uygulanması; yargı yolu kapalı işlemlere karşı bireysel başvuru

yasağının YSK kararlarına teşmil edilmesi; mağduriyet koşulu ve ihlalden

kişisel olarak etkilenme şartına yönelik katı-şekilci yaklaşım; geçici tedbir

müessesesinin dar bir alana hasredilmesi ve bireysel başvuruda somut

norm denetimi yapmama gibi, insan haklarının etkili korunması adına,

kimi kabul edilebilirlik kimi de temel hakların esasına ilişkin sorunlu ilke

ve yaklaşımlar, bu süreçte göze çarpmaktadır. Bu makalede yapılacak

olan da, üç yıllık süreçte karşımıza çıkan bu minvaldeki uygulama ve

yaklaşımları ortaya koymaktır.

1

Öncelikle bir hususu belirtmek gerekir ki, burada ‘’olumsuz’’

olarak nitelediğimiz kararlar, ilkesel bir durumu yansıtan kararlardır.

1

Aynı şekilde bu üç yıllık süre içinde insan haklarının etkili korunması adına var olduğunu

söylediğimiz olumlu tespit, yaklaşım, uygulama ve argümanlar, ayrı bir çalışmada

incelenecektir.

A. Burak BİLGİN

60 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı 2 Yıl 2015

Örneğin AYM’nin, aslında 17. maddenin gerektirdiği şekilde etkili bir

soruşturma yapılmamış bir olayda bu yönde bir ihlal bulmaması; yahut

aslında yargılamanın adilliğini etkileyecek kanuna aykırı bir delilin

kullanıldığı bir yargılama için ihlal kararı vermemesi; yahut tutukluluk ve

ifade-basın özgürlüğüne ilişkin bir konuda temel hakların mantığına aykırı

bir karar vermiş olması, böyle kararlar ilkesel bir yaklaşım kazanmadığı

müddetçe bizim burada yer verdiğimiz manada ‘’olumsuz’’ kararlar

olarak görülmemektedir. Burada gündemimizde olacak olanlar,

Mahkemenin insan haklarının ve bireysel başvuru yoluyla etkili bir surette

korunmasının işlevi ve mantığına aykırı surette ortaya koyduğu ilkesel

tespit ve yaklaşımlardır. Bu anlamda bir karar, sonucu itibariyle

başvurucunun lehine olsa da, içinde insan haklarının korunması adına

sorunlu bir argüman veya tespit ortaya konmuşsa, burada ele alınacaktır.

Son olarak belirtelim ki, bu olumsuz uygulama, tespit ve

yaklaşımları, bireysel başvurunun kabul edilebilirlik kriterleri ve temel

hakların esası bağlamında ikiye ayırarak inceleyeceğiz. Fakat bu noktada

da belirtelim ki, ortaya koyacağımız bir ilke, tespit yahut yaklaşımın,

AYM tarafından bireysel başvurunun hangi aşamasında ortaya konduğu

bu makale kapsamında önemli değildir. Mühim olan, o hususun, bireysel

başvurunun başta tüketme kuralı olmak üzere kabul edilebilirlik

kriterlerini mi veya bir temel hak ve özgürlüğün esasını mı

ilgilendirdiğidir.

2

A. KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ

BAĞLAMINDAKİ SORUNLU YAKLAŞIM VE

UYGULAMALAR

Yukarıda da belirtildiği gibi, insan haklarının korunması adına

sorunlu bir uygulama veya tespit, bireysel başvurunun kabul edilebilirlik

kriterleri yahut bir temel hakkın esasıyla ilgili olabilir. Üç yıllık uygulama

(ve aslında daha uzun yıllara dayanan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi –

2

Bu anlamda makale boyunca ‘’esas’’ kısmında ele alınacak pek çok yaklaşım ve tespit,

aslında Mahkemece kabul edilebilirlik incelemesi sırasında ortaya konmuştur. Ancak

bunlar, temel hakların esasıyla (örneğin ortak koruma alanının belirlenmesinde bir

hakkın kapsamıyla) ilgili olduğundan, ‘’esas’’ kısmında ele alınmıştır.